|
| |
| |
| |
Ut it Ryk fan de Earmoed
't Rint hurd nei maaie. 't Is al lang foarjier... neffens 't almenak, mar men sjucht der net folle fan. Alle dagen allike kâld, reine en waaie dat it sa wat docht, de iene bui jaget d' oare. Dat is al gâns in rite sa gien, en like faak hopet men, dat it waar wat feroarje sil, want dan komt it fertsjinst ek wer oan. En dêr wurdt hurd nei ferlange, om't yn mennich húsgesin hat men neat mear te iten of te biten, en dy't oant no ta noch wat weijoegen hâlde de hân ek yn...
Ja, 't is in slimme tiid foar folle lju.
Yn de earmoedige wente fan in pear arbeidersminsken, sit it wiif lykm'-allinne djip yn 'e betinkens. Har man is al ieremoarn mei in dracht matten de doar útgien, om as 't in bytsje like, dêr wat foar thús te bringen. Hja meitsje dy sels, en piele dêr winters mei, mar 't ferkeapjen seit in bytsje en om't hja de snilen en sa keapje moatte, is 't fertsjinst bûtendien gering. 't Iene mei 't oare makke, dat se yn 'e lêste tiden amper droech brea krije koene. Har sloven ta bern hawwe se al fan need fuort prakkesearre, - by Beppe útfanhûs, hjitte it, en dy kin der no mei oanpiele, hoewol se 't sels ek net te rom hat. Lykwols, dy hat jit ierappels yn 'e kelder, en oars 't ien en 't oar, dat se sels fan har eigen lapke tún rispe hat. Yn safier kin men gjin meilijen mei har ha, ek in eigen bern net, dy't neat hat. Lit dus de lytsen, dy't thús net te biten ha, har helpe om 't mei op te kôgjen. 't Aldminske sil har dêr wol ûnder deljaan en de herten net fuortstjoere. Dus, dy binne ta letter soarch ûnder dak. Mar hja sels?... Sa prakkesearret it minske. En dan fierder: as har man strak thús komt, mûlk mei neat, of op syn bêst mei in
| |
| |
pear sinten dêr't hja mear mei as om ferlegen is, dan binne se net folle fierder as hja wiene en kinne fuort hûngerlapje oant der wurk komt, mar dat har kearel dochs net fynt, ear't alles yn 'e brân stiet fan drokte. En 't liket der net nei, dat it fuort sa fier is.
...Wat docht hja ek mei in kearel dy't noch net ienris goed foar himsels is?... ja, wat docht hja der mei! En in ûnsjenbere fijân reauntet har wat yn: by him wei gean, tinkt se...
Nei in setsje, dat se dit yn har omgean litten hat, is har beslút nomd. Opsteande siket se har klean byinoar en begjint har wat te ferhimmeljen. Hja set de wite mûtse oer 't kreas útkjimde hier en sjucht yn 'e ferware spegel hoe't it liket. Hja is oer har uterlik wol foldien. Oaren meie har útskelle foar baklampe en skuitsjekop, dat is neat as jaloerskens... Wier is 't, dat hja foar in arbeidersminske net ûnsjuch is, want hja is jitte jong: de Earmoed mei syn gefolch hat jit syn ferwoestende wurking net op har wêzentrekken dien. Mar, hja moat oanmeitsje, ear't Rienk thúskomt, dy moat him no ek mar rêde, en hja sil har rêde...
Hja pakt jit wat guod yn in doek, en nei't se de doar sluten en de kaai op it gewoane ôfsprutsen plak lein hat, giet hja fuort... op aventoer? Nee, hja hat har doel.
In bytsje op 'e romte stiet in boerehuzing. De eigener mei syn folk húsmanje op dit stuit lykwols yn in foech keammerke, wêr't men yn komt troch in doar fan bûten en wer't in oare doar tagong jout ta 't bûthús. De man barget no op 'e bou, wêr't lykwols net folle te ferhakstûkjen falt, as de beamwâlen op te snoeien, want de grûn is jit te kâld en te wiet om te bearbeidzjen. Neffens de tiid fan 't jier moast er der lykwols al mei begûn wêze. En dit wachtet op it moaie waar, dat no hast dochs wol komme sil. De bern waarje ek bûten doar om, hja hâlde fan 'e romte en kinne 't net úthâlde yn 't neare fertrek. Underwyl sit it wiif te prikstoken ûnder in grutte pôt mei fee-iten, dy't heal ûnder 'e skoarstien en heal oer de keamer stiet, wêr't fan alles roezemoezich trochinoar hinne leit op 'e stiennene flier, dêr't de kleur net al te goed fan te bekennen is. Wat kin 't skele? Hja kinne 't net sa krekt ha... Hja binne goed foar
| |
| |
alle lju, in ferlegen minske wurdt by harren noait ôfstegere... mar, dy't der sa net yn kin, moat der mar bûten bliuwe.
Underwyl is it wyfke, dat wy neist in hoartsje har wente ferlitten seagen, hjir by it hûs fan dizze minsken oanlâne. Hommels docht hja de bûtendoar iepen om deryn te gean. In reekwalm komt har temjitte.
- Gau der yn fanke, en de doar ta, de wyn is der krekt op! Oan dy oarder wurdt foldien.
- Goendei! Hea, wat rikje jimme, net?
- Ek goendei, Lys! Hoe komsto hjir sa út 'e loft saaien? Mar... rikje, nee, dat 's no neat! seit hja, om't se 't foar harsels net wêze wol, dat se har hjir sa behelpe, en yn sa'n gefal in oar noait gjin gelyk jout. Lys ken dat swak, hja wit dat mennichien, dy't fan dat minske ôfhinge, mei spul it plak romje moatten hat, om't se safolle kriich hiene de frou gjin gelyk te jaan as se ûngelyk hie. Hja is dus sa wiis allinne op dy earste frage te anderjen:
- Ja, ik soe ris by jimme sjen! De frou wit lykwols út ûnderfining wêr't it besiik fan sokke lju by harres om te dwaan is. Hja sels steane der foar bekend, dat se foar en nei al jamk in ferlegen minske opnamen. Ik woe sa net, sizze faak oaren. Mar hja, hja witte wol wat se dogge. Wat kin har de ‘weareld’ skele?
- No, gean sitten, seit de boerinne, it fee-iten is ek aanstûns gear. Ik sil 't fjoer mar útgean litte. En no lûkt de reek stadichoan op troch de skoarstien, en kin men sjen, hoe nedich hjir himmeljen is.
- Kom, seit Lys, dan sil ik de boel mar ris foar jo útklinzgje en oprêde.
- Och ja, dat 's goed, ik kin 't allinne ek net neikomme, witste. Mar dan sil ik my wat ferstrûpe, ik moat noch effen om in boadskip. Do kinst wol wat kofje sette, de boer komt aanstûns ek fan 't lân, dan fynt dy alles klear as er thúskomt. En sa pratende makket se har klear om út te gean, bliid dat hja de keet ris romje kin, en de húshâlding oan in oar oerlitte. Hja ken Lys, dy't by harren om fan dinne is, mar soe ek like goed elk oar betrouwe... Och, dêr is by harren net folle mear dat gnobjen wurdich is.
| |
| |
In setsje nei't it wiif de dyk út is om har rûzige boel foar in poas te ferjitten, en by dizze en jinge in praatsje te hâlden, is yn 'e keamer alles opromd en de flier opdweile. Jit effen letter komt ek de boer thús. Hy set stap troch 't bûthús, lykas syn gewoante is, om yn 'e keamer te kommen, mar wurdt by de doar keard.
- De klompen út! ropt Lys him temjitte. Hy laket mei syn gewoane laits, wêrfan't men riede moat wat dy betsjut, mar sjucht neat n't nuver op. 't Is net nij foar him hjir út en troch in frjemde te sjen, dy't it wiif fan 'e dyk opnomd en oanhelle hat... louter út meilijen, dat 's fansels. En hy hoecht net yn kiif te stean oft er no sa'nien foar him hat. Lju fan dit alloai komme net om te freonsprekken by him. Sa wiis is er wol.
- Wêr is 't wiif? freget er.
- Dy is jit effen om boadskip, seit Lys, en ik ha hjir ûnderwyl de boel wat útklinzge en dien. Dit is lykwols in ding, dat him net folle skele kin, as er mar plak hat om te sitten.
En yn dy húshâlding is Lys, dy't út har aard skjin is en 't graach hat, dat men 't wurdearret as hja flink wat út 'e wei set hat.
Mar de kofje is ree en hja begjint stikken iten te snijen, ek foar de bern dy't de iene nei de oare yn 'e hûs komme en hy klaget ûnderwyl dat in healbrea sa gau oanein snien is, en 't sa prizich is tsjinwurdich. En as de bern har brea op ha, befalle har de lea, en litte har fan Lys ûntklaaie en efter de doarkes bringe. Hja ek hawwe 't al leard om har net te ferwûnderjen as in frjemde foar in kear har memme plak ynnimt. Der is gjin bân, sa't it liket, dy't dizze húsgenoaten ferbynt. En nei't de bern yn 'e rêst binne en 't fee syn gerak krige hat, bliuwt de boer mei Lys allinne en praat mei har... mar as ien dy't lûdop sit te tinken, want sa is syn gewoante, en dy't it oanhearre, kinne der fan nimme of op harsels tapasse wat se wolle. Mar hy nimt stilswijend oan, dat se goede earen ha. Nimmen kin ea sizze, dat er hurde wierheden op 'e man ôf fan him heard hat. Hy praat as lies er út in boek, wêrby't men tusken de rigen lêze, of de moraal sels siikje moat, altyd by fergeliking, bywilen grapjeiend, altyd laitsjend... moai foar de hân, mar (men fielt en wit net wêrom) noait oannimlik.
| |
| |
It wiif sil wol net foar alven thúskomme, seit er. As dy ienkear oan 't praten rekket, dan kin se net licht de ein fine, moatst tinke. Hja is sa'n float, nearne nin evelmoed yn, mar oars goed, einlik te goed, hja hat altyd meilijen... mei alleman. Okkerdeis, kin 'k dy sizze, helle se my ien yn, dy hie gjin thús, dy ha 'k hjir in hiel skoft hân. En dy die mar krekt as se hjir te gast wie, ite en drinke fansels, mar net arbeidzje, as in bytsje yn 'e hûs omnusselje... dan hie 't wiif gelegenheid om út te fleanen, mar dêr kinne wy net mei bedije, 't moat út 't bûthús komme en út it lân... Hie se dêr wat mei dien, dan woe 'k der neat fan sizze, dêr kin immen allicht foar in deimennich de kost fertsjinje as 't drok is, mar oars...
Sa falt er al pratendewei op 'e stoel yn 'e sliep... om syn tahearster gelegenheid te jaan, syn wurden te oerkôgjen, en as er nei in setsje (sabeare!) tewekker wurdt, kriget hja permisje om by foarried in sliepplak te siikjen yn 't bûthús of yn 'e skuorre, mei de gelegenheid om by harsels út te meitsjen, oft se faaks net better dien hie om thús te bliuwen, yn pleats fan hjir har heil te siikjen. Hja wit yn alle gefallen no wêr't se har nei sette kin as se hjir wat bliuwe wol...
As it wiif einlings thúskomt, wurdt der risselwaasje makke om jitris ekstra swiet te iten en te drinken. As se fan dat folk ha lykas no ien, fine se allinne jûns de gelegenheid om de lege fekken fan har mage op dizze wize oan te follen, in frjemd hoecht der net by te wêzen, men mei nimmen oanstjit jaan, en de bern? Dy wurdt deis ûnder de hân wol wat tatreaun. Mar wylst se no sa swiet sitte te peuzeljen, komt de aap út 'e mouwe en kin men fernimme wat har goede gastfrijens ynhâldt:
- Hast wer in loaie liddichrinder oanhelle? freget de man en laket der by. En hja op allyk in wize andert: Och ja, my tocht ik koe har hjir wol wat oanslach jaan. Dêrmei komme de bisten fan 'e stâl, en kin hja skoan helpe te bûthúshimmeljen en oant salang moatsto har mar wat wurk jaan.
- Ja, do witst der altyd wol ried op. No, my goed, dan moat hja moarn mar mei te takladen. Ik hie oars in jonge besteld, mar dan moat dy mar ôfsein wurde. Dat hellet in deihier út...
| |
| |
De oare moarns giet Lys mei nei 't lân, om der wurk te dwaan, dat har as frommeske boppe de meuch giet, en boddet fierder dagen oanien mei, mar sûnder lean, allinne foar wat iten. 't Is wier, hja hat ek ûnderdak, want yn 't bûthús of yn 'e skuorre mei hja frij har kertier opslaan. De lju binne ûnderwyl freonlik en goed foar har, mar mei 't fêste foarnimmen om har fan 'e hân te stjoeren sa gau as de hevichste drokte wat oer is. Lys liket ek tige tefreden, en beart dat se 't it hiele libben sa wol hâlde wolle soe, mar ynwindich is hja fêst besluten om de lju mei har wurk yn 'e steek te litten, sa gau as hja útwyk sjucht. Sa wurdt der falsk tsjin falsk set. Om de wierheid te sizzen, Lys ferlanget ek nei har bern en... nei har man. De behoefte om yn 'e mande te striden tsjin har fijan - de Earmoed - hat har herten neier oanelkoar bûn as se sels tochten. Dêrby, 't is ek gau maaie, en dan is de wente, dy't se ferlitten ha (want Rienk sil ek wol útstrutsen wêze) harres net mear. 't Bêste is jit foartiid dêryn werom te kearen. Sette se der har dan de maaies út, dan kinne de mannen der slim bûten om harren in ferbliuw te beskikken, - lykas no soe dêr net fan komme. En as hja 't oars jit net fielde troch it bettere yn har, dan hat de ûnderfining fan 'e lêste dagen har al leard, dat it jit altyd mear te ferkiezen is om har lijen yn 'e mande te dielen as elk op himsels, - de hillichste bannen ferbrekkende, dêr tsjin te wrakseljen en... fan in oar syn genede alhiel ôf te hingjen. Hja hat al ûnderfûn, hoe't yn sa'n gefal in earm minske syn karakter by him dellizze moat troch te swijen as er sprekke woe of ta te stimmen as er tsjinprate moast, hoe't er alles opkropje moat wat domme grutskens him foar ûnnofliks te hâlden jout, hoe't de selssuchtige, ûnder skyn fan goeddwaan, fan syn ferlegenheid foardiel siket te hawwen, en sûnder meilijen is as er him net mear nedich hat...
Undertusken hat Lys al fernomd, dat Rienk by syn eigen folk taflecht, en by in oar foar in deimennich wurk fûn hat. De sneins giet hja dêrhinne, mar fynt Rienk net thús. Hy hat lykwols it boadskip by syn âlden thúslitten, dat er graach woe, dat hja wer mei de bern nei hûs gyng, ek al om reden, dat se oars faak sûnder wente reitsje soene. Mar sels hie er foar him nommen dêr net wer
| |
| |
hinne te gean, dat útsetten moast hy neat fan ha. Dit lêste betinken hâlde er lykwols foar himsels. En sa socht Lys, dy't jit mei spul fuortrekke, lykas foarút te sjen wie, har wente wer op. Rienk stjoerde har wat om fan te húshâlden, mar sels bleau er wei.
It kaam lykas ús lju útrekkene en ferwachte hiene, de maaies waard it wiif mei de bern op 'e dyk set, mar de ‘mannen’ skikten har plak. En nei't dit Rienk fan syn âlden dy't al wisten wêr't er tahâlde, oerbriefke wie, kaam der foar Lys ek berjucht fan him werom. Hja fernaam dan, dat er mei in keppel oaren op aventoer nei Grinslân tein wie om dêr wurk te siikjen, lykas jamk om dy tiid hinne dien wurdt. De measte fan harren wiene sûnder in sint yn 'e bûse en 't lêste healbrea yn 'e sek fan hûs gien. Sa wiene se fan doarp ta doarp reizge, soms ûnderdak finende by in meilijige boer yn 'e skuorre, mar faak al ûnder 'e bleate loft yn in striebult benachtsjende, om d' oare moarns mei stive lea en hûngerige mage fierder te tsjen, oant se einlings by in boer wurk fûn hiene, en yn 'e skuorre har kertier opslaan mochten. Dêr moasten se fan moarns fjouwer oant jûns acht arbeidzje, op har eigen kost, dus sûnder waarm iten, en yn 't strie sliepe. Mar hja hiene gelegenheid om kofjewetter te sieden, en krigen ek wolris in proefke iten, dat fan 't miel by de boer oerbleaun wie. It waar hâlde him goed en sûnder driuwert koene se in moaie duit oerfertsjinje om mei thús te kommen, en noch alle wiken salang as hja dêr wiene wat oan 't húsgesin oerstjoere...
Einlings kaam Rienk ek wer thús en wie wolkom by syn wiif en bern, dy't as er neat fertsjinne, ek al mei tsjin him oansieten, al hoe lyts as se jit wiene! Mar no wie alles wer goed, te sizzen: sa lang as 't duorre... och, wannear soe 't goed bliuwe?
| |
Neiskrift
Yn boppesteande rigen ha wy foar harren, dy't it jit net witte mochten, sjen litte wollen, hoe mennich earm húsgesin troch de
| |
| |
tiid moat. Us ferhaal is alhiel nei wierheid, en 't lot fan ús lju is 't selde as folle mear harres, want it fjild fan de Earmoed is grut. En wat al ûnkrûd waakst op dy ikkers, en belet it goede sied om te ûntkiemen, of as it al ûntkiemt, om fuort te slaan. Seagen wy fan de iene kant hoe't de Earmoed deilisskip, ûngefoeligens en húcheljen kweekt, ek dy baatsucht, dy sloffens fan d' oare kant is sels it gefolch fan har wurking, skoan dy minder yn 't each falt.
Dy eigenbaat komt fuort út 'e sucht om sels steande te bliuwen, ek te'n koste fan oaren as 't wêze moat, sels dy skyn fan goeddwaan te wollen is yn 'e grûn gjin húcheljen, mar komt fuort út 'e fieling dat men goed wêze moat neffens oaren, dat men 't mûglik wêze soe... as men 't yn 'e macht hie - en dy sloffens is 't gefolch fan moedeloazens, omdat men mei al jins skrippen dochs noait fierder komt, ja faak jit efterútgiet... skien 't sa net liket. Fan dit alles is de earmoed de oarsaak. En jit folle mear ûntúch waakst op har grûn. Der is gjin wjuddensein oan. Mient immen dit, ik leau hy is mis. Mar de grûn te ferbetterjen is it middel om it ûnkrûd te ferdylgjen en it goede sied romte te jaan om te ûntkiemen en op te waaksen. En dan sil it opwaakse en fruchten jaan.
Der binne yn ús tiden dwaallearders opstien, dy't ferkundigje dat de Earmoed it útsprútsel is fan de sûnde, en hja wolle it ûntúch op syn ikkers útwjudde... Witte jy, wat se dogge? Hja skuorre wol hjir en der in túchje by de grûn ôf, en as 't útsjit al wer op 'en nij, mar sa gau as se de hân der ôfhâlde groeit de plant dy't skjin like der wer ûnder en jamk slimmer as te foaren. En hja putte de grûn jit mear út, omdat se sels mei fan de neazige opbringst der fan tarre. Der binne oaren, dy't mei in hurde wyn fan wurden de plant beroere, dochs net út it lijen helpe, mar noch oaren, dy't de grûn siikje te ferbetterjen, of, omdat soks gjin ienmannewurk is, goede planten yn better ierdryk oerbringe, en dy hawwe, dat mist seldsum, eare fan har wurk, want hja hawwe 't by 't rjuchte ein. Meie har tal by de dei lâns grutter wurde!
|
|
Auteursrechtelijk beschermd