De bloedkoralen van de bastaard

5.

‘Minstens tweehonderd bomen staan langs elke kilometer dijk die zich door de Zak van Zuid-Beveland slingert. Tel daarbij de wilgen langs de slootkanten en de windsingels langs de boomgaarden, de meidoorns langs de boerenerven en de linden op de kruispunten en beweer dan nog maar eens dat de Zeeuwse polders eigenlijk maar kale vlakten zijn. Iedere boerderij kruipt er weg in haar geriefhout en de dorpen zien er in de verte uit als bergen boerenkool, waar de kerk zo diep in wegzakt, dat de torenspits er maar net bovenuit steekt.’

Ik had het de avond tevoren in bed gelezen en wist dus dat het een oude tekst was. Maar er klopte nog veel van. De Zak van Zuid-Beveland is een schitterende Zak gebleven. Er waren nog boomgaarden langs de weg die een tere bloemenpracht in de straffe wind hieven. Bij sommige huizen en sommige boerderijen stonden kleurige fruitbomen, klaar voor een Van Gogh-kom terug-tentoonstelling. En natuurlijk de dijken met de enkele of dubbele rijen bomen. De kerktorens stonden meestal trouw midden in de dorpen en wezen ook omhoog, maar de in het citaat beloofde boerenkool ontbrak erg vaak. Een pompbediende bij Kloetinge, met wie ik even over de schoonheid van de natuur sprak, zei dat hij ook een bogerd had gehad, ‘maar toen die rooipremie kwam, heb 'k 'm direct weggedaan.’

Tot zover wat aantekeningen voor lezers die van landschappen houden. Ik boog af naar de Oosterschelde en reed over de dijk in de richting van Abeledorp. Als De Milde gelijk had en er woonde daar een oude Lemming, dan kon ik er best even gaan kijken, vooral nu er een behoorlijke portie Zeeuwse rust en vrede in me gevaren was.

De dijk naar Abeledorp is kaarsrecht, voor zeker drie kilo-

[p. 26]

meter. Dan komt er een bocht naar rechts, voorbij die bocht ligt het haventje. Aan de andere kant van het dorp ligt de kerk, en de dorpsstraat ligt weer tussen haventje en kerk. Je moet er maar opkomen.

Maar uit de verte is het eerste wat je ziet die vierkante toren, over weiden, boerderijen en boomgaarden heen, en het leek me dat de kerk een goed doel was op zondagmorgen. Ik passeerde een camping (‘De Abeel’) die onder me aan de voet van de dijk lag en even daarna dook een smalle macadamweg van de dijk af, tussen boomgaarden door in de richting van de kerk. Bij de eerste kruising stond een bord. ‘Abeledorp’ Daaronder ‘50 km’

Vandaar kon ik de kerk zien liggen, ongeveer vijftig meter naar rechts. Voor de kerk was een brede ruimte, door een grote, vrijwel ronde vijver, met een laag hek eromheen. Het pad naar de ingang van de kerk liep links van de vijver, aan de andere kant slingerde de weg verder, de polder in. Het parkeerterreintje tegenover de kerk was vol, met een dertigtal auto's, en ik parkeerde verderop in de berm.

Ik liep terug. Uit de kerk kwam een dreunend gezang. Het was ruim kwart over elf. Ik wandelde rond de vijver. Naar de weg toe, waar het hek ook geopend kon worden was een soort stenen afrit, het water in. Waarschijnlijk was de vijver gemaakt om vee uit te laten drinken. Nu gebeurde dat niet meer, tenzij er dieren waren die vet werden van kroos, kartonnen dozen, zeepvlokken, rottend hout en geroeste blikken. Ik ging het pad naar de kerk op. Links lag een tamelijk groot huis. Ik keek door de ramen naar binnen, voor zover dat mocht van de vitrage. Een sombere boekenkast met glazen deurtjes. Een hele serie Karl Barth. In de achterkamer zag ik een harmonium. Maar er was niemand, vader was ongetwijfeld aan het werk. Het zingen in de kerk hield op.

Om de kerk lag nog eens een sloot, en boven het bruggetje naar de ingang was de smeedijzeren bekroning van de twee pilaren die het hek moesten dragen. In moeilijk gebogen lettertjes, die eens verguld moeten zijn geweest, ontcijferde ik ‘In Christus Jezus zijt gij die eertijds verre waart, nabij geworden door het bloed van Christus.’ De deur naar de kerk was gesloten maar ik liep er wel naar toe. Om de kerk was mooi, groen gras.

[p. 27]

Links, half achter de kerk, lag de berg, een van de vele vliedbergen die Zeeland rijk is. Vroeger vluchtten de mensen daarop als het water iets terugdeed. Anderen daarentegen menen dat ze ook goede diensten hebben bewezen aan de plaatselijke adel van die dagen als er onderling vijandig militair contact was. Opnieuw begon in de kerk gezang. Het was hier in Abeledorp een vrij hoge vliedberg, zeker tien meter, de top bekroond met vier hangerige treurwilgen.

Ik liep terug en vatte post op het parkeerterreintje. Als iemand op zondagmorgen een dorp kan leren kennen, is het hier, dacht ik. Het zingen, dat iets pittiger was dan de keer daarvoor, stopte. In een van de huisjes achter het parkeerterrein ging een bovenraampje open en een oud vrouwtje met grijs haar keek naar me. Ik draaide me om en keek naar de kerk.

Het duurde nog een minuut, toen werd de deur geopend en het kerkvolk begon naar buiten te trekken. Er waren wat vrouwen in klederdracht bij, maar verder was er weinig verschil in bevolking met wat op een zaterdagavond uit een publieksbioscoop als City komt. Op het kerkpad en op de weg vormden zich wat groepjes die bleven praten, anderen stevenden doelbewust op huis en koffie af.

Toen klonk opeens een hoog gegil. Er startte op dat moment net geen auto, de pratenden zwegen, zoveel zeggingskracht had de schreeuw. Het was een klein jongetje, een jaar of tien, hij droeg een aftands plusfourtje en op zijn hoofd een bruin petje. Hij stond tegen het hek langs de vijver, wees naar het water en gilde, en bleef gillen totdat zijn moeder hem met een stomp tot zwijgen kreeg.

Ik was snel aan de overkant van de weg. Achter me sloten zich anderen aan, en al gauw keek een rijen dik publiek naar wat het jongetje gezien had. Tussen het kroos, vlak bij een wat omhoogstekende plank met de woorden Veiling Kape..., lag een hand. Een vrij forse hand (van een man, dacht ik direct), wit, een paar sterk gezwollen blauwe aders.

Het was stil rond de vijver. En hoewel er alleen maar mensen bijkwamen, voor mijn gevoel, was toch op een of andere manier de koster gewaarschuwd. Een kleine man kwam aangehold, in een zwart pak met streepjesbroek. Over zijn schouder droeg

[p. 28]

hij een hark. Hij kroop door het hek en probeerde met de hark te tasten in de richting van de hand tussen het kroos. Het lukte pas toen hij door anderen werd vastgehouden en met beide handen de hark kon besturen.

De hark haakte in een mouw, er kwam een achterhoofd boven het kroos, en een schouder. De kleine man sloeg de hark nu achter de schoudervulling, en langzaam trok hij een lichaam in een donker pak naar de kant.

De mannen die de kleine vasthielden schreeuwden verwarde aanwijzingen en zetten hem op een gegeven moment aan de kant, een veel forsere knaap nam de hark over en trok even later het lichaam met een zwaai tegen de kant van de vijver op. Daarna werd het lichaam door twee man op het pad gesjord. Opvallend op het zwarte vest was een dikke horlogeketting, waaraan nu slierten kroos hingen. Het gezicht was vaag bruin en mager, de mond gruwelijk opengesperd, de ogen, zeer lichtblauw, staarden naar de hemel.

Op dat moment was de stilte weg. Er was een honderdvoudig prevelen, ‘'t Is de oude Lemming.’ ‘'t Is Jan Lemming.’ ‘Jan Lemming is verzopen,’ ‘Jan Lemming leit in de vaete.’

Ik kon hem van dichtbij zien. Er was in zijn starre gezicht niets dat me bekend voorkwam. Hij leek ook niet op de herinnering aan mijn vader en ook niet op de vage foto die ik ergens van hem hebben moet, in zo'n map waar je alleen in kijkt als je hem toevallig tegenkomt.

De drie mannen die Jan Lemming zo hadden neergelegd, begonnen nu aan zichzelf te denken. ‘Heeft iemand een neusdoek voor me?’ vroeg de forse man. Hij hield zijn natte handen wat naar voren. Op dat moment zag hijzelf, en ook de omstanders zagen het, dat zijn linkerhand die het rugpand van Lemmings jas had vastgehouden, besmeurd was met paars en hier en daar zelfs rood bloed. Hij bleef lange tijd zo staan, de hand naar voren.