Turkenvespers

[p. 95]

12 Servus

Korngold had een vriend te eten uitgenodigd, een man zonder opvallende eigenschappen. Korngold vertelde dat de man schrijver was en dat hij de wereld nog eens verbaasd zou doen staan door een boek van welgeteld twaalfhonderdzevenenvijftig bladzijden te schrijven.

Tussen de koffie en de pralines zei de man, ‘Als je op de juiste manier door geopende deuren wilt komen, dan moet je het feit in ogenschouw nemen dat ze onbeweeglijke posten hebben, dat is simpelweg een eis van de werkelijkheidszin. Als er echter een werkelijkheidszin bestaat, en er is niemand die aan het bestaan daarvan twijfelt, dan moet er ook iets zijn dat men de mogelijkheidszin zou kunnen noemen. Wie daarover beschikt zegt bijvoorbeeld niet, hier is dit of dat gebeurd, zal het gaan gebeuren of moet het gaan gebeuren, maar hij ervaart: hier zou dit of dat moeten kunnen gebeuren.’ De man pelde omzichtig het staniol van een borstvormige bonbon en likte behoedzaam aan de tepel. ‘Lekker,’ zei hij, ‘van Sacher?’ En hij vervolgde, ‘en als je hem zegt dat iets is omdat het zo is, dan denkt hij...’

‘Tobler,’ zei Alma.

‘... dan denkt hij,’ herhaalde de man lichtelijk geïrriteerd, ‘ach, het zou waarschijnlijk ook anders kunnen zijn. Zo laat de mogelijkheidszin zich vrijwel definiëren als het vermogen alles wat zou kunnen zijn, te denken...’

‘Of misschien Rosaglio,’ antwoordde Korngold, die inmiddels ook een bonbon had genomen.

‘...en dat wat is als niet belangrijker te ervaren dan dat

[p. 96]

wat niet is.’ Na die zin tenslotte voltooid te hebben, keek de man vorsend om zich heen.

Wat viel er nog meer over die man te vertellen dan dat hij met inkt besmeurde vingers had? Misschien dat hij, na de tepel van de bonbon te hebben gezogen, het snoepgoed in één keer in zijn mond stak. Dit in tegenstelling tot mijnheer Korngold en diens vrouw, die het met kleine, proevende beetjes verorberden. Maar is dat in dit verband van belang? Onderscheidde het de man wezenlijk van de gastgevers? Ik vroeg hem dit.

Ik vroeg, ‘Is het mogelijk u te beschrijven aan de hand van dermate nietige eigenschappen als het hebben van inkt aan de vingers en het in één keer in de mond steken van een bonbon?’

En de man antwoordde. Hij antwoordde, ‘Zoals ik al min of meer gezegd heb, jongeman, is al het denkbare mogelijk. Het moet dus ook mogelijk zijn mij aan de hand van die nietige eigenschappen te beschrijven. Maar, let wel, en dat is een voornaam onderdeel van het onderzoek dat ik onderhanden heb, ik zal trachten aan te tonen dat, naarmate een persoon over minder eigenschappen beschikt, het moeilijker zal blijken te zijn hem te beschrijven. Men zal dan tot een soort beschrijving uit het ongerijmde moeten komen. Men zal hem moeten omschrijven naar wat er aan hem ontbreekt. Met andere woorden, men zal een hele wereld moeten beschrijven en wat overblijft, wat men dus niet geschreven heeft, dat maakt dan de essentie van de desbetreffende persoon uit. Stel, ik beschrijf een wereld, Kakanië geheten, het gat in die wereld zal dan de man zijn die ik heb willen beschrijven. Dit nog afgezien van het feit dat Kakanië in mijn visie op zich weer een soort vacuüm is. Om dat vacuüm te beschrijven zou ik eigenlijk eerst een beschrijving van onze hele planeet moeten geven.’

Korngold knikte en tipte nadenkend de as van zijn si-

[p. 97]

gaar. ‘Het gaat in wezen dus om het kosmische,’ zei hij.

‘Om het kosmische?’ vroeg de man met de bevlekte vingers. ‘Ach, ik weet, mijn waarde-Korngold, dat het kosmische uw grote belangstelling heeft en natuurlijk, het is denkbaar, men kan er over schrijven, men kan er zelfs muziek over maken. Maar wat moeten we ermee? Alsof al het mogelijke en onmogelijke al niet op deze wereld, in dit land, in uw en mijn persoon gegeven is. Schrijven over Kakanië is schrijven over alles wat de mensen van hier tot aan Mombassa bezighoudt. Maar ik begrijp wel wat u wilt. U wilt de dingen verleggen naar daar, waar ons onbekende machten in werking treden en ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat u zich daardoor van uw verantwoordelijkheden híer tracht te ontdoen. Een slechte zaak, mijn vriend.’

‘Ook als het om de muziek gaat?’ vroeg Korngold.

De man haalde zijn schouders op. ‘Jeder soll auf sein Façon selig werden.’

‘Liliëncron,’ zei Alma.

‘Frederik de Grote?’ zei de man.

‘Pah,’ zei Korngold en beet in zijn sigaar.

De man maakte zijn nagels schoon met een tandestoker en Korngold zou de volgende dag zeggen dat hij mensen met dergelijke onbehouwen manieren liever niet meer over de vloer had. ‘Want,’ zei hij, ‘de tijden zijn zwaar en men moet weten waar men staat. Het gaat niet aan om, met de Turken aan de poorten, je nagels in het bijzijn van anderen te reinigen.’

Ik dacht over dit alles na en vond dat de waarheid in het midden lag. Ergens tussen de vuile nagels en de kosmos in. Ergens in Kakanië misschien.

Al het denkbare is mogelijk. Of niet? Tussen mijn koortsige, schuldbeladen dromen door zag ik Alma mijn kamer binnenkomen. Aan haar kostuums las ik de seizoenen af,

[p. 98]

maar een lente was er, voor zover ik dat kon beoordelen nooit bij. De laatste keer dat ze aan mijn bed kwam zitten huilde ik. Niet omdat ik wist dat het de laatste keer was, want dat kon ik niet weten. Ik huilde omdat ik niet wist of ik me gelukkig of daarentegen juist diep ongelukkig moest voelen. Ik voelde de warmte van haar lichaam tegen mijn betraande wangen stralen. Ik fluisterde haar naam, haar voornaam, die ik anders nooit gebruikte. Ze boog zich naar me over en nam mijn gezicht tussen haar handen. Ze kuste me op mijn voorhoofd en zei, ‘Zo'n grote jongen al, een man.’ Ik haalde mijn neus op en schaamde me voor mijn tranen. Ik sloeg mijn armen om haar heen en trok haar dichter tegen me aan.

‘Kaspar,’ zei ze, ‘je bent onze zoon.’ ‘Maar ik heb je nog nooit moeder genoemd, Alma.’

‘Ik moet weg, er is zoveel te doen.’

‘Houd je niet van me, Alma?’

‘Ik weet het niet, jongen.’

‘Die nachtelijke geluiden, Alma, ik wil nu eindelijk alles van die nachtelijke geluiden weten.’

Ze schrok en maakte zich los uit mijn omarming. ‘Je hebt ze nooit gehoord,’ zei ze driftig. ‘Het is allemaal inbeelding. Je bent een kind en je hebt kinderlijke fantasieën.’ Haar boezem bewoog heftig op en neer.

‘Wat doen jij en Korngold 's nachts eigenlijk? Jullie kamer lijkt wel een kasteel in de Karpaten.’

‘Dat zijn dingen waar je niet naar vraagt, Kaspar.’

‘Het spijt me, Alma.’ Ik begon opnieuw te huilen.

‘Zie je wel,’ zei ze, ‘je bent nog een kind, een arm, ziek kind.’ Ze kwam naast me liggen en drukte haar wang tegen de mijne. ‘Kon ik je maar troosten, jongen.’

Al het denkbare is mogelijk. Tot op zekere hoogte althans. Met trillende handen knoopte ze haar japon tot het middel los. Ze sloot haar ogen en vroeg me haar keurslijf los

[p. 99]

te maken. ‘Verder kan een moeder niet gaan,’ klaagde ze en ik kuste haar borsten en zette mijn tanden voorzichtig in haar tepels. Haar hand gleed onder de dekens en streelde over mijn nachthemd. ‘Je moet hier geen slechte dingen van denken, Kaspar. Jij hebt troost nodig, ik heb troost nodig. Bedenk dat ik je moeder ben en jij mijn zoon. We mogen elkaar toch wel troosten?’

Ik wist daar geen antwoord op. Ik wist werkelijk niet of wij elkaar wel troosten mochten. Ik dacht dat haar lichaamsgeuren te bitter waren om die van een moeder te zijn, bovendien gebeurden er dingen die ik aan een moeder nooit zou hebben durven vertellen. Ze trok mijn nachthemd op tot boven mijn middel en streelde mijn gezwollen lid. ‘Arm kind,’ fluisterde ze, ‘arm kind.’

Waarom gebeuren de dingen toch zo vaak tegelijk en in overweldigende heftigheid? Men krijgt op die manier geen kans tot leven. Alma begon te snikken, ik stootte mijn buik naar boven en tegelijkertijd werd de kamerdeur geopend en weerklonk een barse mannenstem. ‘Dit had ik kunnen weten,’ zei de stem, die de stem van Korngold was. Terwijl het zaad nog uit mijn geslacht stroomde, verslapte Alma's greep. Nooit, nooit zou ik het huis nog mogen betreden, zei Korngold. Ik had mij geen waardige zoon bewezen. Ik was een schooier. Hij trok zijn handen van me af. Het was dom van hem geweest een naamloze zwerver in huis te nemen. Een Zigeunerkind was ik en het zou nog slecht met me aflopen. Ik begreep hem maar al te goed. Een half uur later zou ik het pand aan de Mahlerstrasse voorgoed verlaten hebben.

Voor het eerst sinds vele maanden was ik weer buiten. De stad was veranderd, merkte ik. Geen massa's volk meer op de straten. Slechts hier en daar wat schichtige voorbijgangers die het vermeden mij aan te zien. Wist dan iedereen wat er was voorgevallen? Het geluid van een enkele

[p. 100]

voorbijrollende fiaker klonk hol op tegen de gevels, die meer scheuren vertoonden dan me voordien ooit was opgevallen. Ik voelde me slap in de benen. Twee keer wees worden in één mensenleven en niemand die er begrip voor scheen op te brengen.

Ik greep in mijn broekzak. Ik stond aan het hoofd van tien Kreuzer. Niet veel. Maar altijd nog meer dan waarmee ik begonnen was. Men moet iets van zijn leven maken, dacht ik. Maar wat? Dat was nu juist de kwestie. Ik wierp een van de munten op en ving hem in mijn handpalm. De beeldenaar van de keizer lag boven. ‘Leve Franz de keizer,’ mompelde ik, al begreep ik dat het niet veel oploste.