Turkenvespers

[p. 32]

3 Die Drei von der Tankstelle

‘Overal waar je kijkt,’ zei ik tegen juffrouw Kamenow die toevallig de gang op kwam toen ik op weg was naar mijn zolderkamer, ‘overal waar je kijkt, nachtmerries en visioenen. Heeft een oppassend burger dan geen recht meer op gemoedsrust?’

Juffrouw Kamenow begreep me anders dan ik bedoeld had en vroeg met opgetrokken neus of ik haar onder de nachtmerries dan wel onder de visioenen rangschikte. Ik dacht aan mijn zolderkamer die ik niet graag verliezen wilde en zei dat ze een van de meest extatische visioenen vertegenwoordigde die ik ooit beleefd had. Juffrouw Kamenow sloeg haar handen ineen en kirde, ‘o, maar mijnheer Hauser, u mag geen grapjes maken met alleenstaande dames, dat is helemaal niet netjes van u.’

‘Kom, kom, juffrouw Kamenow, zo oud bent u nu ook weer niet.’ En dat had ik natuurlijk nooit moeten zeggen want even later zat ik met een kopje chocolade voor mijn neus.

‘Er is veel misverstand tussen ons, mijnheer Hauser,’ begon juffrouw Kamenow, terwijl ze een biscuitje naar haar mond bracht.

‘Ja, veel misverstand,’ beaamde ik.

‘Maar dat moet de wereld uit.’ En ze sloot haar lippen rond het biscuitje.

‘Ach, wat zal ik u zeggen juffrouw Kamenow, er is zoveel dat de wereld uit moet.’

‘Ziet u wel dat we best met elkaar overweg kunnen?’

[p. 33]

Haar lippen weken uiteen, ze had een geprononceerd gebit.

‘Als ik maar niet steeds van die vreemde berichten op de deur van het toilet hoef te lezen.’

‘O, dat spijt me toch zo, mijnheer Hauser. Ik heb er verkeerd aan gedaan. Kunt u me vergeven?’ Ze hield het biscuitje tussen haar tanden geklemd en wrong haar handen. Op haar wangen verschenen blosjes en de chocolade smaakte of er een schijfje komkommer in was uitgeknepen. Ik dacht, welke gek heeft mij eens verwekt, daar in de Dorotheeengasse. Kon hij hebben voorzien dat het lot mij eens in de armen van iemand als juffrouw Kamenow zou drijven? Waarom was toch niemand bij machte zijn eigen geschiedenis te schrijven?

Ze had vaal haar en bij de geringste opwinding verschenen er rode vlekken in haar hals. Ze wasemde een geur van ongewassen camisoles uit. Ze was weliswaar niet uitgesproken lelijk, maar was toch wat gesleten door het voortdurend redderen en doen in haar kamerverhuurbedrijfje. Mitzi mocht dan wel zeggen dat dat een aardig inkomentje opleverde, maar Mitzi hoefde niet met haar onder één dak te verkeren.

Ze had een afschuwelijke jeugd achter de rug, vertrouwde ze me die namiddag toe. Haar vader, ternauwernood ontsnapt aan de verminking die hem als gevierde jongenssopraan was toegedacht, was goeverneur op een kostschool geworden en verdiende wat bij met het schrijven van brieven voor ongeletterden. Een van die ongeletterden was haar moeder, een kreupele wasvrouw die hem, de onervarene, met fataal resultaat in bed wist te lokken. Haar vader, die 's nachts gedichten schreef, zag zijn poëtische vlucht definitief verstoord en pleegde zelfmoord. Juffrouw Kamenow kreeg tranen in haar ogen, het was duidelijk dat dit het ontroerendste verhaal was dat ze in voorraad had en het was eveneens duidelijk dat haar tranen niet veroorzaakt

[p. 34]

werden door het sentiment van dit verhaal, maar door het besef dat ze niet over een meer ontzagwekkende geschiedenis beschikte.

‘En u brandt nog dagelijks kaarsen voor zijn zieleheil?’ probeerde ik haar op te monteren.

Ze glimlachte zwakjes en knikte. ‘Zou het helpen, dacht u?’

‘Ach, als er een goede god bestaat...’ en verder kwam ik niet, want ik had geen flauw benul wat daar de konsekwenties van konden zijn.

‘Ja,’ verzuchtte juffrouw Kamenow, ‘dat is heel wijs van u gezien.’

Hoe was het haar verder vergaan? Haar moeder, weduwe-wasvrouw - was in ons land een groep ooit een zwaarder lot beschoren? - werd herhaaldelijk met opgeschorte rokken, de billen triomfantelijk in de lucht gestoken, bij het paardenwed aan de Wieden gesignaleerd. Zo ook door een huzaar der eerste klasse. Dat was de dag waarop de gladiatoren bij de weduwe introkken. Dat was ook de dag waarop de opvoeding van de kleuter die juffrouw Kamenow toen was, een einde nam. Tien jaar later overleed de moeder aan de gruwelijkste aller kwalen - kaalhoofdig en geheel buiten zinnen. De gladiatoren waren reeds lang vertrokken. Gelukkig had juffrouw Kamenow toen al een dienstje, zodat ze niet geheel onverzorgd achterbleef. Juffrouw Kamenow was goed in haar dienstjes, want één ding had ze wel van haar moeder geleerd, zich niet in te laten met manvolk. Dat bespaarde haar heel wat geld en van dat geld had ze in de loop der jaren zoveel apart weten te leggen dat ze er de bovenste etage van een vervallen Freihaus van had kunnen kopen.

‘Een trieste jeugd, juffrouw Kamenow.’

‘Zegt u dat wel, mijnheer Hauser.’

Ze kookte heerlijke linzensoep en van zure melk wist ze

[p. 35]

nog smakelijke puddinkjes te bereiden. Moest ik daar iets tegenover stellen? Ik probeerde haar het principe van de film uit te leggen, zoals ik meende dat het moest bestaan. Ik vertelde haar van de lantaarnplaatjes en van versnelde projectie. Maar juffrouw Kamenow was zó bezeten van het panorama van Stuck, dat ze die twee dingen met elkaar verwarde en meende dat ik een toneelstukje tegen de achtergrond van het panorama bedoelde, wat overigens wel een merkwaardige opwinding bij haar teweegbracht. Ik moest toch eens naar dat panorama gaan kijken. Maar met de bioscoop had het allemaal niets te maken. De volgende dag haalde ik het deel ba-cu van de Brockhaus uit de bibliotheek en voegde op de bestemde plaats een door mij met de hand beschreven pagina in, waarop ik het principe van de bewegende beelden probeerde uit te leggen. Maar of het nu in de Brockhaus stond of niet, ze wenste het niet te begrijpen en bleef maar doorzeuren over het panorama. ‘O, het volle leven, de grote wereld.’

‘Maar het staat in de Brockhaus, juffrouw Kamenow.’

Het maakte geen indruk op haar.

Opnieuw probeerde ik het haar uit te leggen. ‘Uw ogen, juffrouw Kamenow, werken traag.’

Ze keek me aan, vol onbegrip. ‘Ja, inderdaad,’ zei ze snibbig, ‘ik word al oud, maar daar hoeft u mij niet aan te herinneren, mijnheer Hauser.’

Nee, ik moest het anders aanpakken. ‘U zou graag eens naar het panorama gaan kijken, nietwaar?’

‘O, ja, alstublieft, mijnheer Hauser. Ik zou zo graag de wereld eens leren kennen.’

‘En wat denkt u daar aan te treffen.’

‘O, zulke mooie schilderingen, pasja's, haremdames.’

‘Plaatjes dus,’ zei ik onbewogen, ‘van mensen die bepaalde dingen doen.’ Ik stond uit mijn stoel op en begon door het vertrek heen en weer te lopen. ‘Als je van deze hande-

[p. 36]

lingen een opeenvolgende reeks van plaatjes maakt, waarbij iedere fase van de beweging afzonderlijk is vastgelegd dan...’

Juffrouw Kamenow kreeg een verre blik in de ogen en knikte afwezig. Er verschenen rode vlekken in haar hals.

‘...en als je dan vierentwintig van die plaatjes op een scherm projecteert, net zoals bij de toverlantaarn...’

‘O, mijnheer Hauser, ik zie het, ik zie het helemaal voor me.’

‘Begrijpt u het nu, juffrouw Kamenow, begrijpt u het echt?’

‘Ach, mijnheer Hauser, u eindigt nog eens als mijn moeder. U houdt zich te veel met slechte mensen op. Het is afschuwelijk, kon ik u maar redden.’ Ze viel neer aan mijn voeten en sloeg haar armen om mijn benen. ‘Mijnheer Hauser,’ snikte ze, ‘houdt u er toch mee op, u praat wartaal. Of misschien is het wel gevaarlijk wat u zegt. Ik begrijp het allemaal niet zo goed. Als de politie het hoort loopt het nog lelijk met u af. O, de gevangenis, dan zou ik u in de gevangenis moeten opzoeken. Dat ik dat nog mee moet maken.’

Het was een hopeloos geval met die vrouw. Maar toch had ik gelijk. Ik had de bewijzen voorhanden, maar die durfde ik nu juist niet aan juffrouw Kamenow te tonen. Ik beschikte over de methode om heden, verleden en toekomst naar eigen inzicht tot leven te brengen en ik slaagde er niet in deze methode aan iemand te verklaren.

Twee heren, een lange blonde en een gezette met een falsetstem, maakten in gezamenlijk en niet eens kwaadaardig overleg een platinablonde schoonheid het hof. Gedrieën reden ze in een stokoude dkw door de velden. Ze zongen. Ze waren arm maar jong en dat leek een reden om vrolijk te zijn. De lange blonde zei iets. Daarop zei de dikkerd iets en het meisje lachte alsof ze reclame maakte voor mondwater

[p. 37]

of tandpoeder. Een overvloeier. Het drietal begon een tankstation. De platinablonde bediende de pomp. Met de nikkelen kop van de rubberslang in de hand huppelde ze op een auto af. Ze stak de kop in het benzinereservoir en lachte tegen de man achter het stuur. Het was een knappe man. Hij droeg een das met een briljanten dasspeld. Het meisje heette Lilith of Liliane. Tederheden van later, door mijzelf bedacht met een snelheid van vierentwintig beeldwisselingen per seconde. Nog weer later verpakt in smoezelig krantenpapier: la vieille star du cinéma allemand.

Terwijl mijn halfbroers hun huiswerk maakten, zag ik dingen gebeuren die met de werkelijkheid niets gemeen hadden, ofschoon ze niet verzonnen waren, want je kon ze zien. En wat je zien kunt gebeurt of zal eens gebeuren.

Het was ook in die tijd dat ik Alma voor het eerst zag. Ze lag naakt op een rots, in de houding van een fabeldier. Maar omdat ik toen nog niet wist wat een sfinx was, vergat ik het weer.

Juffrouw Kamenow klampte zich aan mijn broekspijpen en mijn jaspanden vast en werkte zich omhoog. Blozend bleef ze tegenover me staan. ‘Misschien dat we beter nog een kopje chocola kunnen drinken, mijnheer Hauser.’ Ze zei het of er niets was voorgevallen. Maar ik dacht aan Lil Dagover, aan Theda von Harbou en aan Alma en ik besloot dat alleen chocola me op dat moment van mijn martelende pijn kon redden. Ik keek schichtig achter me, maar zag niets dan de heiligenbeelden achter hun haag van kaarsen.