Brieven over verscheide onderwerpen. Deel 6

[p. 92]

Vierde brief.

Waare en valsche wijsbegeerte voor den Dichter. Gevoel voor, en omgang met de Natuur. Waarde van uit boeken verkreegen kundigheden.

Ik geloof met u, mijn Heer! dat de Dichter zich niet te veel kundigheden verzamelen kan. Zij komen hem overal te pas, en hij zal zich gewis nimmer beklaagen, zijn' tijd aan de verkrijging derzelve besteed te hebben. Maar met dat alles geloof ik niet minder, dat men thans door eenen verkeerden geest van wijsbegeerte te veel aan de kunde in een' Dichter toeschrijft. Dat geene, wat eigentlijk den Dichter maakt, is onafhanglijk van verkreegen kundigheden. Het ge-

[p. 93]

voel voor de Natuur, niet het verstand, komt hier eigentlijk de eer van toe. Men kan enkel door het verstand, de oeffening, en een taai geduld zeer schoone versen maaken, die een heerlijk denkbeeld in de vloeiendste maat en den gelukkigsten rijm mededeelen; zo als Boileau en Pope zeer dikwerf gedaan hebben; maar het waare dichterlijke is eigentlijk, als wij juist willen spreken, onafhanglijk van kundigheden, uit boeken verkreegen; wij vinden het meest, en gewis het sterkst, bij eerst opkomende en nog ruuwe Volkeren, die met geene geleerde schriften, van welk eene natuur dan ook, bekend waaren; en die trekken, welke wij in de beschaafdere Ouden en in de beste Modernen vinden, en ons het meeste treffen, het sterkste in den toestand, waarin de Dichter was, toen hij dichtte, verplaatsen, zo, dat wij, als 't ware, met zijne oogen zien, en met zijn hart gevoelen, die trekken, ik beroep mij op de ondervinding, zijn wij niet aan zijne kundigheden, maar aan zijn gevoel verpligt.

Ik wil u mijne gedachten in deezen brief wat nader ontwikkelen. Tusschen beiden zal ik gelegenheid hebben om genoeg te

[p. 94]

doen zien, dat ik de onkunde in den Dichter geenzins in de hand werk; integendeel, ik ben zeer overtuigd, dat hij niet te veel kundigheden verzamelen kan; zij kunnen hem in de oogenblikken van vervoering allen te pas komen, hij kan 'er zijn dichtstukken rijk mede maaken, en 'er nuttiger en leerrijker door worden. Alleen geloof ik, dat ze eigentlijk met dat geen, wat den Dichter maakt, niets gemeens hebben, en dat men dit vooral niet te veel aan ons Nederlanders kan doen begrijpen, die, tot nog onlangs maar, meer met hun hoofd, dan met hun hart versen gemaakt hebben. Ik zeg: tot nog onlangs; want wat men ook over den toestand onzer tegenwoordige Dichtkunst zeggen moge, met hoe veel prullen wij ook over 't algemeen overstroomd worden; 'er komen met dat alles thans meer dichterlijke voortbrengselen voor den dag, dan 'er plegen, en het vooruitzicht belooft nog meer. Ik begeer niemand te beledigen, en dus zal ik niet noemen, maar 'er zijn stukken voor handen, waarin de geest eener waare en in den volkstoon vallende Wijsbegeerte, die onze Voorouders in hunne versen niet gekend hebben, heerlijk begint door te blin-

[p. 95]

ken.

Deeze weldaadige Wijsbegeerte zal niet nalaaten haaren invloed verder uit te strekken. De tijd nadert, waarin wij noch aan koele moreele of natuurkundige verhandelingen, in kunstige en vloeiende versen gebragt, noch aan klinkende en brommende woorden zonder gedachten, den naam van Poëzij zullen geven, maar waarin hij alleen voor den waaren Dichter zal erkend worden, die, door de Natuur zelve getroffen, door een zacht, maar onwederstaanbaar geweld gedrongen wierd zijne aandoeningen uit te storten, en die eigen beelden en gewaarwordingen zinnelijk daar te stellen, zo dat ze in de ziel van alle zijne lezers overgedrukt worden, die zich zo geheel, zo onwederstaanbaar van zijn eigen ziel meester gemaakt hebben.

Hier toe behooren eigentlijk geene kundigheden op eene eenzaame boekenkamer verzameld, maar hier toe behoort een onbedorven gevoel voor de Natuur. Bij alle Volkeren, die dit nog bezaten, vinden wij echte Poëzij, die, hoe zeer de menschelijke kundigheden en ontdekkingen vermeerderd zijn, voor ons nog echte Poëzij gebleven is, en dit blijven zal, zo lang

[p. 96]

'er menschen gevonden worden, die gevoelig voor de Natuur zijn ⁽¹⁾. De Gedichten van een' Homerus, van een Ossian, verschillende oude Schotsche volksliederen, die ons Göthe ⁽²⁾ heeft doen kennen, verscheiden Dichtstukken, die ons Jones in zijn voortreffelijk werk over de Asiatische Poëzij heeft medegedeeld, de Sankontala, en zelfs de losse brokken van de wildste en onbeschaafdste Volkeren, als die der Laplanders, der Iroquoisen, Algonquins, Hurons enz. die ons van tijd tot tijd bekend zijn geworden, bevestigen mijn gezegde. Nu hebben wij meer kundigheden van nooden, ik beken dit, maar is het eigentlijk niet ons om gebrek te verbergen? De

(1) ‘In zulke aeloude gezangen (zegt Blair in zijne schoone Verhandeling over Ossian voor de hoogduitsche uitgave van Denis geplaatst) vindt men weinig algemeene uitdrukkingen, afgetrokken denkbeelden, of persoonsverbeeldingen der Deugd, des Tijds, des Roems, des Schriks enz. die bij de nieuwe Dichters overal voorkomen; alles is schildering der Natuur, enkele trekken, ondeelbaare vertooningen, sterk en bloeiend uitgestrooid’.

(2) In zijn naamloos uitgegeven Werkje: Von Deutscher Art und Kunst.

[p. 97]

weelde heeft ons voor de Natuur, voor haare eenvouwige genoegens, voor haaren reinen en geoorloofden wellust verstompt. Wij zijn ongelukkig genoeg om voor onze, tot in het oneindige vermeerderde, behoeften bij gekunstelde vermaaken eene bevrediging te zoeken, die wij 'er nimmer vinden. Zouden wij nu wel in staat zijn om die indrukken van de Natuur te ontvangen, die 'er, door de weelde nog onverdorven Volken van ontvingen? Zouden wij dus die gewaarwordingen in onze versen kunnen uitdrukken, die of nimmer, of maar zeer flaauw, in ons hart waren? Wij moeten dus onze toevlugt tot kundigheden nemen, en, gelijk aan een' Schilder, die, geen schoone Vrouw daar kunnende stellen, eene prachtig versierde Vrouw voor den dag brengt, maaken wij bij gebrek van schoone Dichtstukken geleerde Versen. Ik ben zeer overtuigd, dat de meeste feilen, die wij in onze Dichters tegen de Natuurkennis, en over 't algemeen tegen eene gezonde Wijsbegeerte, vooral tegen de Zielkunde, aan kunnen wijzen, niet toe te schrijven zijn aan gebrek van kundighe-

[p. 98]

den, uit boeken verkregen ⁽³⁾, maar aan gebrek van de Natuur zelve beschouwd en gevoeld, en in die oogenblikken hunne gewaarwordingen nagegaan te hebben. Ook zijn het eigentlijk niet de geleerde brokken, die ons het meest in de Dichtstukken van alle Volkeren behaagen. Een enkele kundige moge die plaatsen bewonderen, en 'er zelfs, het zij dan volgens of tegen het oogmerk van den Dichter, voor commentarieeren, voor het gros van menschen, die een' Dichter lezen, en wier Smaak door deeze lectuur verbeterd zou worden, zijn die gedachten verlooren. Gewoonlijk wordt 'er ook de minste poëzij in gevonden. Het

(3) De Dichter gebruikt zijne, uit boeken verkregen, kundigheden altijd valsch, wanneer hij ze niet ondergeschikt aan zijne eigen ervaring van de Natuur gebruikt. Zij komen dan of daar voor, waar ze niet te pas komen, en verstrekken enkel om den Lezer te overtuigen, dat de Dichter niet gevoeld heeft wat hij zong; of ze geven eene geheele valsche Natuur op met betrekking tot den Dichter en tot de Natie daar hij voor zingt. Voor de zulken, die met de Schriften der Dichters bekend zijn, en onder hunne lectuur nagedacht hebben, zal dit wel geen verdere betooging behoeven.

[p. 99]

geen aan allen behaagt, eens en tienmaal herhaald zijnde, behaagt, zijn die gedeelten, waarin de Dichter zelf de Natuur gevoeld, en naar zijne warme aandoening uitgedrukt heeft. Hier verstaat, hier gevoelt ieder wat hij leest. De, in zijn verband, schoone, maar altijd gebrekkig te vertaalen regel van Homerus:

Εη δ'αχεων παρα θινα πολυφλοισβοιο θαλασσης ⁽⁴⁾.

(4) Een Priester van Apollo, wiens Dochter, bij gelegenheid dat de Grieken eenige Steden in klein Asien verwoest hadden, van den verkregen buit aan Agamemnon ten deele was gevallen, komt, over het gemis van zijn kind innig bedroefd, in het leger der Grieken, en smeekt, dat men hem zijne Dochter, voor welke hij de uitnemendste geschenken ten losprijs aanbiedt, wedergeve. Men weigert den ongelukkigen Vader zijne bede, en hij is verpligt om troostloos te rug te keeren. Dit laatste schildert Homerus voortreffelijk in den eenen regel, hier boven door ons opgegeven. ‘Stilzwijgend, zegt hij, keert hij weder langs den oever der bruischende zee. Wie immer aan een eenzaam zeestrand gewandeld, en daar zijne aandoeningen onder het staaren op de geduurig voortrollende en bruischende golven nagegaan heeft, zal, zich de schoone Ode des Graven van Stolberg: An das Meer, herinnerende:

Wohl mir, dasz ich, mit dir vertraut,
Viel tausendmal dich angeschaut!
Es kehrte jedesmal mein Blick
Mit innigem Gefühl zurück;

den Heer J. de Bosch in zijne Prijsverhandeling over Homerus volkomen toestemmen, dat deeze eene regel des Griekschen Dichters veel meer gevoel uitdrukt, dan de treffelijkste klagt zou kunnen doen.

[p. 100]

zal, met duizend andere warme schilderijen van de Natuur, die in de werken van dien Dichter gevonden worden ⁽⁵⁾, altijd en aan

(5) Onder alle deezen kan ik echter niet nalaaten hier nog bijzonder gewag te maaken van de ontmoeting van Hector en Andromache, door haar Zoontje Astyanax vergezeld, zo als de Grieksche dichter ons dit in het slot van het zesde Boek der Iliade verhaalt. Met recht zegt 'er de Heer Lenz in zijne Geschied. der vrouwel. Sexe bij de oudste Grieken van: ‘hier, of nergens, is waare huwelijks- en moeder-liefde in den verhevensten zin des woords! Het gantsche tooneel is eenige in zijne soort, misschien ook eenig in de natuur.’ Gewis niemand, dan die de natuur in alle haare aandoeningen kent, was in staat zulk een kunsteloos treffend Schilderij van haar daar te stellen. Alle uit boeken verkregen kundigheden, zinken hier in 't niet voor weg. Hoe geheel is men bij dit toneel zelf tegenwoordig, zonder aan Homerus te denken! Hoe geheel is alles natuur, tot in de minste kleinigheid toe! Wie vergeet niet dat 'er slechts verhaald wordt, wie ziet het volgende b.v. niet met zijn eigen oogen: ‘Zo sprak Hector, en strekte zijn' arm na het kleine Knaapjen uit; maar deeze boog zich aan den boezem zijner voedster te rug, schreiende bij het aanblikken van zijn' lieven Vader, wiens ijzeren helm en vreeslijk waaiende vederbos hem verschrikte. Vader en Moeder lagchten, en geene nam den helm af, zettende hem op den grond, kuste het Kind, wiegde het op zijne armen, en zeide: ‘Jupiter, en gij overige Goden! laat ook dit Kind worden, gelijk ik ben, edel, sterk, en magtig onder de Trojaanen; dat men eens zegge, wanneer hij met den buit van een' gevelden vijand uit den slag wederkeert: hij is nog veel dapperer dan zijn Vader; en dat zijne Moeder zich in haar hart over hem verheuge!’ Zoo sprak Hector en gaf zijn' Zoon weder in de handen zijner waarde Echtgenoote, die hem aan haaren golvenden boezem drukte, lagchende met weenende oogen. Vol medelijden bemerkte haar man, streelde zacht haare hand, en zeide: Liefste! bekommer uw hart niet te zeer; niemand zal mij, in weerwil van het noodlot, naar de schimmen zenden, enz. Ik verwijze mijnen Lezer, die eene vertaling van dit gantsche tooneel begeert, naar het aangehaalde werkje van Lenz, door eene meesterlijke hand in 't nederduitsch ons medegedeeld. Hij zie daar bl. 22. vergel. met bl. 65 - 69.
Zo schildert alleen de Dichter, die in den schoot der Natuur leefde, en zijne kunde en gevoel aan haar alleen verpligt was! Intusschen moet ik hier nog bijzeggen, gelijk Lenz ook aanmerkt, dat de beste vertaling onder het oorsprongelijk in deeze plaats van Homerus blijft, en de enkele uitdrukking δαχρυοεν γελασασα, lagchende met weenende oogen vertaald, eigentlijk niet te vertaalen is. De Graaf van Stolberg was hier zo van overtuigd, dat hij in zijne vertaling van Homerus bij dezelve uitriep: ‘Welk eene uitdrukking in het Grieksch! o lieve Lezer! leer Grieksch, en werp mijne overzetting in het vuur!’ Zo waar is het, dat het warm dichterlijk gevoel onder het werken, woorden en uitdrukkingen, als van zelven, vindt, die de schranderste Wijsbegeerte nimmer vinden zou, en die men bij de hardnekkigste vlijt moeite heeft, om, ook maar gebrekkig, te vertaalen.

[p. 101]

alle menschen behaagen, en in denzelven kwamen geen eigentlijke kundigheden te

[p. 102]

pas. In het voortreffelijk Heldendicht van Tasso zullen de geschiedenis van Sophronia en Olintes in den 2den Zang; de beschrijving van de Tuinen van Armida, en vooral van de wellustige beeldtenis deezer Schoone op het oogenblik dat Reinoud in haare armen zich zelven en het leger van Bouillon vergeet in den 16den Zang, vooral coup. 17. 18 en 19., door Wieland in het tweede Boek van zijnen gouden Spiegel met recht een der volmaaktste schilderijen van Tasso genoemd; de ontmoeting tusschen Herminia en den gewonden Tancredo in den 19den Zang; altijd de meest geliefde plaatsen zijn, en in allen komen gee-

[p. 103]

ne kundigheden, maar levendig gevoel van de Natuur te pas. In Theocritus heeft mij de volgende schoone plaats altijd behaagt, en hoe louter Natuur is zij niet!

‘Ik wensch niet om het rijk van Pelops, noch om talenten gouds, noch om sneller dan de Winden te kunnen loopen; maar onder deeze rots zal ik zingen, u in mijne armen drukkende, en onze te saamen weidende schappen in de Siciliaansche zee ziende’ ⁽⁶⁾.

(6) Gewoonlijk vertaalt men den laatsten regel: ‘Staarende op onze te saamen weidende Schaapen (en) de Siciliaansche Zee’; maar ik volg hier de gedachte van een mijner Vrienden, welke aan de vertaling, hier boven door mij opgegeven, de voorkeur geeft. Dan zou de Zee hier voorkomen als een Spiegel, die het beeld van de weidende Schaapen te rug kaatst.
Volgens Huschke Epist. crit. ad Santenium, p. 33. zou Propertius veelligt deeze plaats nagevolgd hebben. I. 8. 33 - 36:

Illa vel angusto mecum requiescere lecto,

Et quocunque modo maluit esse mea.

Quam sibi dotatae regnum vetus Hippodamiae,

Et quas Elis opes ante pararat equis.

en Lambert heeft ze zeker in 't oog gehad in zijne Saisons bij de volgende regels:

Heureux, cent fois heureux l'habitant des hameaux,
Qui dort, s'éveille & charte à l'ombre des berceaux!
Et suspend les baisers qu'il donne à sa compagne
Pour lui faire admirer l'éclat de la campagne!

Na dat ik dit bovenstaande reeds geschreeven had, zie ik dat de Graaf van Stolberg, die de geheele achtste Idylle van Theocritus in zijne gedichten vertaald heeft, ons de bovenstaande plaats dus opgeeft:

Pelops Reiche begehr' ich nicht, und nicht Atalanta's

Goldnen Apsel, und nicht Winde verhöhende Lauf;

Aber singend, am Fusse des Felsen, in deiner Umarmung,

Unsre Schafe, vereint, weiden am Meere zu sehn!

lezende dus voor χρυσεια ταλαντα, χρυσει Αταλαντας naar de gissing van Reiskius, welke echter, als meer stout dan gegrond, door onzen grooten Valckenaer in zijne nooten onder deeze Idylle verworpen wordt.

[p. 104]

Alle soortgelijke meest aangehangen passages zal geen verkreegen kunde immer aan een eenig sterveling doen voortbrengen. Ik heb niemand ontmoet, die de Starrenhemel van onzen voortreffelijken van Alphen gelezen had, en de schoone, maar zo ge-

[p. 105]

heel natuurlijke en gevoelde beschrijving van den stillen avondstond niet uit het hoofd konde opzeggen. Doch blijven wij maar bij onzen Vondel. 'Er was onder ons mooglijk geen Dichter, die zich vooraf meer kundigheden verzamelde van de onderwerpen, die hij bezingen wilde. Maar zijn het deeze versen, die algemeen het meest in hem behaagen? Zijn lof der Zeevaart, bij voorbeeld, is vol van alle de kundigheden, die tot die stoffe behooren. Wij bewonderen dit kunstig vers ook te recht, maar wij lezen het eens, en de ondervinding zal ons leeren kunnen, dat het nimmer algemeen behaagen, dat het nimmer, ook bij de kunstigste lectuur, dien invloed op het hart der Toehoorers zal hebben, die zijne andere versen, waarin hij, zonder zijne toevlugt tot kundigheden te nemen, eenvouwig uit gevoel van de Natuur zingt, bezitten. Men plaatse 'er, bij voorbeeld, de schoone alleenspraak van Josef naast, en leeve met zijn gevoel raad:

De Zon verlaet de kim, veel schooner dan ze plagh.
Zij weckt mij uit den droom met een' gewenschten dagh
En schittert in den dauw en bloemen, nat van droppen:
Daer doet zich 't Landschap op, en Dothans steile toppen,

[p. 106]

 

Met beij zijn heuvelen, van klaver dicht begroeit,

 

Beplant met vijg, olijf en wijngaart, en besproeit

 

Van bronnen om en om, waaruit de beeken spruiten.

 

De harders, op voor zon, gaan koij en stal ontsluiten,

 

En trecken beemdewaert. Mij dunckt, ik hoor alree

 

Het loeijen en 't geblaet van 't broederlijcke Vee

 

Hoe strijkt mij dat geloeij van 't hart dees zwarigheden,

 

Waar van mijn geest te nacht benart scheen, en bestreden! enz.

Zelfs zijn wij wel eens gramstoorig, wanneer Vondel in een schilderij der Natuur ontijdig zijne verkreegen kundigheden te hulp roept, en juist daar door zijne tafereelen verzwakt, en voor den gewoone Lezer onverstaanbaar wordt. In de daad ik bewonder den grooten man minder, wanneer hij in zijnen schoonen Rei van Eubeërs zijne kunde aanbrengt en zingt:

De Voerman van den grooten Beir
Op dat hij zijne beurt verwissel',
Vlught heen met omgekeerden dissel enz.

dan wanneer hij uit zijn eigen gevoel, en voor ieder verstaanbaar, 'er op laat volgen:

O wellekoome morgenstont,
Gij voert hem spelen in den mont

[p. 107]

 

Van endelooze Zaligheden,

 

Die lustigh, rustigh, wel te vreden,

 

Beschouwt al wat Natuur ons geeft,

 

Wat schoonheid in haar aenschijn zweeft;

 

Wat Godlijck wort, door al haer leden.

 

Van 't diep verwondren aengebeden.

 

Die in een liefelijke streeck,

 

Bij 't ruisschen van een klaere beeck,

 

Zijn landhuis sticht, en ackerwoning,

 

Wat is dat een gezegent Koning!

 

Die nimmer vlamt op ijd'len lof

 

En zijne lusten met zijn' hof

 

Bepaelt, en indrinckt met zijne ooren,

 

Den voglezang, die zich laat hooren,

 

Daer morgendau, als perlen, leit

 

Bij druppels hier en daer gespreit

 

Op roozebladen, versch ontloocken:

 

Wanneer zich opdoen duizent rooken,

 

En duizent kleuren voor het oogh,

 

Van bloemen, als een regenboogh, enz.

Of in zijnen Gijsbrecht van Aemstel in de Rei van Edelingen de huuwlijksliefde, en nog schooner in den Rei van Klaerissen de aandoening eener Moeder op het gezicht haarer vermoorde kinderen, en het nimmer te overtreffen Schilderij van die kinderen zelve, bezingt - alle tafereelen, daar het gevoel van den Dichter alleen de eer van toekomt.

't Is opmerkenswaardig, dat juist die gee-

[p. 108]

nen van de moderne Dichters, die de meeste poëzij in hunne versen hebben, of met andere woorden, die het treffendst de Natuur, en de aandoeningen welke zij verwekt, zinnelijk schilderen, en dus het naast aan de Dichters van nog onbeschaafde Volkeren komen, het minst door de genoegens der Weelde aangetrokken werden. Zij gevoelden en beminden de Natuur, en sleeten hunnen liefsten tijd op het veld, en hunne versen behaagen aan ieder onbedorven menschengevoel, zonder dat 'er eigentlijke kundigheden in doorstraalen.

Wie voelt niet iets van den aandoenlijken Ossianschen toon bij Höltij ⁽⁷⁾, en wie

(7) Zie hier hoe Höltij zich zelven schildert: ‘Eenige jaaren zoude ik wel in eene groot stad wille doorbrengen, en allerlei gezelschappen bezoeken, om de menschen zorgvuldig te bestudeeren. Ik voel dat mij dit noodzaaklijk is, wanneer ik in de Dichtkunst mijn geluk wil maaken. Ik heb mijne jaaren onder boeken doorgebragt . . . . . Als ik geen Zusters had, die na den dood mijns Vaders mijne ondersteuning behoefden, zou ik mij volstrekt om geen abt bekommeren, maar mijn onderhoud bij het vertaalen zoeken, en nu eens in de Stad, dan eens op het Land leven. In de Stad zou ik menschenkennis verzamelen, op het Land gedichten maaken. Mijne neiging tot het landleven is zo groot, dat ik het bezwaarlijk over 't hart zou kunnen brengen alle mijne dagen in de Stad weg te leeven. Als ik aan het Land denk, klopt mij het hart! Een hut, een bosch, dat 'er aan grensde, een wei met een bron, en een wijf in mijn hut, is alles wat ik op deezen aardbodem wensch!’ En dit getuigenis geeft zijn vriend Vosz in de voorrede voor Höltij's gedichten van hem: ‘Nooit stelde hij met koele overlegging gedachten en beelden te saamen, waarover men het eens geworden is ze schoon te vinden; vol warme allesomvattende liefde schouwde hij in de Natuur rond, en zong wat zijn hart gevoelde.’

[p. 109]

is niet geneigd om te schreien, wanneer hij bij hem een Meisje dus kunsteloos over den dood haarer Speelgenoote hoort treuren:

Vier trübe Monden sind entflohn,
Seit ich getrauert habe;
Der falbe Wermut grünet schon
Auf meiner Freundin Grabe.
Da horch' ich oft im mondenglanz
Der Grillen Nachtgesange,
Und lehn' an ihren Todtenkranz
Die bleichgehärmte Wange.

Da siz' ich armes armes Kind
Im kalten Abendhauche,
Und manche sehnsuchtstbräne rinnt
Am falben Wermutstrauche.
Der Flieder und die Linde wehn
Mir bange Seelenschauer
Und hohe düstre Schatten gehn
Rings an der Kirchhofmauer. u.s.w.

[p. 110]

of een Minnaar, die voor altijd van zijne Geliefde gescheiden is, dus de Maan hoort aanspreken:

Was schauest du so hell und klar

Durch diese Apfelbäume,

Wo einst dein Freund so selig war,

Und träumte süsse Träume?

Verhülle deinen Silberglanz

Und schimmre, wie du schimmerst,

Wenn du den frühen Todtenkranz

Der jungen Braut bestimmerst!

Du blikst umsonst so hell und klar

In diese Laube nieder;

Nie findest du das frohe Paar

In ihrem Schatten wieder! -

Ein schwarzes feindliches Geschick

Entrisz mir meine Schöne!

Kein Seufzer zaubert sie zurück;

Und keine Sehnssuchtstbräne!

O wandelt sie hinfort einmal

An meiner Ruhestelle,

Dann mache flugs mit trubem stral

Des Grabes Blumen helle!

[p. 111]

 

Sie setze weinend sich aufs Grab,

 

Wo Rosen niederhangen,

 

Und pflücke sich ein Blümchen ab,

 

Und drück es an die Wangen.

Wie gevoelt niet levendig den toestand van Dorinde bij Bellamy, en mengt geen traan met den haaren, wanneer hij dat ongelukkige Meisje dus de schim haars Minnaars hoort aanspreken:

O lieve Damon! als de maan
Zo door mijn venster schijnt,
Dan is 't mij even of gij zelf
Aan mijn gezicht verschijnt.
Wat zat mijn Damon meingmaal
Hier 's avonds aan mijn zij,
Zo zeg ik dan en trek zijn' stoel
Al schreiend aan mijn zij!

Maar ach! uw stoel blijft ledig staan.
Gij komt niet, liefste man!
Ach, Damon! 't geen mijn hart dan lijdt,
Is meer dan 't lijden kan!
Mijn Moeder roept: wat zit gij daar
In 't duister zoo alleen?
Ach, lieve Moeder! waar ik ben,
Ik ben altijd alleen! ⁽⁸⁾

(8) Ik zou deeze Lijst nog met verscheiden naamen kunnen vermeerderen. Onzen Poot kan ik toch echter niet geheel voorbijgaan. Zijne minst kundige versen, zijn gewis zijne schoonsten. Waar Poot de Natuur bezingt, zo als ze daaglijks voor zijne oogen was, zo als hij ze duizend en duizendmaal gevoeld had, is Poot waarlijk zo groot als eenig Dichter. Ieder zal zich hier zijn Akkerleven, zijn Rozemond, zijn Zomersche avond, de Maan bij Endymion en andere soortgelijke stukken van zelf herinneren. Naderhand kwam Poot in eenen anderen Kring. Hij verkreeg meer kundigheden uit boeken, maar hij werd minder gemeenzaam met de Natuur zelve, en de versen, die hij toen vervaardigde, haalden bij zijne eerste, warme, treffende de natuur schilderende, gedichten gewis niet.

[p. 112]

't Zijn soortgelijke versen, die 't meest behaagen, en thans het meest behaagen moeten. Afgemat van onze verfijningen en beschaafdheid, gramstorig op eene valsche Wijsbegeerte, daar wij duizendmaal in de bespiegeling tot de waarheid door meenden geleid te worden, en daar wij duizendmaal in de praktijk de valschheid van ondervonden, walgen wij ook van de kunstigste versen, die ons niets voor oogen stellen, dan het geen wij daagelijks zien, en het geen ons daaglijks verveelendheid en verdriet aanbrengt - eene verwoeste Natuur, en hartstochten, naar den Smaak der eeuw ver-

[p. 113]

wrongen. De Dichtstukken, daar ik van sprak, daar en tegen, brengen ons voor oogenblikken tot de Natuur te rug, en vergoeden ons in een ledig uur de menigvuldige stonden, die wij, dikwerf in weerwil van ons zelven, aan onze gedwongen verkeering en aan onze gekunstelde vermaaken wijden moeten; en al vertoonen ons dezelve dan bij poozen ook eene ideaale waereld van onschuld en deugd, zij vertroosten het edeldenkend hart toch menigmaal over de afgrijsselijkheden, die het in de werkelijke waereld ziet gebeuren, en verfijnen het gevoel voor de waarde van onschuld en deugd. Voortreffelijk drukt Wieland dit laatste voordeel dus uit: ‘Het hart van den menschenvriend, vermoeid van de geschiedenis der beschaafde Volkeren te doorvorschen ⁽⁹⁾, beeft menigwerf

(9) Men zie 'er het Tafereel van, bij Wieland Goud. Spieg. 2. D. Het zou voor het overige niet noodig zijn, hier bij aan te merken, dat men de begeerte, om in de denkbeeldige Dichterwaereld rond te zweven, zo sterk niet moet aanhangen, dat ze ons den tijd ontrooven zou, dien de uitoeffening onzer wezenlijke pligten van ons vordert, indien men in onze dagen niet gevaar liep om geduurig verkeerd verstaan te worden. Ik zal hier dus liever de nadere bepaaling van Wieland zelf nog bijvoegen: ‘Gevoelige zielen, zegt hij, zullen, op het beschouwen van al het booze, dat op het zonnestofje, 't welk wij bewoonen, schepsels van de eigen soort verricht hebben, om elkander een leven van eenige oogenblikken te ontrooven of te verbitteren, zich maar al te dikwerf genodigd voelen, om in de mooglijke waerelden der Dichteren te vlieden, en zij kunnen deswegen voldoende gerechtvaardigd worden, ook zonder dat men daartoe eene Platonische grondstelling van nooden heeft, door middel van welke dat geen, 't welk wij hier slechts als eene uitspanning opgeven, tot eene, zeer wezenlijke bezigheid wordt’.

[p. 114]

van de walgelijke en afschuuwlijke tooneelen, die ze oplevert, te rug. Angstig ziet hij naar tooneelen van onschuld en rust, naar de hutten der Wijzen en Deugdzaamen, naar menschen, die deezen naam waardig zijn, om, en wanneer hij in de Jaarboeken des Menschelijken - geslachts niets vind, dat hem bevredigen kan, vlugt hij liever in verdichte Waerelden, tot schoone Ideën, welke, hoe weinig haar oorspronglijk beeld onder de Maan te zoeken moge zijn, altijd werkelijkheid genoeg voor zijn hart hebben, wijl ze hem (ten minsten zo lang, tot dat hij door behoeften of onaan-

[p. 115]

genaame aandoeningen in deeze waereld te rug getrokken wordt) in eenen aangenaamen droom van gelukzaligheid verzetten - of, om juister te spreken, wijl ze hem met het innigste gevoel doordringen, dat slechts die oogenblikken, waarin wij wijs en goed zijn, slechts die oogenblikken, welke wij aan de uitoeffening eener edele daad, of aan de betrachting der Natuur en de naspooring van haar groot plan, van haare wijze wetten en weldaadige eindoogmerken, of die wij aan de Vriendschap en Liefde, en aan het wijze genot van de schuldelooze genoegens des levens wijden, dat slechts die oogenblikken verdienen geteld te worden, wanneer de vraag is: hoe lang wij geleefd hebben.’

De ongenoemde geleerde Schrijver van het anders zo uitmuntend tweede antwoord op de vraag van de Leijdsche Maatschappij: over het verband tusschen de Wijsbegeerte en de Dichtkunst en Welsprekendheid, schrijft al het Schoone, dat wij bij de Dichters aantreffen, enkel aan de Wijsbeerte toe. Ik heb dit ook reeds gedaan, en heb hier in eenen gezonden zin niets tegen. Alleen vrees ik dat hij dit woord wel eens in twee zinnen

[p. 116]

neemt, dan eens voor eenen zekeren schat van verkreegen kundigheden, door vlijt en oeffening uit boeken verzameld - en zelfs, zo als wij vervolgens nader zien zullen, voor de kennis van sommige dorre natuurkundige waarheden, die den Dichter niet alleen niet behulpzaam in zijne kunst zijn, maar hem overal waar wijsgeerige en zinnelijke waarheid tegen elkanderen inloopen,'t geen dikwerf het geval is, stellig zouden doen ophouden Dichter te zijn; dan weder eens voor het onbedorven gevoel van de Natuur. In den eersten zin haalt hij, naar mijn inzien, de volgende schoone versen uit den Germanicus aan:

Hij staat verbaasd op 't zien van 't golvend element,
Dat, rustloos in zijn vaart, zich om den aardbol wend;
't Afbeeldsel der Fortuin, gevloekt en aangebeden;
Haar in gevlei gelijk en in bedrieglijkheden;
De toeverlaat der schuld; het wandelperk der vlijt;
't Gevaarelijk tooneel van koopvaardij en strijd;
Dat zo veel schats verslond, en zo veel rijkdoms baarde;
En 't algemeen gebied der Koningen van de aarde.

en hij voegt 'er bij: Zie daar dien wijsgeerigen rijkdom, welken ik in alle onze Nederlandsche stukken meer wenschte te

[p. 117]

zien; maar dien wij nooit zullen zien dan bij Dichters en Redenaars, die vooraf gelezen en gedacht hebben ⁽¹⁰⁾.

In den tweeden zin noemt hij die geene onder de wilde en nog onbeschaafde Volkeren, die, door de grootsche en sombere,

(10) Zie de Werken van de Maatsch. der Ned. Lett. 6 D. bladz. 241. Men zie hier onder anderen de aanmerking van Blair na, in onze eerste noot opgegeven. Ossian zou zeker zo niet gedicht hebben. Ook had hij vooraf niet gelezen. Bij hem zou de Held, voor het eerst de zee beschouwende, zijne eigen aandoeningen ons medegedeeld hebben, zonder dat de Dichter hier voor den dag gekomen ware en in persoon de zee beschreven had. Wij zouden dan bij deeze versen mooglijk minder gedacht, maar wij zouden meer gevoeld, en meer bij Germanicus zelf gebleven zijn. Men vergeve mij deeze aanmerking. De voortreffelijke Dichteres, uit wier werk de bovenstaande verzen genomen zijn, heeft zulk een rijkdom van waar dichterlijk Schoon in haare gedichten verspreid, dat deeze kleene critique, uit zucht voor de waarheid mij ontsnapt, haar gewis niet verarmen kan. Behalven dat ik gaarn toestem, dat wij in onzen tijd menigwerf, bij gebrek van genoeg met de natuur zelve bekend te zijn, onze toevlugt tot soortgelijke kunstige beschrijvingen nemen moeten, die den Hoofdpersoon voor oogenblikken vergeten doen. Alleen moet men, wil men de Dichtkunst niet geheel te onder brengen, het als geen regel van navolging opgeven.

[p. 118]

de akelige en schoone voorwerpen, welke de ongerepte Natuur op iederen tred aan hun staarend oog vertoonde, geduurig getroffen, en sterk getroffen, niet missen konden hunne gewaarwordingen door dezelfde beelden uittedrukken, die zich zo diep hunner ziel hadden ingedrukt, wijsgeerige geesten ⁽¹¹⁾, en hier onder telt hij eene vrouw van een der Mariane's eilanden, die in het bijzijn der Roomsche zendelingen, de rouwklagt over haaren Man in de zinnelijkste rede voordroeg. Dat dit laatste niet volkomen met het eerste overeenkomt, blijkt uit zijne aanmerking bladz. 240., daar hij zegt, dat de Dichter, die in eenen kleinen kring van kundigheden om en om draait, ons in één oogenblik al zijn schat laat zien, en, voortgaande met dichten, vruchtloos dezelfde denkbeelden weder omschommelt om onzen kwijnenden geest uit den slaap te houden. Dit is van onze, door lezen verkreegen kundigheden, hoe groot die dan ook zijn mogen, juist alleen waar. Hoe, waren het op deeze wijze verkreegen kundigheden, die de

(11) l.c. pag. 212.

[p. 119]

onbeschaafde Volkeren, die de vrouw op de Mariane's eilanden, tot Dichters maakten? 't Was immers het levendig gevoel van de ongerepte Natuur? Zou die armoede verwekken, die alleen onuitputbaar rijk is? Van waar dan juist de grootste verscheidenheid in die oude dichtstukken, en eene zekere eentoonigheid bij al de Modernen? De Schrijver moge met eene magtspreuk de volgende taal vrij aan eene verwaande onkunde toeschrijven: ‘een Dichter moet spreken en schrijven zo als het uit zijne geroerde ziel opborrelt;’ ik geloof dit echter, en ik geloof 'er bij, dat de Schrijver hier minder beslissend dan hij zich verbeeldt, en gewis niet wijsgeerig, op volgen laat: ‘het is en blijft toch altijd zeker dat het eerst in zijne ziel zijn moet, zal het 'er uit opborrelen;’ want hier zit de zwarigheid niet. Zeker moet het in zijn ziel zijn, zal het 'er uit te rug gegeven worden - de vraag is maar, moet het 'er door studie ingebragt worden, zo als hij hier wil, of door het gevoel der Natuur zelve? Ik zeg dat het laatste alleen waare Dichtstukken levert, en dat het eerste alleen dit nimmer doen zal; ik zeg 'er bij, dat de wilde Volkeren den Schrij-

[p. 120]

ver hier geheel tegen zijn, en dat hij het woord Wijsbegeerte hier, en wanneer hij de Iroquoizen en Hurons wijsgeerige koppen noemt, in een' geheel verschillenden zin opneemt.

Zou het volgende niet meer waar zijn? Ten minsten het dunkt mij zo. Ik heb altijd veel van de Poëzij gehouden; ik heb ze beoeffend; ik heb versen gemaakt, die ik waarlijk uit aandrang van mijn gevoel maakte, en ik heb 'er gemaakt, daar ik mijne verkreegen kundigheden, het zij dan veel of weinig, met een taai geduld in te baat moest roepen; ik begrijp dus dat ik het recht heb om 'er mijn oordeel over te mogen mededeelen - neemt 'er van aan wat u als waarheid voorkomt.

In de daad waren de goede Dichters van elke Natie, hoe woest en onbeschaafd dan ook, wijsgeerige koppen ⁽¹²⁾ - in zo

(12) Ik weet zeer wel hoe veele definities men van de Wijsbegeerte gegeven heeft, maar ik weet ook, dat men een goed Wijsgeer zijn kan, zonder 'er eene enkele van te kennen. Hoe menigmaal vond men hoofden, opgevuld met alle de ontdekkingen der Wijsgeeren in de natuur, die, even als de Persiaansche Seider bij St. Pierre, welke, na zijn leven aan Godgeleerde navorschingen besteed te hebben, eindigde met niet langer aan het bestaan van God te geloven; echter voor de schoone Natuur zelve koel bleven, haare heerlijkste voortbrengselen onopgemerkt voorbij gingen, en van alle hunne verkreegen kundigheden geen ander nut hadden, dan dat ze 'er over spreken en twisten konden? Zulke kundigheden zijn voor den Dichter niets waardig. Zullen ze hem in zijne Kunst van nut zijn, dan moet hij ze uit de Natuur zelve gehaald hebben, dan moeten ze van zijn hoofd tot in zijn hart zijn doorgedrongen. Niets is, bij voorbeeld, noodzaklijker voor den Dichter dan de kennis van het menschlijk hart - maar zal hij deeze kennis immer gegrond en gebruikbaar uit de schriften der Wijsgeeren haalen? Was de groote Menschenkenner in de Theorie, in de zamenlevening niet menigwerf het zotje, dat ieder gewoon mensch een rad voor de oogen kon draaien, en in den omgang met menschen alles anders zag en beoordeelde, dan het in de daad was? Ik ken geen Dichter, die meer kennis van het menschlijk hart bezit dan Shakespear, en die minder aan de schriften der Wijsgeeren hieromtrent verpligt is. De Natuur was zijn boek, niet zo als ze zich verwrongen en altijd op dezelfde wijze in de beschaafde kringen vertoont, maar zo als men ze bij dat gedeelte eener Natie aantreft, 't welk nog niet geleerd heeft te veinzen en zijne aandoeningen en driften een masker voor te hangen. Met dit waarlijk wijsgeerig oogmerk bezocht hij dikwerf de gemeenste kroegen en herbergen. Hogarth, de menschkundige Hogarth, heeft op de eigen wijze zijne kundigheden verkreegen, en de Wijsgeer, die thans eene verhandeling over 't menschlijk hart zou willen schrijven, zou schier verpligt zijn tot de Tooneelstukken des eersten en tot de Tafereelen des laatsten zijne toevlugt te moeten nemen, wilde hij naar 't leven treffen, en de natuur zelve daarstellen.

[p. 121]

ver naamlijk, als zij, met een gezond, onverwrongen menschenverstand, en een ge-

[p. 122]

voelig hart begaafd, de indrukken, door de Natuur ontvangen, zuiver bewaarden, aanhongen, en, zonder de voorschriften eener valsche, en de aandoeningen der Natuur verstommelende beschaafdheid of wellevendheid te kennen, even zuiver, als zij ze ontvangen hadden, aan anderen mededeelden.

Deeze Wijsbegeerte, die der Natuur, vinden wij juist niet altijd bij den zogenaamden Wijsgeer in zijn Kabinet, schoon hij Locke, Newton, Leibnits en Wolff van buiten kent; wij vinden ze menigmaal bij den eenvouwigen, niet te armoedigen, Stulpbewooner, door Cicero ergens den Wijsgeer, wien niets dan de theorie ontbreekt, genoemd; en bij het onschuldig, op het Land opgebragte Meisje. Hun verstand is door geen vooroordeelen beneveld; zij zien de dingen zo als ze zijn,

[p. 123]

en niet zo als men eenmaal goedgevonden heeft om ze te beschouwen. Hun gevoelvermogen is het meest onverdorven; zij ontvangen den indruk, zo als de Natuur zelve hem hun geeft, en hij verwekt altijd bij hen eene waare, met de Natuur overeenkomstige, gewaarwording. In dien zin zouden onze Kinderen ook wijsgeerige koppen zijn, indien wij niet vroegtijdig het middel wisten te vinden om hen aan de Natuur te ontweldigen, en met onze factice Natuur, als ik mij zo mag uitdrukken, met onze aangenomen begrippen, vooroordeelen, en zo dikwerf valsche kundigheden, bekend te maaken ⁽¹³⁾. Maar stel nu den

(13) Zie daar de bron van ons valsch gevoel. Wanneer wij met onze eeuw denken, gevoelen wij ook met onze eeuw. Wanneer men een Kind naar onze aangenomen begrippen leert denken, zal altijd zijn genoegen niet van de Natuur, maar van de opinie afhangen, en tallooze genoegens der Natuur zullen reeds vroeg voor hem verlooren zijn. Hij zal niet meer voor vermaak houden, wat eigentlijk vermaak voor hem zijn moest, wat de Natuur, of liever derzelver weldaadige Schepper, als een wezenlijk, en, wijsgebruikt, onuitputbaar vermaak voor hem schiep, maar wat men eenmaal overeengekomen is voor vermaak te houden, en hem van jongs af als zodanig vertoond heeft. In dien zin, zegt Wieland te recht: Zum richtigen empfinden ist richtig denken ein unentbehrlich Bedingnisz.

[p. 124]

eigen dichterlijken aanleg, stel de eigen vlugheid en levendigheid van vermogens, indien dit mooglijk zij, in twee Jongelingen, waarvan de eerste een Kind der Natuur, ik meen, een Jongeling is, die, op het Land geboren, eene natuurlijke, naar zijne geaartheid geschickte opvoeding ontvangen heeft, en voor de gebreken en vooroordeelen, die men in de verkeering verkrijgt, bewaard is gebleven - in één woord, die geene verkreegen kundigheden bezit, dan die de Natuur zelve, als zij niet verhinderd wordt, nooit nalaat aan een gezond menschenverstand medetedeelen, en wiens gevoelvermogen en verbeeldingskracht onverdorven zijn gebleven; de andere in eene groote Stad het daglicht zag, daar onder eene gewoone gekunstelde opvoeding groot, maar met de natuur weinig bekend wierd dan uit boeken. Ik stel deezen Jongeling nu nog volkomen vrij gebleven van het groote zeedenbederf, door de weelde veroorzaakt; maar ik stel hem door onze

[p. 125]

aangenomen begrippen en vooroordeelen bezield, met onze eindelooze verfijningen van genoegens en vermaaken bekend, en dit moet ik doen, indien ik in onze eeuw geen wezen van verbeelding wil scheppen. Geef dezen Jongeling nu alle verkreegen kundigheden - alleen mist hem het onverdorven reine gevoel van de Natuur. Hij gevoelt ze, ja, maar zijn gevoel heeft eene eigen gekunstelde richting gekreegen; de gewaarwoordingen, die hij van dezelve ontvangt, worden door aangenomen begrippen bepaald; zijne vooroordeelen vloeien 'er op in; de Natuur alleen heeft dien prikkel niet voor hem, dat ze hem zeer lang voor verveeling zou kunnen behoeden, de kunst moet 'er bij komen - zij moet hem duizend ledige oogenblikken vervullen. Beide deeze Jongelingen nu maaken versen. De eerste, doordrongen van de Natuur, vol geestdrift voor haare grootheid en majesteit, bezingt wat hij gevoelt, en wat zijne reine verbeeldingskracht tot in 't oneindige vermeerdert. De laatste roept zijne kundigheden te hulp. Dikwerf gevoelt hij eigentlijk de Natuur niet - zijne verbeelding blijft dus koud; maar hij kent de Natuur uit zijne

[p. 126]

boeken, dit geeft hem eene zekere warmte, en hij maakt een Dichtstuk. Wien denkt gij nu dat grooter, wien denkt gij dat rijker Dichter zal zijn, of, om de woorden van den aangehaalden Schrijver te gebruiken, dat minder in den eigen kleenen kring van kundigheden rond zal draaien? Gewis de eerste! De Natuur is onuitputbaar rijk voor elk, die haar aankleeft. De gewaarwordingen, die zij bij een onverdorven gevoel verwekt, zijn eindeloos in verscheidenheid. De aandoeningen, die de schoone morgen van gisteren ontstaan deed, zijn geheel verschillende van die hij heden verwekt, even als elke morgenstond zelf verschillende is. Hij, die een geheel leven op het Land doorbragt, zal nog in den laatsten zomerschen avondstond nieuwe schoonheden ontdekken, nieuwe gewaarwordingen van denzelven inoogsten, die hij te vooren nimmer zag, nimmer ondervond. Zo dra wij door de indrukken der Natuur zelve zingen, zullen de eigen voorwerpen in onze gedichten nimmer dezelfden zijn. De hoofdindruk van ons Dichtstuk zal altijd verscheiden zijn, en duizend verschillende nuancen zullen de minste klei-

[p. 127]

nigheden van elkanderen doen verschillen. Van hier dat wij nimmer bij waare Natuurdichters volmaakt de eigen gedachte lezen, schoon ze ook over de eigen onderwerpen dichtten. Hoe menigen nacht, hoe menigen morgenstond, hoe menige schildering van den hemel, als de maan na een' storm door de wolken breekt, om niets meer te noemen, vinden wij bij Ossian, die allen de Natuur daar stellen, en echter allen van elkander verschillen. Maar is het geen van de Natuur waar is, ook van onze kundigheden waar? Helaas! ik vrees van neen. Zij hebben een zeer bepaald perk, en wij zijn verpligt, dit eens rond gezweefd zijnde, van vooren af aan weer te beginnen. Behalven dat alle verkreegen kundigheden zich gelijken, en van hier de groote eentoonigheid, de verbazende gelijkheid, welke in alle die Dichtstukken heerscht, die niet door aandrang der Natuur, maar door kunst vervaardigd wierden, en in welke kundigheden de plaats van 't gevoel bekleden ⁽¹⁴⁾.

(14) Met alle onze kundigheden zullen wij nimmer eene enkele waare schildering daar stellen, zo als 'er duizend in Ossian zijn. Men moet de Natuur zelve gevoeld hebben, om haar dus belangrijk voor 't hart te kunnen schilderen. Met hoe weinig trekken werkt daar alles! Mag ik u tot een staaltje de volgende weinige proeven aanbieden.
Wie ziet de verwoeste woonplaats van Moina niet met zijne oogen, wie treurt niet met Ossian bij derzelver puinhoopen, als hij die Dichter dit dus hoort bezingen: ‘Ik heb de muuren van Balclutha gezien, maar zij waren verwoest. Het vuur verteerde haare huizen - men hoort 'er de stemme des Volks niet meer. De stroom van Clutha was buiten zijne voorige oevers gedreeven door de instorting der muuren; daar schudt de distel zijn eenzaam hoofd; het mos sist in den wind. De Vos keek uit de vensters - het wilde gras der muuren golfde om zijn hoofd enz.’. Zo wel een akelige nacht als een lieflijke avondstond staan beurteling, onder het penseel van Ossian, voor ons gezicht: ‘De nacht was stormachtig. Van hunne heuvelen stortten de kraakende eiken naar beneden. De zee tuimelde donker onder den rukwind. De brullende golven steegen tegen onze rotsen op. Vaak kwamen de bliksems, en het verzengde Vaarenkruid werd verlicht, enz.
‘Star van den nederdaalenden nacht, hoe schoon is uw licht in het westen! Gij heft uw ongeschoren hoofd uit uwe wolk te voorschijn en statelijk is uw tred op uwen heuvel. Hoe vriendelijk blikt gij die gindsche vlakte toe! De stormige winden hebben zich nedergelegd; het geruisch der stroomen wordt slechts van verre gehoord; de loeiende golven stijgen niet dan afgelegen rotsen op; de avondmuggen zweeven op haare zwakke vleugelen, en het gebrom van haare vlugt is over het veld. Hoe schijnt gij, bekoorlijk licht! Doch gij vlugt en gaat voort; de golven komen met vreugd rondom u, en baden uw lieflijk hair. Vaarwel, o stille straal.
En wat zal ik zeggen van de menigvuldige klagten der ongelukkigen bij hem, die dikwerf met eene gelijkenis van drie woorden de ziel tot in haar binnenste bewegen? Hoe geheel weet, om maar iets te noemen, Nuaths ongelukkige Dochter ons met eenen enkelen wensch aan haar noodlot te verbinden: ‘Ach ware ik in stilte vergaan, zucht ze, de bloeme der rotse gelijk! Zij steekt het sierlijk hoofd ongemerkt op, en strooit den verwelkenden bloesem in den wind!’
Te recht zegt Harold van Ossian, dat zijne Poëzij meer dan die van eenig ander Dichter de Poëzij van 't hart verdient genaamd te worden.

[p. 128]

In een' volgenden brief zullen wij gelegenheid hebben om te zien, welk eene ver-

[p. 129]

woesting eene vernuftelende Wijsbegeerte op den Zangberg aan kan richten, wanneer ze eenmaal haare dorre handen aan het zinnelijk Rijksgebied der Dichtkunst durft staan; ik zal thans deezen, mooglijk reeds te langen, brief besluiten met den raad, dien Psammis aan de gelukkige Kinderen der Natuur geeft, welken ons Wie-

[p. 130]

land ⁽¹⁵⁾ zo toverachtig schildert, en die, kon ze door de Dichters van onze eeuw opgevolgd worden, een grooter invloed op de verbetering der Dichtkunst zou hebben, dan alle, uit boeken verkreegen, kundigheden, hoe zeer ik dezelve ook hoogachte, met elkanderen:

‘Gewent uw oog, zegt hij, aan de schoonheid der Natuur, en vult uwe verbeelding uit haare verscheiden schoone gedaanten, haar rijke zamenvoegingen, haar aantrekkelijk coloriet met denkbeelden van het Schoone aan. Poogt om alle de werken, zo van uwe handen als van uwen geest, den stempel der Natuur, eenvouwigheid en ongedwongen sierlijkheid, intedrukken. Alles wat u in uwe woningen omringt, brenge u haare schoonheden voor 't gezicht, en herinnere u, dat gij kinderen der Natuur zijt.

Het oor is na het oog de volmaaktste van onze zinnen. Gewent het aan kunstelooze, maar zielvolle, melodijen, uit

(15) L.c. I. Th. in fin.

[p. 131]

welke schoone aandoeningen ademen, die het hart in zachte beweging brengen, of de insluimerende ziel in zoete droomen wiegen. Vreugde, liefde, en onschuld stemmen de menschen in harmonie met zich zelven, met alle goede menschen, met de gantsche Natuur. Zo lang u deezen bezielen, zal elk uwer bewegingen, zal de gewoone toon uwer stem, zal uwe taal zelve muziek zijn.’