Turkenvespers

[p. 171]

22 Bohemian love

Wie droomt heeft redenen ongelukkig te zijn. Ik kende een sombere man met een puntbaard en een cilinderhoed die een zwarte, rieten marskramersmand op de rug droeg en me eens had aangeboden een blik in die mand te werpen. Dat was nog in de jaren van mijn onschuld en het had zich afgespeeld op een alpenwei. Later, tijdens diezelfde onschuldige, maar niettemin met schuld beladen jeugd - een vader van wie men niet meer wist dan dat hij ‘goede vooruitzichten’ had gehad, jazeker, op de dood - werden er aan onze deur roze pakketjes afgeleverd. Ze waren aan mij geadresseerd en bevatten stroken celluloid. Op de stroken celluloid stonden afbeeldingen van mensen en voorwerpen in bijna steeds dezelfde situatie. Legde ik echtereen willekeurige afbeelding naast de dertigste, daaropvolgende, dan bleek er wel degelijk een verandering te hebben plaatsgevonden. De hand van een dame was bijvoorbeeld van haar mond naar haar boezem verplaatst, de hoed van een heer bevond zich niet langer op diens hoofd, maar lag op de piëdestal waarop voordien zijn linker elleboog gesteund had, het rokje van een meisje viel niet langer over haar enkels maar was door een niet te bespeuren wind tot boven haar buik getild.

Toen ik de heer met de puntbaard later weer tegenkwam, zei hij dat ik die stroken maar beter aan hem kon geven omdat hij er nog wel plaats voor had in zijn mand, terwijl ze mij alleen maar tot last zouden zijn. Ik heb ze allemaal afgegeven die stroken en sindsdien werd ik door dromen bezocht.

[p. 172]

Of dromen, ik weet niet of dat het juiste woord is voor die merkwaardige gemoedsgesteldheden waarin ik dikwijls verkeer, stemmingen waarin ik mij ontstolen herinneringen voor de geest probeer te roepen.

Op een van de stroken had ik eens gezien hoe een meisje uit Bohemen het geluk vond. Op een weide, aan de bosrand gezeten, weefde ze een krans van veldbloemen. Vanuit het woud kwam een vloekende en tierende haidoek gerend. Hij sleurde haar overeind en trok haar in het struikgewas.

Twee maanden later. De haidoek en het meisje bevonden zich op een stoomboot. Dicht tegen elkaar aangeklemd sliepen ze, temidden van honderden medelandverhuizers, in het vooronder. Het meisje was zwanger en moest steeds over de reling hangen. Een groot bronzen beeld in een haven. Een sloppenwijk in een vreemde stad. De haidoek dronk en bracht de nachten bij vreemde vrouwen door. Het meisje leerde de buitenlandse taal en leed honger. Op de nacht dat ze bevallen moest liep ze radeloos door de straten. Het meisje heette Elisabeth.

Een party. Een jongeman met strak achterover gekamd haar. Hij zei, ‘Why didn't she come, this slut.’ Een portret van de slut, alsof het door water overspoeld werd. De jongeman achter het stuur van een Hispano Suiza. Zijn ogen werden groot van schrik. Hij remde krachtig, kneep zijn ogen dicht. Te laat. Voor de wielen van de auto lag het meisje. Ze was gewond. De man zei, ‘She must be dead, oh my god.’ Daarna zei hij, terwijl hij vertwijfeld in de camera keek, ‘Had I to grow this old to become the murderer of a young and innocent woman?’

Het meisje lag in een ziekenhuis. Op haar voorhoofd zat een pleister gekleefd waardoor haar gezicht een grappige uitdrukking kreeg. Naast haar, in een wiegje, lag een kind. Het was het kind van het meisje en de haidoek.

Het havenfront. Op de kade lag, met zijn hoofd in het wa-

[p. 173]

ter en met een mes in zijn rug, de haidoek. Het meisje, dat nu een moeder was, huilde toen ze het bericht vernam. ‘My child will have no father.’

De deur van de ziekenkamer ging open. De jongeman met het glad achterover gekamde haar keek om de hoek van de deur. Zijn blik drukte bezorgdheid uit. Het meisje keek hem bevreemd aan. De man keek naar de wieg. De man keek naar het meisje, er verscheen een uitdrukking van spijt op zijn gezicht. ‘That's more than a collapse, that's a surprise.’

Het meisje zei, ‘You call it a surprise, me having a baby and the father stabbed down?’

De jongeman bood het meisje zijn hulp aan.

Vier maanden later. Een huwelijk in een Anglicaanse kerk. De kerk zakte weg in de diepte. Rond de kerk verschenen villa's met zuilengalerijen, rond de villa's die eveneens in de diepte wegzakten, verschenen buitenwijken die kleiner en kleiner werden, tot men tenslotte, temidden van vruchtbare landerijen, alleen nog maar een vlek zag. Over het landschap waaide een vlag met sterren en strepen en de organist op het toneel zette ‘God behoede Franz de keizer’ in. Het meisje heette Mary Pickford.

En daar liep ik dus bij Pötzleinsdorf omdat dat het verste punt was waar men nog kon komen. Met mijn ziel onder de armen en met mijn koffer in de hand. Voor me lag het Wienerwald. Er klonken hamerslagen van tussen de bomen. Wat waren die Turken toch aan het timmeren?

Wie droomt omdat hij niet gelukkig is, moet wandelen, veel wandelen, doelloos ronddwalen in de hoop dat hij over het geluk zal struikelen. Maar alweer had ik het gevoel op een verkeerde tijd en in een verkeerde omgeving op de wereld te zijn gezet. Niemand anders dan mij had het kunnen overkomen dat zijn reislust gestuit werd door de wrede

[p. 174]

Turken die voor alle andere mensen ter wereld, zo dacht ik, al in 1683 definitief waren teruggeslagen. Geluk moet men hebben, maar ik had het niet. Ik kon kiezen tussen mij door de barbaren te laten vierendelen of met juffrouw Kamenow in de echt te treden. Wat Sternheim me eens zo fraai voorgespiegeld had bleek niet meer dan een hersenschim, een al even grote hersenschim als hij zelf wellicht was.

Ik ging moedeloos op een boomstronk zitten en gaf een schop tegen mijn koffer. Illusies. Wat had het me opgeleverd? Geld. Het geld waarvoor je een week geleden nog een huis kon kopen was nu nog net voldoende om in een herberg een nacht onderdak en een glas bier te krijgen. Natuurlijk paste ik mijn prijzen wel aan de ontwikkelingen aan, maar het was een hellend vlak waarop ik mij bevond, dat begreep ik maar al te goed. Ik zou, zo mijmerde ik, op de voorstellen van de Edler kunnen ingaan. Als ik hem mocht geloven zou mijn kostje gekocht zijn. Hij had al toegezegd mij een aanstelling als ambtenaar der tiende klasse te kunnen bezorgen als alles ging zoals hij dacht dat het gaan zou. Maar ik sloeg de gedachten van de Edler niet zo hoog aan. Als ieder ander in onze stad was de Edler op hol geslagen. De een draafde blind op een huwelijk af, de ander stortte zich in de ontucht en weer een ander sleepte lijken van de straat en een enkeling schreef liederen en wist zelf nauwelijks waar hij mee bezig was. Hoogleraren werden gestolen en rijkeluiszoontjes vermomden zich als Turken. De fabrieken lagen stil, de arbeiders liepen te hoop voor het keizerlijk paleis en lieten zich en masse neerschieten omdat ze dan tenminste niet voor de dienst werden opgeroepen. Al zeventig jaar regeerde onze keizer en dit was wat hij tenslotte bereikt had. Men zou moeten kunnen bidden, de Almachtige moeten kunnen vragen waartoe dit alles nodig was. Alsof ons volk niet altijd braaf zijn plichten had vervuld, zijn keizer had geëerd en de geboden onderhouden.

[p. 175]

Kunz zei dat het allemaal de schuld van de vrijmetselaars was. Maar gezien zijn weerzinwekkende gedrag verdacht ik hem er van zelf tot die boze orde te behoren. O gruwelijke tijden waarin niemand meer weet wie wat is.

Er had een dame naar me gevraagd en ik zat op een boomstronk aan de voet van het Wienerwald, al zo goed als getrouwd en met een koffer vol illusies. Zelfs mijn kwade vriend Hauser leek me in de steek te hebben gelaten.