|
| |
| |
| |
Troud wiveleed en bernelot
Midsimmer, yn 't langst fan 'e dagen. Mar amper hat de nacht har feal kleed oer 't ierdryk útspraat, om alles wat dêr op huzet, omgiet en woelt, oan 't each te ûnttsjen, alles yn rêst of ta swijen brocht, of de iere dage brekt skimerjend troch, lûkt it kleed stadichoan op, en ropt alles wer ta nij libben, en - wat weet fan himsels hat - ta nije striid om it bestean: it gedierte om te siikjen, te krijen, te raven of te ferskuorren, wat it ta syn ûnderhâld nedich hat, en de minske ta nije wurksumheid, ynspanning, bodzjen, wrotten en wramen... jamk foar it aldernedichste om syn oanwêzen te rekken, dat ellindige bleate oanwêzen, sûnder ienige nocht, trochbrocht yn skrippen, soargen en fertriet, en yn freze foar in ûnbekende takomst, as it ienris einigje sil...
O, foar jamk mennichien fan dy, wa't wy hjir op 't each hawwe, is it libben te fergelykjen by in sjuchtme, wêrfan't de sliep him op gesette oeren lichten jout, mar wêrfoar't de dea it ienige ôfdwaande middel is, dat him genêze kin... en dat hy lykwols jit soarget yn te nimmen, as it him einlings tahâlden wurdt.
't Is ier yn 'e moarn, alles gloedglânzgjend yn 't goudene ljocht fan 'e opkommende sinne: dy griene beammen, beblomme greiden, bloeiende bou... alles moai, folmakke sels foar it op 'e flakte skôgjend each fan in bûten soarch wêzend fleurich, sûn minskebern, alles opfleure troch it gearstimjend koar fan 't wekkere, warbere fûgelt, hippeljend yn 'e tûken, wjukkeljend yn 'e loft of delsaaid op 'e grûn... noflik, swietlûdich foar it ear fan... immen, waans libben inkeld nocht is. En by dat toaniel, ûnder 't gehoar fan
| |
| |
dy wyldsang, leit, skildereftich, in kreas boud, mar sûnt min ofte mear útriden arbeidershúske mei syn bewenners, mar, dy't dêrbinnen net it moais sjugge, noch it lok fine, dat om har hinne liket te wêzen, en... dat yn 'e grûn ek mar skyn is...
Dat moaie teare grien oan 'e beammen, wylst it útsprute sa folmakke, hat, op 'e keper besjoen, syn earste frissens al ferlern, is op steden toar of ferwylke, en elts blêd op himsels fol gatten, troch de wjirm útfretten, of mei pûsten en bulten, troch slûpende, stekkende ynsekten dêrop yninte, it jammerlike byld fan de besmodze of ferlerne ûnskuld, dy't pas ûntlôke en rein, sa ûnbeskriuwelik bekoarde, en dy't de wroeging har skriemend foar 'e geast hellet... En sa ek de blommen, dy't jamk de dea al yn har drage, wylst se op 't moaist stean te pronkjen, har begjinsel fan libben tegnaud en fernield troch bitend ûnrant of woekerjend kwea, dat mei har sappen him fiedt; troch har ier ferwylkjen jin tinken dwaande oan dy lytse sloven fan pas te wrâld komde berntsjes, dy't allinne it libben prebearje, om der sûnder tsjinnichheid út te skieden, en de grutten te beskamjen, dy't der har, yn spyt fan har ellinde, jit oan fêstklammerje. Under dy fleurige lûden klinke foar it nau lústerjend ear toanen, dy't net de utering binne fan blydskip, mar kibjende, kreauwende, tsierende, pynlike, jammerjende wanklanken fan fûgels of oare libbene wêzens, dy't fjuchtsje om in kerl, inoar pjukke, gnauwe, ferfolgje of ferskuorre en opite... alles om sels te bestean.
Dat moaie, skynber rêstige opperflak, wat de ierde te sjen jout, is in oarlochsfjild, - der rinne bluodderige streken troch.
Dy skierâlde dyk hjirre, gongpaad en rydwei tagelyk, hoe aardich ek kriemende tusken de mei njirrekrûd bewoeksene of mei beammeguod beplante hege wâlen, is moudich of blabzich, al nei't it droechsum of reinich waar is, mar altyd swier om te gean en hoewol noait liddich fan fuotgongers of weinen, by al dat libben dochs tryst. Minsken, dy't (al nei de tiid fan 't jier) mei sliepperige of klomske lea, mei kromme rêgen en slypjende trêden sleau nei har wurk pangelje, of wurch en ûngedien der fan terêch
| |
| |
komme, suterich en ferlijd útsjende bern, op wei nei skoalle of der fan werom, tsjitterjende, gûlende, tsierende of fjuchtsjende ûnderweis, oant by ôfwikseling de skroei hawwende mage of de swier bombamjende klok har de tiid te binnen bringt, breklike sloven fan manlju, opslûpen jonges- en fammebern, ljitskes fan froulju of fammen... in nuver soadsje ûnder 't kommande fan in hûnebaas, koartom, in troep lânwrotters, by de bern ûnder 'e namme fan túneksters bekend, ierdkarren, boereweinen, kreakjende ûnder 'e swiere lêst fan dong, hea of nôt, treurich, pynlik piipjende op har assen en sleau fuortlutsen fan meagere wurkhynders, dy't har de lea útrekke om se troch 't sân te slepen. Dat (meiinoar) is it, wat hjir it libben útmakket, in libben om der ien op ta te jaan! En... wêrby't dochs it tebinnenbringen oan 'e dea net fergetten is, om't hjir tydlingswei - en altyd by skimerjûn - twa man mei in deafet tusken harren yn swijend foarbygean, in stroef beswartsele deafet, fan sân rûge planken gearspikere, lêste wenje fan in lijer, dy't it ôflein hat... hú...e! Hast noch aakliker as by ljochtskyndei in lykstaasje, dy't hjir ek al lâns moat, sa faak as der ien op de buorren ferreizge is...
De bern op 'e dyk skrilje en flechtsje yn 'e hûs, binnen dy wente, wêr't... hja no yn 'e rêst lizze. Faak drôgje hja op dit stuit wol fan lyklucht of nuvere wezens, dy't op tsjerkhôven spoekje, of skrilje strak tewekker mei rêdklopjende hertsjes, sûnder rjucht te witten, wat har yn dat neare bêdstee sa benaud makke hat...
Mar nei't se de sliep út 'e eagen wreaun, en yn 't kleare deiljocht it hear oersjoen ha, stiet har gesicht dochs min of mear fleurich, as se fernimme dat... har heit al fuort is, dat har mem by de tafel sit, en der foar har elkmis (hja binne mei har trijen) jit wat te iten is: in timpke brea, skoan hast oan ein snien, in plasse bôle en jit wat bûter om dêr op te smarren... Dat is foar dy bern, dy't strak de dyk út moatte om boadskip of nei skoalle, it foarnaamste. Hja achtsje net op it foarkommen fan har mem, dy't der meager en ferlijd en lusteloas útsjucht. Hja wie al by tsjuster op en hat al in healoere wurk hân om wat wetter oan 'e soad te krijen, al troch pûstende om it healwiete turffjoer oan te fiterjen, har de lea stikken
| |
| |
hâldende, út eangstme dat se 't drinken net op 'e tiid klear krije soe foar de heal útrêste en dus net sûnder reden nijsgjirrige en neargeastige man, dy't by al syn arbeid it noait safier bringe kind hat, dat er de earmoed altyd bûten de doar kearde, en dy't net ienris har slimste fijân wie. Der wiene oare, dy't hjir de frije tagong nomd hiene, of dy't er sels ynhelle hie en allegearre meiinoar de oarsaak wiene, dat it wiffe en licht te ferbaljen lok dizze wente net hein kaam.
Sjirk en Anskje wiene d' earsten, dy't har hjir - fier fan it doarp, en in ein fan 'e neiste buorren - delset hiene yn 'e wyldernis, temids fan ôfwikseljend greide en bou, omheind mei sleatten en diken of beambeplantingen, wêr't men gjin minske te sjen krige as de niis beskreaune treurige sleep, dy't by de dei lâns of tydlingswei dêr foarby moast, en dy't - om't men allinne dêr it each op hie - geregeld achtslein waard en in aloan fernijde yndruk fan droefsin efterlitte moast by de te honk wêzende bewenners yn dizze omkrite.
De man wie deis de doar út by syn wurk, de bern nei skoalle of oars earne. By harren wie it net de ienlikheid, dy't harren de fleurigens benaam... Mar Anskje (dy't yn har foarich libben wat oars wend wie) hie har hjir, en by alles wat hja fierder droegen hie, al ûnachtslein ferkwynd, want it duorre in hiele tiid ear't se har dêr oer uterje, en fan har lang ferkroppe leed it hert ûntlêstigje koe tsjin immen, wa't ek al net folle goeds bejegene wie, en dy't har dus begripe moast...
Yn dy tiid wiene der lykwols yn dy krite ytlike oare húsgesinnen by komd, sadat in buorwiif har soms ris opsocht en hja oer en wer de rin krigen, wêrtroch't hja no gelegenheid hie fan har droevige libbensrin in boekje iepen te dwaan... ‘Hja koe jo dan fertelle’... Hja hie as grutteljusfaam tsjinne, en yn dy tiid koe se net allinne kreas en himmel foar 't ljocht komme, mar ek wat begrúskje. Hja hie altyd rojale huzen hân en wie optoogd troch brave âlden, dy't - hoewol ier stoarn - har dochs kloekens en sparjen leard hiene. En dat hja fatsoenlik west wie yn spraak en manearen, hâlden en dragen, en om har wurk altyd priizge... dêr
| |
| |
wiene bewizen fan, oars hie se 't net salang by sokke lju úthâlden.
No mei dat allegearre sa wol wêze, sûnt de kriich en de moed der út gyngen, har fermogen minder waard en hja fan neat har geriif hat. Har tahearster kinne it amper leauwe, as ‘hja jo fertelle kin’ wat hja ienris west hat.
Likefolle... har mefrou hie it tige begrutlik fûn, dat Anskje einlings trouwen gyng, en noch wol mei in feint dêr't se net folle goeds fan ferwachtsje koe. Siker, hie mefrou sein, jy begripe dat sa net, mar dy feint doocht net foar jo as man. Jy binne fierste goedmienend en fertrouwend, om net te sizzen lichtleauwich (sloofeftich doarst hja net sizze), tsjinoer in wereld, dy't jy net kenne, om't jy altyd yn in lyts rûntsje fan goede minsken ferkeard ha, dy't it alteas goed mei jo mienden, mar jy witte dochs hoe't Sjirk is, en ik leau ek net, dat er jo wezenlik leavet. Mar Anskje hie no ienris har sin op Sjirk set, en woe fan gjin ôfrieden witte. En doe't mefrou dêr jitris op terêch kaam, hie se oan 'e skouders lutsen en andere: Och, jy moatte net altyd it slimste fan jins evenminske tinke. Sjirk is yn 'e grûn in goede jonge, en bepaald sljucht om my, dat seit er ommers by elke gelegenheid, en wêrom soe er 't my net miene? Ik bin dochs in frisse faam, en sa hiel ûnsjuch dochs ek n't, en hy is immen dy't goed syn brea winne kin...
Wat?! Hy soe har net leaf ha... dat wie mar ferbylding... oars soe er 't har net sa faak sein ha, yn elk gefal hy woe har hawwe, en dat wie genôch om al syn lekken en brekken oer de holle te sjen, skoan dy oars net gering wiene: lossinnich, licht te ferlieden, wif, opljeppend, jaloersk, woest sels, wêr't syn hertstochten yn 't spul kamen, en dochs... sûnder erch, net erchtinkend, oprjucht, iepenhertich tsjinoer dejinge, dy't syn swakkens wisten te streakjen, skoan dy him ek mislaten, lilk op himsels sa faak as er dêr de ûnderfining fan opdien hie, en op oaren, dy't it goed mei him mienden, altyd tinke om himsels en dochs ek goed foar oaren, allinne net foar dejinge, dêr't er 't yn de earste pleats foar wêze moast. In nuvere mingeling fan goed en kwea, in swak karakter, ien dy't alles besocht, yn neat slagge, om't er neat berekkene, tefolle nei oarremans ried harke, altyd skrippende en neat
| |
| |
bedijende, nijsgjirrich, ûnfoldien oer himsels, wittende, dat it sa net koe, en net wittende hoe it te feroarjen. Dat wie syn libben - in lêst foar himsels en foar oaren.
Mar dit ien en oar bliek earst letter doe't se al troud wiene, en al stadichoan mear...
Soks ‘koe hja no jo fertelle’ mei folle mear, dat se leaver ferswei, wylst se ophelle fan de wederwaardichheden en tsjinrampen, dy't harren sabeare of yn wezenlikheid troffen hiene en dêr't se yn har goedens leaver it Lot as har man de skuld fan joech. Dochs wie 't net foar allegear ferhoalen bleaun wat Anskje al gau nei har trouwen mei har man belibbe hie. De lju dêr't se 't lêst by tsjinne hie, wisten der alles fan. Ienris hie mefrou har fersocht. Dy hie har by it út tsjinst gean in moaie sjiffenearre en oare dingen meijûn en wie al nijsgjirrich om te witten, wêr't dy letter plak krige hiene... 't Hie Anskje sels al begrutte, dat hja foar dat alles gjin geskikt stee fine kind hie yn de lytse wenje, of eigentlik mar in keamer, dy't har man foar har beiden hierd hie, en dêr't hja har danich yn behelpe moast. Dat wie al it earste ‘ôffal’, dat se yn 't trouwen fûn hie.
Mefrou hie ek net ferwachte, har sa lyts behuze te sjen, al fûn se ek alles like skjin en op oarder; mar Anskje sels seach der min út. Mefrou hoegde net te freegjen, hoe't it har gyng. Hja hie har betinklik in amerij rjucht op en del oansjoen, wylst se sei: Ha 'k it jo net wikt, Anskje? Ha 'k it jo net foarút sein? Doe wie hja skriemende útfallen en hie andere: Och, jy moatte 't my net kwea nimme, dat ik doe net nei jo ried harkje woe: mar in minske is sa net, of hy wol op 't lêst syn eigen húshâlding ek ha, al hat men 't oars ek noch sa goed... Fansels, ik wist ek wol fan te foaren, dat ik it yn alles net sa goed hâlde soe as by mefrou, lykas fan iten en drinken, romme fertrekken en alderhanne geriif om my hinne, en dat ik dit no mis, soe my ek no de fleur net benimme, mar... No, wat dan?... Och, witte jy, ik woe it oars oan gjin minske sizze, mar myn man... Hjir stûke hja in amerij, en ferfette doe har meidieling, dy't hjir op delkaam:
‘Hja koe mefrou dan fertelle’, dat (al gau nei har trouwen) de
| |
| |
kameraten fan froeger, dêr't er mei oan 't wurk wie, him wer yn 't ferlied lokken, om op syn bûse te tarren, en him úthuzich hâlden troch - skynber gekjeiend, mar wezenlik út ûndogensheid - syn wiifs trou by him yn fertinking te bringen, en hoe't er dan thús kaam, oansketten, nidich, útfallende yn heislike ferwiten oer dingen, dêr't hja noait om tocht hie, dêr't hja fan walge, en yn in taal, dy't har earen net wend wiene te hearren... Soks hie se al faker as ienris mei him belibbe... Mefrou hie der fierder it swijen ta dien, wol begripende, dat noch har ferwiten, noch har goede ried hjir fierder fertuten dwaan koe, en wie, op nij skodholjend, de doar útgien. Mar wat hja te witten komd wie, waard gjin minske fierder fan Anskje gewaar: hja hie foar har nomd, fuortoan alles wat him ûnnofliks yn har hûs ôfspile, mei de mantel der leafde te bedekken.
De jûne fan dy selde deis, doe't mefrou har opsocht hie yn har wenje, hie hja sels al spyt, dat hja sa oer Sjirk útgien wie, doe't dizze op 'e tiid en mei in goed sin by har thús kaam. Hy hie yn tiden net sa freonlik tsjin har west, en prate fan plannen, dy't er yn 'e holle hie, om har in better lot te ferskaffen. Hy woe jit net sizze wat dat wie, om hy woe har dêrmei ferraskje, nei't er sei. Sa bleau dat ytlike dagen oanien, Anskje wist net wat wille hja mei him hie... Mar einlings wiene de keallen út it hok komd, en hja hie danich op 'e noas sjoen, nei't hja wist wat er fan doel wie...
Wat der dy foarige jûns eigentlik tusken harren ferhandele, en hoe't it dêrby tagien wie, hat nimmen ea witten, mar d' oare deis wie Anskje by har mynhear komd, om te freegjen, oft hja no it jild werom ha mocht, dat er foar har yn bewar hie, en sa en sa... koartom, dat hja fan doel wiene foar dat jild in eigen húske te setten, om op har erf wat bouwerij en sa te begjinnen, en doe hie se har sparpot werom krige en har man yn 'e hannen jûn...
Dat wie no al jierren ferlyn, en wy fine har wer op it plak, en yn in kondysje lykas wy 't al beskreaun ha... Anskje wie tige ôftakele en har ferstân wie net better wurden ûnder alles wat se yn 'e stiltme
| |
| |
en ienlikens al ferdroegen hie, en Sjirk wie deselde bleaun, te sizzen wat syn eigentlike bestean, syn wize fan dwaan en handeljen yn 'e wrâld oangyng, allinne hy wie nin wyldeman mear lykas earen, net mear oan 'e drank, om't de gelegenheid, dy't de genegenheid makket hjir ûntbriek. Oars... wie er âlder mar net wizer wurden. Neat hie er dêrom jit bedije kind, en syn wiif hie net folle wille by him hân...
Under dy bedriuwen hiene hja bern krige, wer ferlern, en oare behâlden: twa jonges- en ien fammesbern, dat de âldste wie. Dizze hiene mei folle goede eigenskippen fan har mem ek rju brekmen fan har heit urven, dy't - bûten dat se soms mei ûnferstannige stringens yn har te kear gien waarden - mei har opgroeiden, om't se almeast yn 't wyld rûnen, om reden dat it har yn 'e hûs te near wie... Hoe soene se wille hân ha yn 'e hûs by har âlden, of ûntsach en earbied foar dizze, by de toanielen fan deilisskip, jamk herhelle, wêrby't hja in taal hearden, dy't se yn har ûnskuld smoarch fûnen, of wurden opfongen, wêr't se foar trillen, foaral as it spul om harren oan 'e gong kaam, en har sloofeftige mem bekenne moast, dat se harren net yn 'e bân hâlde koe... Of wie it te benijen, dat se dan yn stilte de wyk spilen, en har ferfoegen by oaren fan har gelikens, om har nei har sin te fermeitsjen, of yn wylde útlittenheid alles út te setten, wêr't ‘godloaze’ bern ta yn steat binne...? Wat koe 't har skele, dat se dêr letter faak foar bliede moatte soene, as har heit klachten oer har krige, en hja him net ûntwike koene. 't Moat lykwol sein wurde, dat har ûnderrjucht net ferwaarloaze waard, en hja net ûnlearsum wiene...
't Wie hjir njunkelytsen in foege buorren wurden, as men it teminsten in buorren neame koe, in kloftsje huzen, mear of minder fier fan mekoar ôf, sûnder oarder boud, krekt oft se der delsaaid wiene... likefolle, de befolking wie fermeardere, mar oer 't gemien libbe elk húsgesin wakker op himsels, wantrouwich of oergeunstich elkoars dwaan en bedriuw út 'e fierte beëagjend, om it ferfolgens - mar yn har eigen hûs - te bekritisearjen, en der
| |
| |
jamk net de geunstichste útlis oan te jaan. Inkelden, dy't tichter byinoar wennen, krigen soms rûzje oer en wer, benammen de wiven, wat in goede gelegenheid wie, om inoar yn 'e grûn kennen te learen, of gewaar te wurden wat der al fan har sein wie, mar wat net weinaam, dat se in amerij letter faak nei mekoar ta fleagen, of de bern (al wie de rûzje om harren oankomd) net belette om gear te boskjen op 'e dyk en dêr meiinoar har fertún te siikjen. En allegearre stiene se elkoar yn noad en doad by, wêr't ‘buorreplicht’ it harren ta needsaak makke, lykas hja mienden.
De meastepart gyngen noait nei tsjerke, de iene om't er gjin goede klean hie, de oare om't it him te ôfhandich wie, lykas it hjitte... mar eigentlik fielden hja der gjin behoefte oan. Hja seagen it tsjerkfolk leaver gean: mear begoedige boerelju mei har folk, dy't jit folle fierder weikamen, mar foar wa't de grutte ôfstân gjin beswier like te wêzen, om út âlde, goede wisânsje trou op te gean, en oangeande har sieleheil net ‘ûnkundich’ te bliuwen. Dy sleep fan tsjerkgongers hinne en werom hjir foarbygean te sjen, wie foar ús lju op snein in fersetsje, al doarsten se der net om bûtendoar komme.
Men seach dêr boeren, mei earnstige gesichten, stadige, dimmene lju yn har âlderwetske dracht: koarte buiskes en koarte broeken, swarte of sulverskiere hoazzen mei streken, de fuotten yn de platte skuon mei sulveren gaspen en de hege hoed fan 't jier trettjin op 'e holle. Har froulju yn dûnkere pakjes (jak en skoart fan ien kleur), mei of sûnder flodder oer 't smel-gouden earizer en om 'e fuotten platte glêdlearene skuon. Har tsjinstfammen fans gelike, mar mear nei har stân klaaid, de boerefeinten knap yn 't habyt: koarte jaskes en lange broeken en ynpleats fan 't damasten ûnderbaitsje in swart siden oerhimd en knappe lekkense petten op 'e holle. Mar likegoed as har boer hiene se it âlderwetske sulveren haloazje mei kaai of singenetten foare bingeljen, de sulveren tabaksdoaze yn 't festjebûs, en yn 't oare it pipespul mei sulveren mondstik, dat se úthellen as de tsjerke út wie, om it oan de tonderdoaze oan te stekken. En likegoed as de boerinne en har grutdochters hiene de fammen har snúfdoaske of loddereinfleske
| |
| |
mei sulveren dop yn 'e bûse. En de iene like goed as d' oare hiene hja har tsjerkboekjes ûnder 'e earm of yn 'e hân, wylst se mei stadige stappen yn lange rige foarby stoepen... in treftige optocht, dy't net neilitte koe ús lju earnstich te stimmen... mar in noflike ôflieding wie., by wat se yn 'e wike te sjen krigen.
Snein oerdeis hokken dy boerefeinten, jit yn 'e pronk, hjir byien om mei tipeljen of koaislaan har te fermeitsjen en nei ôfrin wat meiinoar te praten, oant se om melkeroere de iene nei de oare wer nei hûs pangelen...
De jonges yn har suterige klean stiene op in distânsje om de kloft feinten hinne, heech by harren opsjende, mar lykwols mei brutale gesichten alles ôflústerjende wat foar har earen minder geskikt wie... mar ek foar harren wie dit ien en oar in fersetsje.
Sa wisten se de sneinen om te krijen, en de dagen gyngen foarby yn arbeidzjen en skrippen, sûnder dat oars eat de treurige ienlikens en ientoanigens briek: in libben sûnder ienige nocht foar dy minsken, sûnder útsjuch op better, sels net yn in ûnbekende takomst hjirneimels, dêr't hja skruten foar wiene, wat har neargeastigens ûnderhâlde, mar net ferhindere, of miskien just oarsaak wie, dat se oeral kwea seagen, elkoar berabben, en oan alle brekmen, dy't har hiem wiene, tajoegen... Hja fielden, dat it allinne mei iten en drinken, of yn 't gemien mei it foldwaan oan de behoeften fan it dier-ik net goed wie, en sochten nei de oarsaak, wêrom't se net lokkich wiene... Hiene se har ferienige om, lykas de boeren, dy't hjir elke snein foarbygyngen, en dy't se yn stilte beniden, ris nei tsjerke te gean, dan soe har soks miskien njunkelytsen klear wurden ha... mar de man, dy't de lju hjir yn 't goede foargyng, wie in nijljochter, lykas de rop fan him gyng, en sa ‘ûnkundich’ as se wiene, doarsten se 't lykwols net oan om har fan him ûnderrjuchtsje te litten, wêr't se troch in húsbesiik, dat er ienris by harren dien hie, oars al ta útnoege wiene...
Fan d' oare kant wie ek de Dompergeast hjir ûngemurken alris oer de omkrite hinne saaid, en ornearjende dat it in geskikte oarde wie om syn Ryk mei te fergrutsjen, hie er fan syn opperste
| |
| |
tsjinners útstjoerd, om de befolking ta har eigen bêst, ûnder syn hearskippij te bringen. Dy hiene terjucht begrepen hân dat se, om ta har doel te kommen, hjir op 'en doer har tinten foargoed opslaan moasten, en dêrom by foarried in gebou stichte, om fan dêrút har oanfallen te dwaan, en de befolking te oerwinnen, of (om 't mear dageliks te uterjen)... der wiene prekers komd, om de lju ris te hifkjen, en om't dy terjucht ynseagen, dat as hja net by de tsjerke kamen, de tsjerke wol by har komme moast, hiene se in soart skuorre timmere, wêr't elk frije tagong hie en de gelegenheid om it ‘Wurd’ te hearren, lykas dy foargongers it ferstiene en útleine...
It riedsel fan har bestean, wêrtroch't hja altyd oars handelen as har gewisse harren foarskreau, altyd mislearren wêr't se nei har sin slagje moatten hiene... waard hjir ta klearrichheid brocht. Alles wie it gefolch fan har geestlike onmacht, fan har natoerlike geneigdheid om kwea te dwaan, en elkoarren te haten... allinne de genade wie yn steat harren te reden. Foaral en beleaven moasten se net siikje harsels te ferbetterjen of eigengerechtigheid te oefenjen, want op sa'n wize soene se dy genede noait deelachtig wurde... En yn ôfwachting, dat dy genede ta har komme soe (want dy wie gjin saak fan bleat oannimmen foar alleman), bleauwen se wat se wiene, harsels, oaren en elkoar bedragende, oeral kwea sjende, rabjende en feroardieljende, en wat dêrfan mear is. Mar hja hiene frede mei harsels... en fûnen dy nei elke ferkearde handeling werom, út oarsaak fan de geastlike ûnmacht, wêrtroch't hja gjin goed dwaan koene, en 't jit minder besiikje mochten, om net eigengerjuchtich te wurden...
Sa wie de grûn en de frucht fan de lear, hjir ferkondige, wêr't de ferstannige boeren de holle oer skodden, en de fijannen de gek mei hiene. Dizze neamden dy timpel it fine hok, en de beliders mei in namme hjir fan ôflaat... Mar dat koe harren neat skele, ‘hja wiene willich smaadheid te lijen om den geloofswille, en folden elke snein it gebou. Hja hâlden ek byienkomsten byinoar oan hûs om oer 't goede te praten, mar wêrby't hja it fette der aarde, dat harren oanbean waard, net fersmaden, om tagelyk frede foar har siele en mei har mage te hawwen...
| |
| |
Sjirk wie ien fan de earsten, dy't mei oergyng. Anskje skynde fan dy lear net folle te begripen, of fielde gjin behoefte oan sa'n treast, mar berêste swijend yn wat har man foar syn siele goed skynde te dwaan.
De bern hiene yn 'e grûn in wjeraksel oan de leksums, dy't se soms krigen, en dat har heit sa mei stringens yn harren de brekmen tekear gean woe, dy't se fan himsels oerkrige hiene, of har de ûnskuldichste dingen as idelheden ferbea... foaral op snein, in dei wêrop't se har deadelik ferfeelden, of om 'e stûke sprongen as de gelovigen har wenje ta in plak fan gearkomste útferkoaren hiene, en der foar harren gjin plak mear oerbleau yn 'e hûs. 't Roude harren wol net, dat se dan de wyk spylje koene, mar hja wiene yn noed, dat de freonen alles by harres opkôgje soene en der foar harren neat oer wêze soe, as hja strak mei de hûnger yn 'e hals skytskoarjend wer nei hûs pangelen... want sa rom hiene se 't net, dat hja sels har koarsten net bite koene...
Nimmen wist dit better as Anskje, dy't hûshâlde moast; mar hja besparre 't foar in kear leaver út har eigen mûle en ûnthâlde it har bern, as dat se har earmoed toane en har man gjin genoegen dwaan soe, om by sa'n gelegenheid op te dissen foar de freonen - faak alles wêr't hja sels in rûne wike mei ta moatten hiene, en dy joegen har it getugenis, dat se de wierheid net fijannich wie. Dêrom mocht hja it ek foar leaf nimme, dat se har sneins alles wer bepoaten, wat hja de sneons mei safolle flyt skjinklaud hie.
Mar dy byienkomsten waarden har hoe langer hoe jamker, en sels de bern wisten al by ûnderfining, dat it der yn har hûs net fleuriger noch rommer om waard, dat har heit him hoe langer hoe mear fan dy freonen beskite liet, har mem hoe langer hoe minder te sizzen krige en hja sels it mei belije moasten, dat... dit soadsje hjir taflecht fûn...
Sjirk, dy't alhiel mei harren weirûn, like wol blyn te wêzen foar de ierdske belangen fan syn húsgesin, en der sels gjin erch yn te hawwen, dat syn bern stadichoan grutter waarden, en koe him net begripe, wêrom't se hoe langer hoe godloazer waarden: te sizzen, dat se bywilen yn opstân kamen tsjin it lot, dat har noait
| |
| |
ienich genoegen joech, en yn stilte wrokken, om't hja altyd krapte en lijen seagen en sa string yn 'e bân hâlden waarden...
Hja wiene net sa maklik mear de doar út te krijen as de freonen kamen, om ûnder stichtelik praat de boel by harres op te kôgjen. Hja woene dêr ek har part fan hawwe, joegen knypeachjes oan har mem om har te betsjutten dat se net alles oerjaan moast, of seagen nidich oer de tafel, en ûntseagen har net om te kreauwen, as ien fan harren it measte krige... Anskje goesloof, dy't ek al lang fan dy freonen walge, mar har ûnder alles deljoech, hie har by sa'n gelegenheid faker as ienris de lea yn stikken hâlden, want hja siet tusken twa floeren yn 'e jiske, bang as hja wie foar de hertstochtelike útfallen fan har man en 't wanhopich ferset fan 'e bern, dy't oant no ta jit troch de oerboadige stringens fan har heit harsels ynhâlden hiene, mar fan wa't hja al by ûnderfining wist, dat se harren der net lang mear ûnder deljaan soene, by de wezenlike ferûngeliking, en de twongene ûnthâlding, dy jamk har diel wie.
En wat hja foarsjoen hie, soe einlings barre. Sjirk, dy't by dizze gelegenheid it swurk ek driuwen seach, en wol leauwe moast oan de mûglikheid, dat hja him net mear gehoarsum wêze soene, wie der fan besauwe, en socht in útboarsting foar te kommen. De oanwêzichheid fan 'e freonen ferjittende, gyng hy heislik út oer de ferdurvenheid fan de minske yn 't gemien, en oer de godloasheid fan 'e bern - fan syn bern yn 't bysûnder, ‘hy koe it him net begripe, dat se fan syn skaai wiene’, mar it wiif hie de skuld, sei hy, dy ferdoar se yn 'e grûn... en sa al mear.
De freonen, ek net op har gemak, sjende, dat hjir de kaart foar harren al min ofte mear ferjûn wie, sochten de lju del te bêdzjen: It moast sa net... de bern hearden har âlden ûnderdanich te wêzen, en de âlden de tuchtroede net te sparjen... it wie yn 'e bern har eigen belang, en ja moasten har dêr oan ûnderwerpe, opdat har dagen ferlinge wurde soene en har lampe net útblust yn swarte tsjusternis... Anskje brocht dêr tsjin yn, dat hja al sa'n krús mei har hie, mar dat se oars bruien genôch krigen... Mar ien fan de freonen andere: 't Is wier, men mei de tuchtroede net
| |
| |
sparje, mar it moast mei ferstân gean, men mocht de bern ek gjin lamme lea slaan... en joech alderhanne straffen oan 'e hân, dy't as befindelik har doel net misse soene: opslute yn 'e kelder, foarby fan iten... en ik wit net wat al mear... koartom allegearre dingen., dy't harren yn har eigen eagen lyts hâlden, of dêr't se har oer skammen...
Allegearre hiene se harke nei dat petear... of alteas de lju útprate litten.
Sjirk hie mar heal syn gedachten derby hân: sabeare lústerjende, siket er te bekommen, him yn te binen, nei te tinken... hy fielt dat er hjir in diel fan syn ûntsach ferspile hat, skodhollet, suchtet en rydt op 'e stoel om.
Anskje sjucht ferlegen foar har del, swijende, meilijenwekkend sloofeftich, temûk skeaneagjend nei de freonen, har gesicht waarnimmende - in gelegenheidsgesicht, wêrop't de trekken fan it happige, domme dier ik, dat it fette der aarde ûnderwyl feroarbere, in fatsoenlike hâlding sochten oan te nimmen.
De beide jonges, dy't wat it ferstân oangyng, al dy riedslju wol switte koene, bleauwen skynber ‘dôfhûdich’ by 't betinken, ‘dat men hearre moast wa't it sei’, lykas se mekoar ynlústeren, wylst hja dy lju temûk útgniisden en nei de moanne winsken. Hja achten it net foar harren, alles wat der op 'e buorden komd wie... oaren fan har jierren, mar better begoedige, hiene al in haloazje op 'e bûse, mochten alris smoke en krigen bûssinten. Snoad wiene se, snoad al yn dingen, dêr't se jit net fan witte moatten hiene... mar hja wiene yn 'e grûn net min of ûndogens en doarsten net iepenlik tsjin har heit opstean.
De âldste, in fammesbern, dêr hie men gjin rjucht ferstân fan. Hja sei net folle, mar skynde alles goed te finen, mei in gesicht lykwols, dêr't weinich fan goedkarring op te lêzen stie... yn Stillens en ûnachtslein opmerkende, neitinkende, berekkenjende... dat hjir alles oars en better wurde koe mei it fertsjinst en de ivich trochwrottende warberheid fan har heit, dy't it lykwols op alderhanne wize fergriemde, mei it doel om foarút te kommen, mar dy't te weinich oerlis en berekkening hie om teslagjen, tefolle nei
| |
| |
ferkearde ried harke, en alles weijoech of him ôftoppe liet fan de falske freonen... dy't in sliepmiddel joegen foar syn lêstich neitinken en gewisse...
Dat bern wie gjin bern mear; der wie al sûnt lang wat omgyng yn har kompleksje, dat har rypjen die ta faam, yn har geast en gemoed, dat har ta in karakterhawwend minske foarme... Hja helle yn Stillens de noas op foar de ‘sloofeftigens’ fan har mem, dy't yn alles berêste, skoan se har ferkwynde... hja woe it better ha, genôch iten, goede klean, útspanning, fermeits: dat neargeastich geëamel fan de freonen, dat jammerlik suchtsjen en stinnen ûnder 't geniet fan har rynske, mar ferkearde gastfrijens moast hjir ophâlde... dat yn de earste pleats!
Soks wie al lang yn har omgien, mar hja wie bang foar har heit... hja wachte en wachte op in gelegenheid om út 'e hoeke te kommen, en no wie dy komd. Sa'n ien kaam net wer, en 't wie op 't lêst ek ‘better der troch te fleanen as te krûpen’...
Hja hie mei inerlike ôfwears dat salvige, har en har bruorren beledigjend ûnderrjocht oangeande dat bestraffen heard, en hommels kaam har hiele gemoed yn opstân. It joech him lucht yn heislike ferwiten, utere mei al de hertstochtelikheid fan har heit, mei de bizige, raakwêzende geastichheid fan har mem, doe't dy jit faam wie en jit net fersuffe ûnder har treurige libbensomstannicheden fan letter... hja praatte fan lju, dy't - ûnder 'e skyn fan lang te bidden - de huzen opieten fan de widdowen en wêzen of leaver fan ûnnoaz'lingen yn 'e wrâld, dy't lykwols yn 'e grûn better wiene as hja, en der wezenlik in geweten op nei hâlden. Fan lju, dy't God hjitten te frezen, mar fan wa't men leaver sizze mocht, dat se bang fan Him wiene, en 't ek wol wêze mochten. Fan domme kreatueren, dy't har eigen húshâlding net bestjoere koene, en lykwols in oar ûnderrjuchtsje woene. Oer húcheljende breabidders, dy't de kat yn 't dûnker knypten en... folle net genôch. It wie de taal fan 'e ‘fijannen’, dêr't se yn Stillens al ûnder ferkeard hie. En hja ferfolge: Hja moasten net miene, dat it hjir in húske-fan-hâldoan of de swiete fal-yn wie, want dat se dan ferbjustere wiene en sa al fuort.
| |
| |
Djippe stiltme folge op dy stoarm. De heit, pas fan syn earste benijing bekomd... wie as besauwe... stom fan ferbazing, troch de ferrassing, as er foar it earst ûntdiek, dat syn dochter him de baas wie, mar it kaam ûnwollens yn him op, as syn wiif sa ris west hie, dan soe er him mûglik fan har Hede litten ha, hja, oars sa goed, sa ûntwikkele, mar, net flink, te swak, te sleau... Mar hy hâlde him nidich, om syn ûntsach net alhiel te ferliezen, hy woe yn syn rol bliuwe, skoan er effen letter al fergeat, de jonges by har thúskommen oer har idele wereldsin te bestraffen. Hja dochs hiene, by 't opkommende ûnwaar en nei't se mei fan 't fette der aarde preaun hiene, de wyk spile en har heil socht op 'e dyk, om dêr mei oaren fan har soarte te wyldjeien en fiten út te heljen, dy't de lúm har ynjoech.
De freonen wiene ûnderwyls, skynber goedmoedich-bedroefd, ôfsakke, har ynhâldende ‘geneigd om te ferjaan’, nei har sizzen... lykwols de fersekering jaande, dat se hjir de drompel fuortoan net swart rinne soene. En doe't hja meiinoar op 'e dyk wiene, lieten se it masker foargoed falle, joegen heislik ôf op de ferdurvenheid fan dy godloaslingen, dy't jit ûnder 'e flok libben, en, lykas Farao har hert ferhurdzjende, de genade ferstjitten, wêr't hja ta roppen wiene, mar dat se leaver de wereld en Satan liken te tsjinjen... Men woe net folle sizze fan de man, dy hie faak gjin skuld: hie Noach net in soan, dy't him bespotte... En Eli godloaze soannen, skoan hy in preester wie yn de timpel des Hearen?... hoewol... dy waard der foar straft, mar hja hopen dat net fan har broeder, dy't dochs altyd in lid fan har gemeente bleau, salang as er himsels net misdroech...
Dochs, wat hja ek beriddenearren en diene, dit stie fêst, dat har Ryk hjir út wie.
Wat makke ynienen dat grutte fammesbern sa drystmoedich en besletten, dat hja, doe't har mem út postuer rekke, fuortoan sels de leie fan 't húsbestjoer yn 'e hannen naam en ferbetteringen ynfierde, dy't útsjuch joegen op in fleuriger libben foar har allegearre? It wiene allinne de âlden, de freonen, wa't soks benije
| |
| |
koe... net de minskekenner. Hja, altyd beskôge en behandele as in bern, wie al faam, wêryn't hommels en op in stuit de frou nei foaren kaam. De freonen, dy't trochstrings sliepmiddels joegen foar in pinigjend neitinken of gewisse, hiene, sûnder it te witten of te wollen, har in prikel jûn, dy't de slomjende Natoer ynienen by har te wekker skodde en de earste stjit joech ta in sjenbere feroaring, dy't yn stiltme foarberet wie. Hja wie, skoan net wat men foarlik neamt, bûtendat net sa jong mear, al gau sechstjin, en in stik âlder as har bruorren. Hja hie, ear't dy't der wiene, it al mei belibbe, lykas letter jitris, dat twa man by jûn in swart kistje, dat se tusken harren yn droegen, by harres yn 'e hûs brochten, hoe't dêr froulju, dy't it neist oan har buorren, yn 'e keamer wat bedisselen, wylst hja meiinoar salang yn 't efterhûs sieten, en nei't dy froulju swijend fuorttein wiene, (allinne sterkte winskjende) dêr ek slept hiene, wylst se ôf en oan fan neare dreamen te wekker skrillen.
Want - ek binnen de romte fan dizze muorren hiene eachjes har iepene foar it libbensljocht, om nei koarte tiid ticht te fallen foar ivich, eachjes fan leave lytse wezens, dy't it libben probearren en wa't it net foldie, teare, ûnskuldige sloven, ingeleftich moai... snoad yn har ierripens, dy't op rêd ferwylkjen wiisde, ûnbeskriuwelik moai sels yn har lêste wenje, ingelekopkes, bleek, mar mei ûntspande trekken, yn in lyst fan lytse, kroeze lokjes, as in strielekrâns wêr't in hillige mei útbylde wurdt.
Sa alteas wie it byld fan harren, dy't hjir berne en stoarn wiene - in gesicht om nea te ferjitten, jierren dêrnei jit triennen lokjend yn 't each fan 'e mem, dy't se ûnder it herte droegen, op har skurte koestere, en oan har - no toarre - boarsten lave hie.
O, dy misse te moatten, se nea wer te sjen, as har lêste wentsje sluten wurdt, en der útdroegen nei in stee, wêr't it rêst ûnder 'e ‘swarte modder’, dêr't it gewjirmte baas is... en dêr't neat fan oerbliuwt as in swiet-treurich oantinken!
Hja (dy jongfaam) ken jit it plak, op 'e hoeke fan 't tsjerkhôf, ûnder dy abeeljebeam, dat plak, wêr't se foar 't earst ‘de swarte modder’ opwoeld seach, mar dat sûnt moai begroeid is mei ticht, fleurich gers, opwaaksend iderkear neidat it ôfmeand is, in libben
| |
| |
tapyt, besiedde mei rêd útsjittende goudglânzige hynsteblommen, oan grouwe, fette stallen... dy't de bern de eagen útbite, moai as se wêze soene foar hipperts en fluitsjes. Mar hja binne skruten dy te ploaitsjen, en jit mear se oan 'e mûle te bringen. Licht klibbet der... spoekespui oan, of slym fan hjir fetweidzjende, geile slakken...
En jûns, by kleare loft, wylst de nachtwyn him ferheft, dan glystert tovereftich dy abeeljebeam yn 't bleke skimerljocht fan 'e moanne, dan rûst it troch dy altyd yn beweging wêzende, sulvergrize blêden as in liet fan geastestimmen, in kleisang op de fergonkelikheid, en de dead... as de besoldiging der sonde, ek foar harren... dy't noait kwea dien ha.
‘Dat kin ek Anskje jo fertelle’ as hja in side opslacht út har libbensboek: fan dat dûbele ferlies en hoe't hja der ûnder litte, en in knûk krige, dy't almei in spiker oan har deakiste wie...
‘Hja kin jo fierder fertelle’ wat se opnomd hat mei de libbenen, har man en bern, sa faak as dy siik of suchtich wiene, wêrby't hja - swak as se wie - har eigen leed jamk fergeat, wat net altyd wurdearre, ja soms mei ûntankberens leanne wie... en hja wie der net ôf te krijen, dat de sloven, dy't se federn hie, de bêste west hiene fan har team...
Al dat tebinnen bringen fan ûnderfiningen, dy't har teare lichem skokt en yn har geast en holle in ploai set hiene, waarden op nij en te sterker by har libben, nei't hja no fuortoan wat makliker, nofliker libben krige, en ja stadichoan in gehoar fûn, dat mei belangstelling, nijsgjirrigens of út beleefdens nei har harke... En soks joech har ferlichting. By dy ferhalen wie it lykwols al op te merken, dat har geast njunkelytsen begûn te dielen yn de ferswakking fan har teare, troch safolle skokken ûnderwrotte lichemsgestel... skoan, sa jong wie hja ek net mear... ‘hja gyng’, nei har eigen wize fan sizzen, ‘al by de treppen del’. As immen dan frege: ‘Hoe miene jy dat?’ dan helle hja in âlde heiling foar 't ljocht, mei 't opskrift De trappen des Ouderdoms, en útbyldzjende it minskelik libben yn syn opkommen en ferfal, hoe't de minske earst by de treppen opgyng, oant er mei tsien jier lange stappen it heechste punt berikt en de 50 helle hie - dan gyng it op allyk in
| |
| |
wize oan de oare kant der wer by del, oant men 100 jier wie, as men der teminsten net earder swimerich by del truzele, mar yn elk gefal, as men oan dy kant, hoe dan ek, wer lyk mei de grûn wie, dan wie it foar goed út. Fansels stiene op elke treppen bylden, hoe't in minske fan 1, 10, 20... oan 100 jier ta, der likernôch útseach, en dêrûnder jit in foarstelling fan 'e tiid, yn 't fatsoen fan in langwerpich fjouwerkant mei twa wjukken, in byld, dat net al te klear wie, mar ferdúdlike waard troch it ûnderskrift: ‘O, mens, wilt werken, De tijd heeft vlerken!’ Yn de ferslitene tearen fan dy heiling stiene jit in pear rymkes, dy't net mear lêsber wiene... hoe wiene dy ek wer?... wacht ris... (mar hjir liet it ûnthâld har yn 'e steek)... likefolle, hja kamen del op 't wurd fan 'e Skrift: Stof syt ghy ende tot stof suit ghy wederkeeren...
No, by sa'n gelegenheid wie der altyd wol ien fan de lju, dy't no fuortoan har opsiikje soene, dy't sei dat it in learsum stikje wie, en hja it sa aardich ferklearje koe. En soks die har genoegen, har gesicht fol fâlden, swart fan meagerens, glânzge in amerij op, en - hja waard redenryk. Hja fertelde, hoe't se dy heiling út har bernetiid jit bewarre hie, mei mear oare dingen (boekjes en lietsjes) lykas men no net mear hie... Mar de bern hiene se har ôfpûle... en ferdingele. Jammer... want hja hie der oars altyd sa'n sin by hân.
De oankommend grutte dochter dan... soarge foar de húshâlding, altyd op sa'n wize, dat hja sels der net by tekoart kaam, ek mei it each op mooglikheden en plannen yn 'e takomst... foar harsels. It âldminske wie âldergewoante moarns de earste, om drinken te sieden en stikken iten te snijen foar de man, dy't lykas altyd, sa ier as it dage nei syn wurk gyng, wylst de bern jit slepten. Hja - de dochter - klinzge deis de boel út, waske en plaske, en hâlde alles hiel en de grutte jonges gyngen nei skoalle, en letter op it wurk. Ien ding wie foar dy bern in gelok, dat se snoad fan begryp wiene en 't learen yn 'e hûs en op skoalle net ferwaarloaze by har. Hja hiene dêr in Master, dy't by grut en lyts it ûntsach der yn hie, en dy't se neiried, as se fan skoalle thúsbleauwen. En allegearre
| |
| |
wiene se handich en warber, der siet in wurksum aard yn, lykas yn d' âlden.
It wie no in aardich geregelde húshâlding... salang as 't duorre. De freonen fan froeger makken har de boel net mear smoarch, noch kamen om alles op te kôgjen, en elk - like tefreden.
De jonges waarden better, neigeraden dat se minder ûnder de kwint hâlden waarden, en sels frij wiene yn de kar fan har kammeraten, om't hja mear hâlden fan guon, dy't natoerlik útlitten as glûperich from wiene.
Mar de oaren ferfeelden har byinoar: de rjuchte leafde, achting en iensgesindheid ûntbriek - út oarsaak fan froeger. It ferline wie net mear te boeten noch ek te ferjitten. Lykwols, sa troch-'n-dei fielden se dat tenearsten sa net, om elk foar oar hie syn bezichheid, 't sy yn of bûten hûs, en sels sneins en de sneontejûns, as elk wat earder dien wurk makke, like 't der jit wol aardich. Nei't de man op sa'n jûn fan 't wurk thús kommen wie en him wat ferstrûpt hie, gyng er de doar út om him skeare te litten, wylst it âldminske boadskippen helle. Dêrnei siet men fleurich en wol yn 't oprêden en skjinne fertrek, swiet te iten en te drinken, en letter noch wat te dwaan oant it bêdgongerstiid wie, en sneins rêste de man him op bêd út, ynpleats fan iere moarn nei 't gebou te tsjen. Hy gyng no allinne de neimiddeis inkeld nochris op, en as er thúskaam, fûn er wiif en bern by de teetafel.
Sa gyng alles geregeld, mar - sa soe 't net lang bliuwe.
Sjirk, as er sneontejûns te skearen wie, makke hoe langer hoe minder haast om thús te kommen en d' oaren sieten te wachtsjen by it teepotsje, en de klearsmarde stikken iten... oant er einlings lang om let opdage - lykwols altyd mei in bliid sin, fleurich sels, de wrâld en alles om him hinne skôgjende troch in roaskleurige wolk. Hy hie ferhalen fan ‘goede’ of ‘aardige’ minsken, dy't er ûnderweis troffen hie, ferbylde him ryk en wie rynsk, sprekkende fan 'e romte... lykas ien, dy't in praatslokje hân hat. Sûnt lange, lange jierren hie er oars noait drank preaun, mar no roek er dernei, dochs it like him goed te dwaan. Syn ûngewoan goede lúm skynde te spruten en lokke in blide glâns op de gesichten om
| |
| |
him hinne, benammen fan de dochter, dy't de gelegenheid skoan seach, om him wat ôf te troaien foar moaie klean en sa, dy't by har uterlik foegen, - moai lykas hja wie fan holle en lea, yn har frisse oanfallichheid fan rypjend jongfaam, dy't ‘belove’: fruchten fan in ferbeane beam, mar dy't manlju ‘yn 'e bekoaring laten’... en dy't har mar al te ier en fan ûnreine hannen betomkje litte soene...
Lykwols, dat wie fan letter soarch... mar op dit stuit wie se jit tefreden, dat se alles fan har heit gedaan krije koe, en har mem like alles goed te wêzen, as hja mar frede yn 'e hûs hie. Sa wie it ek mei de beide jonges, dy't yn dit stik nei har aarden, en net sa begearich foar harsels wiene, as har suster.
De man fielde him net mear yn steat om te hearskjen lykas earen, as wannear't syn stiif en ûnbinlik wollen jamk ta deilisskip en ferset oanlieding joech. Hy makke it him hoe langer hoe mear ta in gewoante, om de sneontejûnen bûten syn wente troch te bringen, en syn húsgenoaten wachten net mear op him mei iten en drinken. ‘Hja koene wol op him wachtsje, mar net op him festje’. Syn eetlust waard bûtendat minder, nei geraden, dat er mear smeits krige yn 't ‘koartguod’, wêryn't er lykwols noait fier boppe syn mjitte gyng. Mar it slynde in hopen jild. Har húshâlding naam ek boppedat mear as te foaren, it wie no ienkear útmakke, dat hja net mear lije woene. Doe't it fertsjinst fan 'e man net genôch wie, om rûn te kommen, waard der op oare wize yn foarsjoen. It húske, dêr't hja yn wennen, mei de grûn, wie jit har eigen en strekte ta ûnderpân foar lytse sommen, dy't hja tydlingswei opnamen. Koartom, hja tarden der goed fan. It wiif allinne bleau sunich foar harsels, mar it like dêr, foar har dwaan, in rojale boel.
Dy feroaring yn har libbenswize bleau foar in oar net ferburgen, en hja fûnen op nij ‘oanhâld’. De ‘gelovigen’ lieten harsels net mear sjen, en dy berabben har, wêr't se koene, mar der kamen oaren, dy't tsjerks wiene en tagelyk de ‘wereld’ tsjinnen, foaral guods fan 'e jongerein: froulju om in útflechtsje en... fammen yn 't opwaaksen, dy't winsken om mei de dochter kennis te meitsjen en lykas hja nei it swiete fan it libben ferlangen. Hja kamen, de iene
| |
| |
nei de oare, soms as de man jit ‘te skearen’ wie, hearden geduldich nei al de ferhalen fan 'e mem, dy't der fan opfleure, pleagen gekjeiend de grutte jonges, dy't op allyk in wize in steil wurd werom diene, har oanberne geastigens bod jaande, en makken heimelik ôfspraken mei de dochter foar de kommende snein, as wannear't hja ek har heil bûtenshûs socht, of de neimiddeis de ‘kammeraatskes’ wer by har hie. Anskje hie der soarch oer, sûnder der wat fan te sizzen. Sjirk seach al mei skeane eagen oan, dat dy froulju besochten hjir tagong te krijen, mar doarst der yn 't begjin ek net folle fan sizze, want it wiene oer 't gemien bern fan fatsoenlike âlden, fan wa't er de measte wol koe of kend hie. Dy froulju kamen kreas en himmel foar 't ljocht, wiene beleefd... koartom, hja wisten har sa te hâlden en te dragen, dat er foarearst noch gjin oanlieding fûn, om syn dochter de omgong mei harren te ferbieden, skoan er soarch hie, dat se har de iene of de oare tiid yn 't ferlied lokje soene. Hy wie yn 'e grûn ek bang wurden foar spul. Neigeraden, dat er âlder en syn fermogens stadichoan minder waarden, wie de sucht mei de moed him ûntkomd, om mei tirannigens yn syn hûs te hearskjen, en, it wie gjin goedens, mar swakkens, dat er foar him naam, mear ta te jaan, en, lykas er sei: dat er ‘alle herten by himsels tocht’. O, hie er dat mar wezenlik en earder dien, en soks folhâlden ta de ein! No wie it dêrfoar al te let.
De freze om syn lichem skea te dwaan, troch him lilk te meitsjen, hâlde ek op 'en doer syn âlde opljeppendheid net yn 'e hân. Allinkenwei en stadichoan faker kaam dy wer ta in útbarsting as er fan sinnen ferbjustere, skoan net sûnder reden, tsjin syn dochter oangyng, lykas froeger tsjin syn wiif, - wylst de siken him beseiten, en hy trille oer al syn lea, by de ferwiten, dy't er fan har weromkrige, wêrby't de oaren har de lea yn stikken hâlden, of it wiif as sljuchtsinnich tusken beide kaam. Soks wie foar 't earst wer bard, nei't de jongfaam in frijer oan hûs krige, dy't it goed mei har miende, en dy't er op sneue wize behandele, oanfitere troch syn jaloerskens fan heit, dy't mei geweld yn har te kear gean woe wat de Natoer yn har wurke. En d' oare deis waard it net better, doe't er mei in goede slok op fan degen wer begûn oer
| |
| |
‘klitsen’ fan fammen, dy't in oar yn 't ferlied lokken., en oar ‘swinen’ fan manlju, dy't de ûnskuld belagen, oprokkele as er wie fan froegere freonen ûnder de gelovigen, wa't er tafallich met hie, en dy't bliid wiene deilisskip siedzje te kinnen yn in húshâlding, wêr't foar harren de tagong sluten wie.
En it kaam dy fammen ta earen, de feint hearde der fan... en gjinien kaam oait wer. Ek dizze freonen waarden op har bar fijannen, berabben ús lju wêr't hja koene, en de man hearde dageliks al dy praatsjes en steurde him der oan, wie altyd noartsk en nijsgjirrich as er thúskaam, bar om bar útgeande oer de ûndogensheid fan 'e minsken, of oer 't lêst en krús, dat er mei syn eigen folk hie. Hy fûn nearne treast of oanhâld mear, en doarst yn 'e herberch net wer te kommen, fanwegens de wrokkers, dy't dêr op him loerden. Hy naam lykwols syn drip yn 'e hûs, wat him út en troch wer wat opfleure en fermyldere, mar meast wie 't rûzje en deilisskip, dy't net fermindere, doe't al wer oare drompelmaaiers by harren opsetten kamen.
No wiene 't wezenlik ‘klitsen’ fan fammen of ‘swinen’ fan kearels, dy't de gelegenheid foar harren skoan seagen om tagong te krijen yn in húshâlding, dy't oeral op 'e spraak wie en mei gauwens wiene se by de dochter al net ûnwolkom. No kaam se wezenlik yn 't ferlied, en joech der har njunkelytsen oan oer mei al de heftige, it dier-ik streakjende fielingen dy't har hiem wiene... op plakken en by gelegenheden, lykas wy se earder beskreaun ha...
Anskje ferkwynde har ûnder dat alles hoe langer hoe mear, oant de dea oan al har lijen en fertriet in ein makke. Sjirk, dy't ek al nei 't ein ferlange, belibbe it jit, dat syn dochter, no nearne mear yn tel, einlings troude mei in kearel, dêr't neat oan gelegen wie, mei wa't se yn rûzje en deilisskip libbe, en earmoed litte, lykas safolle fan har gelikens, dêr't hja no ûnder ferkearde... lju út 'e ûnderste lagen, lykas wy se no al sa'n bytsje kenne.
De jonges wiene ûnderwyl it hûs útrekke en wennen fier fan it plak, wêr't se te wrâld komd wiene, en nimmen dêre hat oait wer fan har heard.
Mar de âlden rêste dêr op it tsjerkhôf, ûnder it griene tapyt
| |
| |
mei de goudglânzige blommen, wêr't de ferrotting ûnder hearsket, en 't gewjirmte baas is...
En jûns, by kleare loft en ljochtmoanne waar, dan glysterje de sulvergrize blêden fan de abeeljebeam op it hôf, en as de nachtwyn se yn beweging bringt, dan klinkt dêrút in liet fan geastestimmen, in kleiliet op de fergonkelikheid en de ellinde fan 't libben, en op 'e dead... sa't it no lústerjend ear it ûnderskiedt: ‘It bêste fan 't minskelibben is muoite en fertriet, en 't ein fan alles is de Dead!’ En dan falt it koar yn en sjongt: Dat is de flok fan it tsjoedeyn 'e minske en yn ye wrâld, sûnt Adams tiid oant no ta. Hoenear sil it op ierde oait better wurde? En in oar koar andert, treurich sjongende: Wy witte it net!
Dan - is alles stil, en de ienlike wand'ler giet huverjend foarby...
|
|
Auteursrechtelijk beschermd