Turkenvespers

[p. 61]

8 Een man van zekere rang en stand

Joachim Edler von Eynhuf bewoonde een zolderetage van het Schupanzighpaleis. De conciërge trok een malle grimas toen ik hem vroeg of ik hier aan het goede adres was. ‘Edler von Eynhuf, zegt u?’ en hij haalde bij het woord ‘Edler’ zijn neus op.

‘Rangen en standen hebben u kennelijk weinig te zeggen, mijnheer.’

Opnieuw trok de conciërge zijn neus op. ‘Bent u er zo eentje,’ zei hij, ‘God geve dat de Turkenplaag ú in ieder geval niet bespaard zal blijven.’

De Turken, altijd weer de Turken. Iedereen die iets voor had haalde de Turken van stal. Ik werd er zo zoetjesaan stapeldol van. Nu deze conciërge weer. Natuurlijk zo'n stomme Moravische boer die alle kletspraat die er verkocht werd voor zoetekoek slikte om er naderhand zijn onduidelijke voordeel mee te doen.

‘De Edler,’ zei de conciërge grijnzend, ‘bereikt u het beste langs de diensttrap, die loopt door tot aan de zolder.’

‘Dan zal ik de normale trap nemen tot waar deze ophoudt,’ zei ik en begaf me naar boven. Over de hoofdtrap, die in geen betere staat verkeerde dan de diensttrap, zoals me even later bleek. In plaats van over de Turken te zeuren zou de conciërge zich beter onledig kunnen houden met het opknappen van het trappenhuis, dacht ik.

Nee, het was echt geen inbeelding dat ik overal verval bespeurde. Waar moet het heen als trappenhuizen niet langer worden bijgehouden; als trijp niet langer van trijp en mar-

[p. 62]

mer niet langer van marmer blijkt te zijn? Het marmer van het Schupanzighpaleis was wel van heel slordig beschilderd hout, de splinters staken door de adering en op enkele plaatsen had men zelfs de smakeloosheid begaan spijkers in het marmer te slaan.

De verschijning van de Edler kwam overeen met zijn portret in de cultuurschouw. Een oude, benige man met wit, vlokkend haar. De medailles en onderscheidingen die hij in de loop van zijn leven verworven had, prijkten in volle glorie op zijn rok.

‘Joachim Edler von Eynhuf?’ informeerde ik neutraal.

De Edler veegde een pluisje van zijn rok en mompelde, ‘Om u te dienen, waarde heer. Ambtenaar der zevende klasse en daar niet geheel gelukkig mee. Wat kan ik voor u betekenen?’

Ik vertelde de Edler dat ik in de cultuurschouw gelezen had dat hij een groot minnaar der kunsten was en dat ik, aangezien ik dat eveneens was, gaarne de moeite nam de Edler met een bezoek te vereren, teneinde onze standpunten eens uit te wisselen. En ik schopte tegen de koffer die ik aan mijn voeten had gezet.

Eynhuf keek me argwanend aan vanonder zijn sprietende wenkbrauwen. ‘Bent u ambtenaar?’ vroeg hij.

‘Dat is te zeggen...’ omzeilde ik een rechtstreeks antwoord, want als zakenman had ik geleerd eerst eens te zien wat men van mij horen wilde. ‘Weet u wel dat de conciërge een geweldige hekel aan rangen en standen heeft,’ probeerde ik eens.

‘Conciërge? Welke conciërge? Moet overigens een voortreffelijke man zijn. Maar ik vroeg u of u ambtenaar was en, zo ja, van welke klasse?’

Ik bekende de Edler dat ik mij een ambtenaar van alle klassen voelde, een burger van alle rangen, omdat kunstminnaars nu eenmaal...

[p. 63]

Eynhuf liet me aarzelend binnen en gebaarde me op de enig aanwezige stoel in het zoldervertrek te gaan zitten. Ook anderszins leek Eynhufs behuizing me wat aan de schamele kant voor een minnaar der kunsten. Twee in elkaar overlopende vertrekken, waarvan het achterste als keuken en slaapkamer diende, terwijl het voorste, waar hij mij had doen plaatsnemen, wel zoiets als een salon moest voorstellen. Behalve genoemde stoel stonden er een couch en een tafel en werden de wanden gesierd met gravures uit modebladen.

‘Eenvoudig, eenvoudig maar smaakvol,’ mompelde ik.

‘Kletskoek,’ grauwde de Edler.

‘Nu ja, bij wijze van spreken. Ik wed dat u uw geld wel aan betere dingen weet uit te geven dan aan woninginrichting.’

‘Betere dingen? Aan processen, mijnheer. Mijn geld is opgegaan aan processen.’

‘Ik begrijp het,’ zei ik, ‘u bent een vriend van waarheid en gerechtigheid. De onderste steen moet boven komen, u zult niet rusten vooraleer...’

‘Vooraleer ik geplaatst ben in de klasse die mij rechtens toekomt. Ik, op mijn leeftijd en met mijn achtergrond, had allang ambtenaar der zesde klasse behoren te zijn.’

Ik vroeg de Edler hoe hij, naast zijn bekommernissen nog de tijd kon opbrengen een vriend der kunsten te zijn. Het antwoord was even simpel als teleurstellend. De cultuurschouw had de verkeerde gravure met onderschrift bij het verkeerde artikel geplaatst. Eynhufs afbeelding had bij de faits divers behoren te staan, waar een verslag werd gedaan van zijn laatste en hopeloze gevecht met het kk ambtenarengerecht.

Ik stelde voor dan maar weer op te stappen, maar de Edler wees op mijn koffer en vroeg wat ik dan zoal te verhandelen had. Ik deelde hem omzichtig mee dat mijn waar alleen in-

[p. 64]

teressant was voor de meer bemiddelden en dat, aangezien de Edler bovendien uitsluitend in procederen geïnteresseerd leek, ik niet de indruk had dat mijn waar hem zou weten te boeien.

‘Wat mij boeit, waarde heer,’ zei de Edler gepikeerd, ‘kan ik altijd nog zelf uitmaken, al ben ik dan maar een ambtenaar der zevende klasse.’

Het was pijnlijk, begreep ik. Weliswaar had ik niet de indruk zaken te kunnen doen met deze man, maar het feit was toch levensgroot aanwezig dat ik met een Edler te doen had, ambtenaar der zevende klasse of niet. En het is altijd mijn opvatting geweest dat men die lieden maar beter niet tegen de schenen kan schoppen. Hun invloed reikt vaak verder dan men zo oppervlakkig zou denken. Wie weet had hij contacten in hofkringen. Misschien was hij ook wel een zonderling die er prijs op stelde zijn rijkdommen voor het oog van de wereld verborgen te houden. Het was niet de eerste keer dat ik bij schijnbaar in behoeftige omstandigheden verkerende adel over de vloer kwam. Dat soort had soms van die vreemde leefgewoontes. Vaak met geen andere bedoeling dan om ons gewone mensen op onze banaliteit te wijzen.

O, die hogere kringen kunnen je soms op zo'n doortrapte wijze op je minderwaardigheid attent maken. Net heb je ontdekt dat een vest van goudbrokaat je in staat stelt met iets meer air een bestelling in het koffiehuis te plaatsen, of de hoge heren houden het onaangekondigd weer op laken en dan wel met zó'n verfijnd werkje, dat het bijna onmogelijk is iets te vinden wat er op lijkt. Heb je dan eindelijk de kleermaker of jood gevonden die je aan deze nieuwste chic kan helpen, dan moet het vest opeens weer van muisgrijze mousseline zijn. En zo gaat het niet alleen met vesten. Zo gaat het ook met de gebaren die je dient te maken, het gezicht dat je geacht wordt te trekken, de kreten die je dient

[p. 65]

te slaken. Altijd weer ben je te laat, altijd weer blijk je je van uiterlijkheden te bedienen die inmiddels het gemeengoed zijn geworden van de meest goedkope handelsreiziger.

Toen ik het daar eens met Kunz over had, die ik nu eenmaal niet altijd kan vermijden, liet deze zich daar toch weer uiterst eigenaardig over uit. Kunz zei dat er ooit nog eens een tijd zou aanbreken waarin het voeren van uiterlijke kenmerken verboden zou worden en dat we dan allemaal gelukkig zouden zijn. Typisch weer zo'n opmerking van Kunz. Want hoe kun je nu gelukkig zijn als je je niet op enigerlei wijze van je medemens kunt onderscheiden? Het gaat in deze wereld om het hebben van persoonlijkheid en sommige mensen hebben zo'n subtiele persoonlijkheid, dat ze deze wel met uiterlijke kenmerken móeten onderstrepen. Maar dat kun je aan zo'n Kunz nu eenmaal niet uitleggen.

Edler von Eynhuf hoefde je het vermoedelijk niet uit te leggen, die begreep dat zo wel. Ik opende mijn koffer en gunde de Edler een blik op de inhoud. Eynhuf greep naar zijn hartstreek en mompelde ‘Allemachtig.’

‘Zegt u dat wel, Edler.’

‘En dat biedt u zomaar te koop aan?’

‘Een mens moet leven, Edler.’

‘En u vreest geen problemen met de politie?’

Ik vertelde hem dat verschillende hooggeplaatste officieren tot mijn klantenkring behoorden. De Edler begreep het en bleef broedend voor zich uit staren. Op mijn vraag of hij belangstelling had, antwoordde hij dat het er maar vanaf hing hoe je het bekeek en dat kon ik volledig onderschrijven. Daarop vroeg de Edler hoe het met mijn vaderlandse gezindheid stond. Een bizarre man, dat was wel duidelijk. Wat moest hij met mijn vaderlandse gezindheid? Was hij wellicht aangesteld om de burgers dienaangaande te ondervragen en woonde hij op zo'n armetierige zolderetage om geen argwaan te wekken?

[p. 66]

‘Met mijn vaderlandse gezindheid is het uitstekend gesteld, excellentie,’ zei ik. ‘In tegenstelling tot die van Kunz, want dat is een opruier.’

De Edler keek van mij naar de koffer en vervolgens weer naar mij. ‘Toch,’ zei hij na een lange stilte, ‘lijkt u me intelligent genoeg om te begrijpen dat u met dergelijke waar niet alleen het moreel, maar in ruimere zin ook het mechaniek ondermijnt.’

Daar had ik nog niet eerder bij stilgestaan. Hoe kon het ook bij me zijn opgekomen dat werken van kunst het moreel, laat staan welk mechaniek van welke aard ook zouden ondermijnen?

De Edler ging er, vreemd genoeg, niet verder op in, maar informeerde of ik ook over een adressenbestand van mijn clientele beschikte. Dat ontkende ik. De Edler bood me daarop een glaasje zoete wijn aan. In een beduimeld glas. Maar de bedoeling was goed.

‘Wij moeten eens ernstig met elkaar praten, jonge vriend,’ zei Eynhuf, met mij toostend.

‘In uw functie van ambtenaar der zevende klasse?’ informeerde ik voorzichtig.

De Edler klopte me op de schouder. ‘Nee, jonge vriend, als mens tegenover mens bedoel ik. U en ik hebben bepaalde dingen gemeen en van een andere kant bezien beschikt u over dingen die ik niet bezit.’

‘En u daarentegen over weer andere zaken waarop ik de hand niet heb weten te leggen.’ En ik dacht daarbij vooral aan zijn titel.

‘Juist. De kwestie is dat wij elkaar moeten vinden.’

‘O, heel zeker, excellentie, zo spoedig mogelijk. Maar u moet niet vergeten, hoogheid, dat ik een zakenman ben. En een kunstenaar,’ voegde ik er haastig aan toe en wees op mijn koffer.

‘Dat is heel belangrijk wat u daar zegt.’

[p. 67]

‘En u hebt al uw geld met processen verloren.’

‘Ik strijd voor het recht en het is de plicht van een kunstenaar strijders voor het recht te ondersteunen.’

‘Men moet leven.’

‘Ach, leven.’ De Edler haalde zijn schouders op. ‘Het gaat er om dat men zijn recht vindt. Ik zoek mijn recht en waar de enkeling zijn recht vindt, daar is recht gedaan aan allen.’

‘En als de enkeling zijn boterham heeft, dan hebben allen hun boterham.’

‘Voor een kunstenaar hebt u wel een zeldzaam hard gemoed, jonge vriend.’

Het was duidelijk dat de Edler er geen flauw vermoeden van had hoe hard het eigenlijk in de wereld toeging. Het voortdurend voeren van processen had hem natuurlijk van de werkelijkheid vervreemd. Hij was een oud kind. Dat kon je ook wel merken aan de manier waarop hij mijn waar taxeerde. Met de blik van iemand die het om de bijkomstigheden te doen is. Terwijl iedereen toch wist dat ik over de meest unieke collectie van de hele wereld beschikte. Maar de Edler was op iets heel anders uit, al had ik voorlopig nog geen idee waar het hem om begonnen was.