Brieven over verscheide onderwerpen. Deel 5

[p. 115]

Vierde brief.

Over het nationaale Minnedicht.

Die Minneliederen, welke ieder Volk op zijn eigen hand bezit, waarin wel de waare Liefde spreekt; maar de waare Liefde naar het karakter, de begrippen en zeeden van ieder Volk in 't bijzonder berekend, brenge ik tot mijne tweede klasse: het Nationaale Minnedicht.

Ik zal hier kort kunnen zijn, om dat gij de meeste aanmerkingen en voorbeelden, die hier toe behooren, in het voorige Deel mijner Brieven reeds vindt. Herinner u wat ik van de Liefde onder de Bergschotten, ten tijde der Ridderschap en vervolgens, gezegd hebbe. De uit elkander loopende bijbegrippen, die bij de eigen gewaarwording der Liefde, in het Oosten, in het Westen, in het Zuiden, in het Noorden, gevonden worden; de verschillende toon, die hier door in de Minnedichten van verschillende

[p. 116]

Volkeren heerscht en natuurlijk heerschen moet; maaken het eigenaartige van het Nationaale Minnedicht uit.

Om u hier zo duidelijk te zijn, als mij doenlijk is, wil ik veronderstellen, dat wij, het zelfde van welke Natie, een Minnedicht lezen, waarin de Liefde alleen spreekt, zonder bijbegrip, zonder iets, dat naar den grond riekt, waarop het gebooren werd.

Dit vers zullen wij, zullen alle Volkeren, die de Liefde kennen, toejuichen, zonder eenige critique omtrent de wijze, op welke de Dichter de Liefde behandeld hebbe. Maar nu een Minnedicht naar de zeeden van het Volk, waaronder het vervaardigd werdt - daarin zullen wij terstond vallen juist op dat geene, dat het tot een nationaal Minnedicht maakt, en ieder Volk zal dit met ons doen, en meer, sterker, naar maate de onderlinge zeeden van elkander meer, sterker, verschillen. Zo zullen wij de Oostersche Minneliederen (mooglijk de minst obsceenen, die 'er bestaan) voor te obsceen verklaaren; de Griekschen en Romeinschen voor hoerenliedjes, ook waar het geen hoerenliedjes zijn; de Spaanschen voor rodomontade-deuntjes; de Italiaanschen voor louter onstoffelijke harsenschimmen; de Franschen voor geesti-

[p. 117]

ge kwinkslagen; en die eigen Volkeren zullen op hunne beurt onze Minneliederen voor platte, boersche, geestelooze klanken keuren.

De groote vraag is hier maar: in hoe verre zal de Dichter bepaald voor zijne Landgenooten schrijven? Dit verdient in eene briefwisseling over het Minnedicht al onze aandacht.

Over 't algemeen kan men niet ontkennen, dat hij den hoogsten graad in zijne kunst bereikt hebbe, die voor 't Menschdom dicht. Maar behalven de verbaazende en dikwerf onverwinnelijke moeilijkheid, die dit in heeft, schijnt 'er ook dat nut niet uit voort te vloeien, 't welk men in den eersten opslag wel verwachten zou. Om ons van het eerste te overtuigen, behoeven wij ons maar te herinneren, hoe zeer de Liefde bij ieder Volk, dat in eene geregelde Maatschappij leeft, aan zekere bijbegrippen verbonden is, die 'er of schaars, of volstrekt niet, van aftescheiden zijn. Ik spreek hier altijd van de waare Liefde; want in mijne voorige brieven heb ik mij sterk genoeg uitgelaaten tegen die Liefde, die eigentlijk niets dan eene andere hartstocht onder haaren naam is. Maar ook op de waare Liefde vloeien zekere bijbegrippen in, die haar bijna

[p. 118]

immer naar den grond doen rieken, waarop ze geboren werdt. Zo aast, bij voorbeeld, alle echte Liefde uit haare natuur op volmaaking; wie waarlijk bemint, poogt zich voor het Voorwerp zijner genegenheid geduurig voortreffelijker te maaken, en zeker waar deeze zucht in 't hart niet woont, woont ook de Liefde niet. Naar de flaauwheid of sterkte van de eerste is juist altijd de laatste groot of klein.

Maar denken nu alle Volkeren en Eeuwen altijd eenpaarig over voortreffelijkheid en volmaaking? De Bergschot zal, zo dra hij bemint, naar den roem van voor zijn Vaderland te sterven, naar den roem van in de Gezangen der Barden te leven, staan; de Ridder naar dien van vroomheid, dapperheid en trouwe; en zo overal. In de Minnedichten van beide deeze Volkeren zal dus altijd, gelijk wij reeds gezien hebben, de Liefde met deeze voortreffelijkheden hand aan hand gaan, en uit dezelve zal ieder, die met de zeeden deezer Volkeren bekend is, oogenblikkelijk ontdekken, in wat land en in welke eeuw ze gedicht zijn. Zo het nu al niet onmogelijk zij, deeze Nationaale bijbegrippen van de Liefde aftescheiden, zal men toch moeten bekennen, dat het zeer,

[p. 119]

zeer moeilijk is. Men moet dan een' Wijsgeer veronderstellen, die boven al den indruk, welken gewoonte en zeeden, van onze eerste jeugd af aan, op ons maaken, verheven, de waare en eeuwige voortreffelijkheeden van den mensch, zo als die overal, onafhanglijk van zeeden en begrippen, dezelde zijn, kent en eenig voor wezenlijke volmaaktheden keurt. Maar dan weer mijne tweede zwarigheid? Zal uit de Dichtstukken van zodaanig een Dichter dat nut voortvloeien, dat men 'er in den eersten opslag uit verwachten zou? 't Is waar, (hij dicht dan voor 't menschdom; dat is, niet voor dit of dat volk alleen; maar gelijkelijk voor alle volkeren. Ondertusschen voelt gij reeds dat dit meer schijnt te zeggen, dat het, van nabij beschouwd, in de daad zegt; want wie zal hem lezen, wie hem voelen, en aanhangen uit dat Menschdom? Hier en daar een enkel, zeer enkel edelgevoelend wezen, die, even onbevooroordeeld als hij, even zeer boven eeuw en volksbegrippen verheven, zijne aangeprezen voortreffelijkheid kent en najaagt. En dus betekent in deezen zin den Dichter, die voor 't Menschdom dicht, gewoonlijk den Minnedichter, die voor een hand vol menschen dicht, welke hier en daar in een verschoven

[p. 120]

hoekje over den aardbodem verspreid zijn ⁽¹⁾.

Maar hier komt meer bij. Elk Dichter is in de eerste plaats verpligt, nuttig voor zijne Natie te zijn. Deeze mist hem dan geheel, ten minsten bijna geheel. Heeft de ondervinding ons niet genoeg geleerd, dat alle voortreffelijkheden, die met den geest der Natie, daar wij onder leven, op dat oogenblik niet stemmen, voor overgedreven harsenschimmen verklaard, en, op zijn genadigst, belagcht worden ⁽²⁾?

(1) Wat de Roem van een' Schrijver of Dichter betreft, ben ik het volkomen met den Heer Zimmerman (Einsamk. 3. Th. 10 Cap.) eens, dat de goedkeuring van eenige weinige edele onbevooroordeelde Lezers meer waardig zij, dan de bijval van elke kleine stad, waarin de Schrijver woont, of van ieder, door vooroordeelen verblind, Land. Maar ik spreek hier niet van den roem, die een Dichter zich verwerft, maar van het nut, dat hij doen kan en in de eerste plaats gewis altijd pogen moet te doen; en dan schijnt het mij, dat de Heer Zimmerman wat te veel aan de Eerzucht opgeofferd hebbe.

(2) Voor de zodaanigen, die thans zulke geheel buitengewoone verdiensten meenen te bezitten, wanneer ze den gewoonen toon tegen alle romaneskheid weten natepraaten, en, helaas! mooglijk in dit enkele geval maar, zelve romanesk kunnen zijn; voor deeze doolende Ridders op hun beurt, wilde ik hier gaarn de volgende, zo zeer waare, passage uit den straks genoemden Schrijver nog opgeven: Einsamkeit und Philosophie machen Vorstellungsarten geläufig, geben Begriffe und Gesinnungen, über die gewöhnlich die Welt lacht, und die dann doch durch grosse Ideen die kleinen verdrängen. Wer grosse Menschen, und grosse Gesinnungen aus Büchern kennt, nimmt leicht etwas Romantisches an, das oft grossen Stof zum Lachen giebt. Romantische Köpfe möchten zwar immer alles anders haben, als es seyn kann und als es ist; aber will man immer das Grösste und Beste, so findet man auch keinen Gefallen am Schlechten, und liebet es nie. So behaupten denn auch solche Seelen eine Art von Adel, der sich freylich in die wirkliche Welt nicht passet, aber der doch immer Adel ist und bleibt. l.c.

[p. 121]

De Dichter schrijve dus voor zijne Natie. De Minnedichter onder ons doe het in de eerste plaats, want in dit vak vooral kan hij het allergrootste nut doen. Nergens is de hervorming noodiger, om dat, naar mijne gedachten, alle onze rampen, zo wat onze bijzondere zeeden, als wat onze staatsgesteldheid betreft, oorspronglijk uit onze ongelukkige Echtverbindtenissen voortspruiten. Dit is de eerste bron van 't verderf, en zonder het begin der hervorming hier aan te vangen, zal al het overige dwaasheid zijn, en, op zijn best, op eene zeer kort-

[p. 122]

stondige hervorming uitloopen. Wie voor het volgend geslacht zorgen wil, of, met andere woorden, wie de opvoeding der kinderen verbeteren wil, zonder eerst gelukkige huwelijken te bewerken, begaat juist dezelfde dwaasheid als hij, die waare Vaderlandsliefde predikt, zonder de Weelde aantetasten. Bewerk onder een Volk gelukkige huwelijken en de opvoeding der jeugd zal van zelve daar zijn; verlos een Volk van de Weelde, en gij zult van zelven een zeer Vaderlandlievend Volk voor uwe oogen zien. Maar nu tast niets de Weelde zo zeer in haaren oorsprong aan, dan de waare Liefde. Waar zij valt, zijn duizend nooden, duizend behoeften verdweenen; het goud heeft daar zijne waarde verlooren, en de geheele eerzucht is in het geluk en de wederliefde van het beminde voorwerp beslooten ⁽³⁾.

(3) 't Geen ik hier zeg, zou voor een oordeelkundig en eerlijk Lezer mooglijk geene nadere verklaaring noodig hebben. Daar men mij echter zo dikwerf verkeerd verstaat, of verkeerd verstaan wil, verkieze ik mij nader uit te drukken. Ik ben zeer overtuigd, dat onze huwelijken niet in de maan, maar op deeze aarde geslooten worden, en dus dat 'er altijd een bestaan, en derhalven goud tot dezelve vereischt wordt; maar ik ben het niet minder, dat de waare Liefde zich juist hierin van de valsche onderscheidt, dat ze zich altijd liever behelpen, armoedig behelpen wil met het geliefde Voorwerp, dan in overvloed baaden, beroofd van die Eenigste; en in dit opzicht heeft het goud in den volsten nadruk zijne waarde verlooren; het wordt enkel om het geliefde Voorwerp geschat, daar anders, juist omgekeerd, het geliefde Voorwerp om het goud geschat wordt. en kent gij iets, dat meer rechtstreeks de weelde uit de hand werkt, dan eene gewaarwording in zijn hart te bezitten, welke slechts ééne, geoorloofde, zachte, edele, heerschende behoefte heeft, die alle andere behoeften verzwelgt, althans van derzelver pijnlijken prikkel berooft? Lees vrij de Geschiedenissen, gij vindt geen Vijanden hunnes Vaderlands onder dezulken, die de waarde en prijs van het huislijk geluk kende, die waarlijk Echtgenooten, waarlijk Vaders waaren. Wat toch zou de zodaanigen overhaalen? Rust, Vreede en Vrijheid is alles wat ze begeeren, en waar ze dit heil bezitten, is hun een gerichte van Groenmoes een Koninglijke maaltijd. Onder de Ongelukkigen alleen, die rijkdom of gezag immer als het hoogste goed najoegen, werden overal en ten allen tijde de vijanden van hun Vaderland en Volk gevonden.

[p. 123]

Ik zal hier niets meer van zeggen. Ik heb dit genoeg op andere plaatsen gedaan. Ook ben ik verzekerd, dat gij met mij overtuigd zijt, dat de waare Minnedichter onder ons voor zijne Natie een zeer verdienstelijk werk verricht.

[p. 124]

De vraag blijft maar: in hoe verre zal de Minnedichter zich naar den smaak zijner Landgenooten schikken, in hoe verre zal hij bepaald voor dezelve schrijven? Pogen wij dit nog te beantwoorden; want, zo als gij voelt, hier ligt de groote knoop.

Zal hij zich lijnrecht tegen de vooroordeelen kanten, die onder zijne Landgenooten omtrent de Liefde heerschen? Met dit te doen, zijn gewis alle zijne uitzichten op verbetering in eens verdweenen. Men zal hem bespotten of vervolgen; baardlooze Jongelingen zullen om hem lagchen, en hier mede zou al het nut, dat hij bedoelde, een einde nemen. Zal hij, daarentegen, de vooroordeelen, die hij vindt, blindelings involgen, en op het algemeen betreeden pad den gewoonen Schaapengang mede aannemen en met nieuwe drift voortzetten? Dit ware het verderf rechtstreeks in de hand te werken en optebouwen, althans te versterken, wat toch eenmaal voor het geluk des menschdoms afgebroken moet worden. Wat dan? Hij zal zich voor deeze beide uiterstens even zorgvuldig hoeden. Zijn heerschend doelwit, om nuttig te zijn, om te verbeteren, om meer tevredenheid, meer deugd en geluk om zich heen te verspreiden, zal hem

[p. 125]

terstond een onderscheid leeren maaken tusschen vooroordeelen en vooroordeelen. De zulken, die lijnrecht de Liefde verdringen, die de valsche begrippen omtrent deeze groote bron van aardsche gelukzaligheid versterken, zal hij onbeschroomd, zonder de minste verschooning, aantasten. Hij zal zich nimmer gedragen als of hij rijke Echtverbindtenissen voor zalige Echtverbindtenissen hield; nimmer meer aan het goud toekennen, dan het goud geven kan; of aan het hart en gevoel ontnemen, wat deeze beiden waarlijk en uitsluitend bezitten. In zijne tafereelen zal hij de genoegens der waare liefde zo levendig voor zijne Eeuw ophangen, dat ze daaglijks harten aantrekken, die, om deeze tafereelen voor zich zelven bewaarheid te zien, innig genegen zijn, 'er alle de valsche voordeelen van rijkdom en aardsche grootheid duizendmaal voor opteofferen. De verstrooide Jongeling, het in de waereld verloren Meisje, zullen aan zijne gedichten blijven hangen, zijn daargesteld geluk begeeren, van hunne beuzelachtige vermaaken walgen, voelen hoe zeer weinig 'er van nooden zij, om waarlijk zalig te zijn, en, voor eene verstrooiende, eene alle zaaden van waare menschen-groot-

[p. 126]

heid verdrukkende waereld, eene Eenzaamheid ⁽⁴⁾ verkiezen, die, om 'er geheel ge-

(4) Wie Zimmerman over de Eenzaamheid gelezen heeft, zal ik wel niet behoeven te zeggen, dat ik hier door Eenzaamheid geen eigentlijk Anachoreten-leven versta. Ik versta 'er zelfs het eigentlijke Landleven nog niet door, hoe zeer ik anders de volgende schoone versen van Lambert (Les Saisons Ch. I.) hartelijk toestemme:

Amour, charmant amour, la Campagne est ton temple:
Là les feux d'un ciel pur, le penchant & l'exemple,
Le doux esprit des fleurs, le souffle du Zéphir,
Les concerts amoureux, tout dispose au plaisir;
Tout le chante, le sent, l'inspire, & le partage.
Les vergers, les hameaux, le chaume & le treillage,
Les bosquets détournés, les vallons ténébreux,
Tout devient un asyle ou l'amour est heureux.

De Eenzaamheid, die ik hier bedoel, kan in de woeligste Stad, even als op de afgezonderdste Landhoeve, genoten worden. Zij heeft maar weinig locaals en bestaat hoofdzaaklijk in den geduurigen en getrouwen omgang met zich zelven, en met die waare bronnen van 't geluk, die niet buiten ons, maar in ons zelven springen, en overal springen, waar wij ons dan ook bevinden. Deeze leert de Liefde meer kennen, of liever, zij helpt ons op het spoor om de eerste ontdekking te doen, dat 'er waarlijk zulke bronnen in ons zijn; in ons zijn, onafhanglijk van alle de voorwerpen, die ons omringen, onafhanglijk van alle de omstandigheden, daar wij ons in geplaatst vinden. En hoe doet ze dit? Door onze aandacht en genegenheid van 't geen buiten ons hart te vestigen. Zij leert ons eerst voelen dat wij waarlijk een hart hebben, en dat eene waare bevrediging van het zelve tienduizend vermaakelijkheden en alle de bedrieglijke genoegens der Weelde oneindig overtreft; dan, en dan ook alleen, komen alle uitwendige voorwerpen in betrekking tot het hart, daar anders ongelukkig het hart in betrekking komt tot alle uitwendige Voorwerpen. En wat is van beiden het gevolg? Tevredenheid, waar genot, ook van de mier en het stofje, in het eerste geval; - ledigheid, een akelig te rug wijken in zich zelven, zonder genot, en met het onaangenaam gevoel van bedrogen geweest te zijn, toen men met woede voorwerpen buiten zich naraasde, en zich een geluk van dezelve voorspelde, dat ze magtloos waren te geven. De zulken onder ons, die deeze Eenzaamheid gram zijn, om dat ze noodig hebben zich voor zich zelven te verbergen, en 't zij door de jaaren, 't zij door hunne buitensporigheden, buiten 't geval zijn van door de Liefde verbeterd te kunnen worden, wil ik dezelve even zo weinig aanprijzen, als Zimmerman in de volgende woorden doet: Ich unternehme Einsamheit nur solchen Menschen zu empfehlen, denen Vergnügungen des Geistes, Klarheid der Begriffe, Tugend, und Ueberwindung noch etwas werth sind; die Kräfte haben zum Umgange mit sich selbst, und Empfindung von häuslicher und stiller Glückseligkeit. Hat die Welt diese Kräfte schon vernichtet; kennet der schale und lassige Tropf, zu seinem Glück und Vergnügen nichts als eine buntgedeckte Tafel und seine Karten, so braucht Er auch weiter nichts zur Befriedigung seiner Schalheit, denn nehmt ihm seine Karten so nehmt ihr ihm den Odem. Wer alle Geistesarbeit verschmähet, wer alle feinen Gefühle der Seele fur leere und dumme Emdfindeley hält; und sie dann, aus begreiflicher Brutalität, unter dem allbeliebten Schandnamen von Empfindsamkeit verlachet, findet freylich daheim kein Vergnügen. Auch keine Dame vom guten Tone kann auf Gefühle, die nicht blos sinnlich sind, auf Gott, Gewissen, und Ewigkeit, so viele Zeit verwenden, als auf ihre Toilette.

[p. 127]

lukkig in te zijn, zo luttel rijkdom vereischt als zij weinig eene andere eerzucht, dan

[p. 128]

die op waare zelfverbetering rust, kent.

De Vooroordeelen, daarentegen, die met de waare Liefde tot eenen zekeren graad zeer wel hand aan hand kunnen gaan, en uit den bijzonderen geest, die elk volk karakteriseert, voortvloeien, zal hij verschoonen, althans ontzien, om ze zo veel te zekerer te kunnen verbeteren. Hij zal bij de Italiaanen niet poogen eene nog veel onstoffelijker, bij de Franschen eene nog veel geestiger liefde te schilderen, dan alle zijne voorgangers gedaan hebben; dit zou het verderf

[p. 129]

weder in de hand te werken zijn; maar hij zal zich in zo verre naar beiden schikken, dat hij bij de eersten, ja, eene meer onstoffelijke Liefde voorstaat, maar teffens in zijne tafereelen het waare genot overal zo duidelijk, zo beminnelijk boven het harsenschimmige gevoelen laat, dat elk van lieverlee het laatste vergeet, om het eerste alleen te bejaagen; en bij de Franschen, te midden van eene schijnbaare geestigheid ⁽⁵⁾, het verbazend verschil tusschen de warme taal van 't hart en de koude taal van 't vernuft zo levendig bemerken doet, dat eerlang geen Jongeling, geen Meisje, meer gevaaar loopt

(5) 'Er is 'er, die geloven, dat de Liefde altijd geestig maakt. Zo zegt de straks genoemde Schrijver ergens: Nichts in der Welt giebt so viel Geist, wo auch keiner ist, wie Liebe. Omtrent de liefde van onze Eeuw moge dit intreffen, van de waare Liefde schijnt mij het tegenovergestelde waar te zijn. Zij zal, waar geest is, den geest weeren, en den Man van vernuft eene gedaante van stompheid bijzetten. Schoon zegt de Graaf van Stolberg ergens:

Ein volles Herz giebt wenig Klang;
Das leere klingt aus allen Tönen.
Sie fühlet dennoch seinen Drang;
Und ach! versteht sein stummes sehnen.

[p. 130]

van de eene voor de andere te nemen, of zelfs van de tweede te kunnen dulden, als zij eenmaal aan de eerste gewend zijn.

Staa mij toe, dat ik hier nog een oogenblik bij toeve; bepaald hier wenschte ik meer dan ergens recht en duidelijk verstaan te worden.

Onderstel, dat ik Minnedichter onder eene zeer zinnelijke Natie ben. Zal ik nu voor dezelve eene liefde schilderen, die naar louter intellectueele wezens berekend is, eene liefde, zo als die van Petrarcha voor zijne Laura? Zal ik enkel van de schoonheid der ziel, enkel van die hooge bekoorlijkheid spreken, die meer met de oogen des verstands onmiddelbaar ontdekt, dan door behulp der zinnen vernomen kan worden ⁽⁶⁾? Geenzins, al het voordeel dat mij onder mijne Landgenooten hier uit te wachten stond, zou zich tot den eertijtel bepaalen, bij de Vrouwen van eenen beminlijken, bij de Mannen van eenen belagchlijken Dweeper; en het nut - nut deed ik volstrekt

(6) Eene uitdrukking van den grooten Winkelman, door Wieland op de liefde van Petrarcha voor Laura toegepast. Zie Bevalligh. 5de B. dat hier geheel verdient nagelezen te worden.

[p. 131]

nergens. Den tegenoverliggenden weg dan? Alles zinnelijkheid? Zeker hier zoude een rijke oogst van toejuiching te verwachten zijn; ten minsten wat de menigte betrof. Eene Liefde, die geene hooger zaligheid dan de zaligheid der zinnen kende, zou ongetwijfeld de Liefde van het grootste aantal mijner Landgenooten zijn. Maar wij spraken van verfijnen, veradelen, in een woord, van nuttig te zijn; en gij ziet, dat ik hier, onder al het handgeklap, met de hoogste kunst, toch altijd een waar verderver mijner Natie zijn zoude; ik versterkte haar in haare valsche begrippen van de Liefde; ik vermeerderde zelfs deeze valsche begrippen, en naar maate mijne Minnedichten toverachtiger aantrekkelijk waren, naar de eigen maate werkte ik alle verbetering, die een volgend edeler mensch, en mooglijk grooter Dichter, in het eigen vak zou kunnen aanbrengen, meer lijnrecht uit de hand. Neen, dat de rechtschapen Minnedichter hier zinnelijk zij; dat hij waarlijk den toon, die voor zijne Natie berekend is, aanslaa; maar dat hij hem nooit aanslaa, dan om zijne Landgenooten uit de laagte tot de hoogte te verheffen, om hen van eene al te groote zinnelijkheid, al spelende en schertsende, onmerkbaar te

[p. 132]

genezen; dat hij de genoegens der zinnen als waare, als wezenlijke genoegens schildere; maar dat hij teffens met al het vuur zijner kunst voelen, levendig gevoelen doe, hoe deeze genoegens alle hunne waarde, alle hunne duurzaamheid, van de edeler genoegens van het hart en verstand, van het waare Sentimenteele ontvangen; dat hij de Roos in alle haare schoonheid daarstelle, den wellust, dien zij aanbiedt, niet verkleine, maar voor eenen waaren wellust houde; alleen, dat hij zich hoede om deeze lieve bevallige Koningin der Lente eenen adel, eene duurzaamheid te verlenen, die ze niet bezit ⁽⁷⁾; dat hij hier veel eer haare kort-

(7) De zinnelijke genoegens zijn waare genoegens, zo lang wij niet meer van dezelve verwachten, dan ze geven kunnen. Van het oogenblik, dat wij deeze laatste bepaaling uit het oog verliezen, veranderen ze in Beulen, die ons pijnigen, en naar maate onze begeerten buitenspooriger zijn, wordt deeze pijniging altijd duldloozer. Dus herschept onze dwaasheid in een gif, wat de goedertieren Vader des Menschdoms ons tot eene waare verkwikking verleende. Hoe veel Jongelingen zullen de volgende klagte de hunne kunnen maaken:

Mijn Roosje was een Roos; zij bloeide en dorde heên.
Zij schonk een waar genot, maar, ach! haar duur was kleen!
Wie haar als Roos genoot, zag treurig haar verkwijnen;
Maar voelde met haar' bloei zijn aanzijn niet verdwijnen.
Mij slechts, mij werd ze een straf, een rijke jammerbron!
Ik wachte van mijn roos, wat zij niet geven kon.
Natuur had haar al 't schoon der schoonste bloem gegeven;
Maar in haar rijkst sieraad verganglijkheid geweven.
Dus had ze al wat het oog, al wat de zinnen vleit;
Maar ik, ik leende een bloem een roosjen eeuwigheid!
Daar slonk mijn hoop in 't stof. Vergeefs poogde ik te waaken,
Vergeefs kon middagstraal, noch worm haar wortel raaken,
Vergeefs kwam de avond met zijn daauw haar knopjes voên -
Zij kwijnde, dorde, en viel, als alle roozen doen!

[p. 133]

stondigheid naar 't leeven maale, om met te meer aantrekkelijkheid het middel aan te kunnen bieden, dat deeze aanminnige Roos eenen adel, eene duurzaamheid geven kan, die zij uit haare natuur niet bezit; of liever, dat altijd dezelfde en teffens altijd meer nieuwe roozen op onzen weg doet ontluiken, en de naare walging eeuwig voorkomt. Dan, en dan ook alleen, zal hij, door zinnelijk te zijn, verbeteren, terwijl zijne jeugdige Landgenooten van lieverlee overtuigd zullen worden, dat de eenigste weg om de zinnelijke genoegens der Liefde zuiver, volop, en duurzaam te genieten, eenvouwig zij, meer rechtschapen, meer deugdzaam, meer

[p. 134]

edel te worden. Zie daar den Minnedichter, die voor zijne Natie schrijft, en wiens nuttigheid, schoon hij in de daad niet van den kansel spreekt, voor den zedelijken toestand van het volgend geslacht onberekenbaar is.

Twee voorbeelden, die ik bij de hand heb, zullen mijn gezegde in 't volle licht stellen. Zie hier een zinnelijk Minnedicht, zo als ik geloof, dat ze voor eene zinnelijke jeugd allergevaarlijkst zijn, en het zedenverderf lijnrecht in de hand werken:

Een zoel zacht windje spreide een geur van mirthe en roozen.

Verfrissende 't gebloemt, waarin ik mijn Klimeen',

Vermoeit door 't Zonnevuur, dat haar albast deed bloozen,

Zag slaapen, daar het Vee ging graazen om haar heen.

De plaats, daar ik haar zag, scheen zoo mij dacht, geschapen

Tot wellust, en vertoonde een enkel bloemsestoen,

Een bed, of Venus daar gewoon was op te slaapen,

Als zij Adonis trachte al kussend' te voldoen.

[p. 135]

 

Zij had zich uitgestrekt op tijm en roozenbladen,

 

Doorvlogten met kamil; haar hoofd ruste op de hand;

 

Een hemelblaauwe keurs, gestikt met geelle draaden,

 

Bedekte 't wit albast; haar adem stookte brand;

 

Terwijl de Zwaantjes in de beek van liefde dartlen,

 

De Muschjes hunnen gloed vertellen op den boom,

 

Het liefdevuur den Vis van minnewee doet, spartlen

 

En kookt hem 't kille bloed in 't diepste van den stroom.

 

Dit 's, dacht ik, het Priëel, daar zich Diaan ging wassen,

 

Wanneer Actëon wierd herschapen in een hart.

 

De drift om mijn Klimeen', mijn Heilzon te verrassen,

 

Verbande al mijne vreez' voor diergelijk een smart.

 

Ik zag haar blanke borst, met adertjes doorweven,

 

Mij nooden op haar schoon, daar 't al van wellust bloost,

 

Zij speelde al op en neêr; ik zag ze woelen, leeven,

 

Terwijl mijn graag gezicht de minnesmart verpoost.

 

Een hooge Abeelleboom bedekte haar voor 't blaaken

 

Der Zonne en boven haar zat Filomeele en zong -

 

 

 

'k Riep: Zangster wek haar niet, 't verklikken u niet gepast;

 

Misgun niet dat mijn oog mag in haar boezem sluipen,

 

En gaan daar, weidende op dat hemelooft, te gast.

 

De wind begunstigde mijn innerlijk verlangen,

 

En lichte 't keursje eens op, daar ik haar dijtje zag,

 

En meer dat ik niet noem, mijn ziel wierd haar gevangen!

 

'k Trad toe, zeeg bij haar neêr, z' ontwaakte; en met een lach

 

Scheen zij mijn stout bestaan goedgunstig te gedoogen.

 

Wat wijde toen mijn hand! wat drukte toen mijn mond!

 

Hoe kleefde ik aan haar borst! hoe dartelden mijne oogen!

 

Daar 't alles Weelde scheen en Wellust wat ik vond.

[p. 136]

 

Nieuwsgierigheid sloop in de topjes mijner vingren!

 

Ik taste, strookte, drukte, en vond het al fluweel,

 

Jaa vroete naar heur hart, hoe zij zich wist te slingren,

 

En trachte haare ziel te woekren uit de keel.

 

Maar toen ik dacht ten top van wellust te geraaken

 

Hieuw schaamte haar te ruch, terwijl mijn ziel, als wasch,

 

Voor haare lonken smolt, daar ik ze, fel aan 't blaaken,

 

Ontbeerende haar schoot, verloor in 't jeugdig gras;

 

Toen scheen ik in een zee van honing te verdrinken -

 

De Liefde sloot mijn mond - 'k bezweek door al mijn leên;

 

En Filomeelle deed haar schellen gorgel klinken,

 

En wiegde me in den slaap, in den armen van Klimeen ⁽⁸⁾.

(8) H. van den Burgs Mengelpoëzij, I. D. Door zulke naakte schilderijen zal zich het schoonste Meisje, zo dra ze bij haare schoonheid den minsten adel van ziel bezit, volstrekt beledigd vinden; terwijl ieder weldenkend mensch hier geneigd is met Wieland uit te roepen: Vereenig u, Danaé! met mij, om de beoeffenaars der kunst te verzoeken, dat het hun believen moge, hunne bekwaamheid in het naakte liever aan aardsche gedaanten, aan voorbeelden welke men niet ontheiligen kan, te betoonen; - indien zij anders niet voor gevoeglijker houden, ook de ondenkbeeldige schoonheid der aardedochteren - van welke juist deswegen geene geestige indrukken te hoopen zijn - van den sluijer, dien zij zo veel te danken hebben, niet zonder noodzaaklijkheid te berooven, en, bij voorbeeld, den voorhang voor de baadende schoonen enkel uit die gansch simpele reren niet wech te trekken, wijl deeze schoonen 'er zich geheel zeker op verlieten, dat ze buiten gevaar zijn, om van mannelijke oogen betast te worden. Bevallig. 2. Boek.
Hoe zeer moeilijk wordt het der Jeugd intusschen, onder het lezen van zulke Minnedichten, te geloven, zo als het waarachtig toch is, dat het hoogste zinnelijk genot der Liefde op zich zelven eene chimère zij, die sneller dan een rook vervliegt en altijd met verijdeling en een lang naberouw beloont. Ieder hart van de minste waarde, dat niet volstrekt louter dierlijk slaat, zal van den enkel zinnelijken wellust altijd zeggen, wat zekere jonge Vrouw in Zwitserland 'er den morgen na haar' trouwdag aan Zimmerman van zeide, sie habe die ganze vorige Nacht gedacht: ists nur das?

[p. 137]

Maar zie hier ook een zinnelijk Minnedichtje, doch zo als ik beweere, dat het Minnedicht juist geschikt zij om de jeugd van laage zinnelijkheid te geneezen, en voor een hooger en edeler genot vatbaar te maaken. Wie eenmaal met deeze Fillis ingenomen is, zal zeker eer van louter zinnelijken wellust walgen, dan dat hem dezelve ooit aan zou trekken of verblinden. Een Phrine of Laïs heeft haare toverkracht voor zijn hart verlooren.

O Liefde! stier gij mijn penseel

Om 't beeld van Fillis aftemaalen,

Dan zal mijn nedrig dichttafreel

Met de eer der jonge Schoonen praalen.

[p. 138]

 

Mijn Fillis heeft een gul gelaat,

 

Dat, met zijn vriendelijke trekken,

 

Den vuigen nijd, den stuggen haat

 

Tot rede en menschlijkheid kan wekken.

 

Heur staatig voorhoofd, rond en hoog,

 

Dat edel sieraad voor deVrouwen,

 

Vertoont, op zijnen zagten boog,

 

Den zetel van het blank vertrouwen.

 

Heur tintlend oog is helder bruin,

 

En schenkt mijn hart een blijder leven:

 

Zijn aanblik zou het norsch arduin -

 

Gevoel aan 't kille marmer geven!

 

Heur kaakjes, waar de vreugde op lagcht,

 

Zijn juist versierd met flaauwe bloosjes,

 

En zijn zo welgevuld en zagt

 

Als pasontslooten lenteroosjes

 

Heur lipjes doen het schoonst koraal,

 

Voor hunne schoone verw verbleeken.

 

Zij kunnen door de zoetste taal,

 

De rust in 't woelend harte spreken.

 

Heur borst, door zedigheid bedekt,

 

Doet mijn begeerten hevig blaaken,

 

Om, door verbeelding opgewekt,

 

Dien troon der wellust aan te raaken.

 

Voorts is mijn Fillis schoon van leest.

 

Doch al de schoonheid van haar leden

 

Wijkt voor haar' lieven zagten geest,

 

In luister van bekoorlijkheden,

 

Het vuur van haar doordringend oog

 

Doet mij den jongen boezem gloeien,

 

Doch weet, stijgt mijne vlam te hoog,

 

Met éénen wenk die drift te boeien.

[p. 139]

 

Mijn Fillis, wen de wellust lagcht,

 

Blijft aan den hals der deugde hangen.

 

Haar rede stilt de woeste klagt

 

Van 't al te vuurig minverlangen.

 

Mijn Fillis kan de dartelheid

 

Aan 't snoer der eerbre liefde binden.

 

De weelde, schoon zij streelt en vleit,

 

Zal nooit heur wakend oog verblinden.

 

Zo schoon is Fillis groot gemoed;

 

Zo wijs, zo edel is haar denken,

 

Dat, daar de min haar hulde doet,

 

De drift gehoorzaamt op haar wenken.

 

Mijn Lier, volg Fillis voorbeeld na;

 

Wil teedre minnelustjes wekken!

 

Doch, dat u nooit een toon ontgaa,

 

Die 't schoon der deugde zou bevlekken ⁽⁹⁾!

Mogt de Lier van alle onze Nederlandsche Minnedichters deeze vier laatste regels tot een eeuwig opschrift voeren! En gij, bevallige Dichter, die dit Lied zongt! u wenscht mijn hart, wat Herder ⁽¹⁰⁾ den ongenoemden Korahiet, die den 45 Psalm dichtte, toewenschte:

Een liefderoos bloeie op uw graf!

Mooglijk vraagt gij mij nu nog, welk een'

(9) Gez. mijner Jeugd en naagel. Ged. door J. Bellamy, bl. 16 en volgt.

(10) Geest der Hebr. Poëzie 4 st. bl. 145.

[p. 140]

Dichter ik onze jeugdige Vernuften, die zich aan het Minnedicht wijden, het liefst aan zou prijzen? Uit alle goede Dichters, van welk eene natie dan ook, kunnen zij nut trekken en wezenlijke bloemen verzamelen; zij hebben alle iets, dat tot de liefde als liefde behoort ⁽¹¹⁾, al waren het dan ook maar hunne natuurtoneelen, die, gelijk wij

(11) Hier is de groote Tasso onder anderen ook niet te vergeten. De tafereelen bij hem van de Liefde tusschen Olinde en Sophronia, van Tancredo voor Ciorinde, vooral in haare laatste oogenblikken; van de ongelukkige, tedere Herminia - zo schoon contrasteerende met den verlaagenden hartstocht van Reinaud en Armida - zullen altijd een vruchtbaar veld voor den Minnedichter blijven, om de schoonste bloemen voor zijne kunst uit te verzamelen. Maar waarom, vraagt gij mooglijk hier, beveelt gij geene eigentlijke minnedichten aan? Om dat men het eigentlijke Minnedicht, gelijk wij reeds gezien hebben, toch door geen kunst leert vervaardigen. De Natuur en de Liefde zijn hier de eenigste Leermeesteressen. Ik beveel dus alleen zulke Dichtstukken aan, die den jonge Dichter hier eene kieschheid van gewaarwording en eenen rijkdom van gedachten, schilderijen en beeldtenissen kunnen mededeelen, welke naderhand hunne eigen nuttigheid bij hem staaven zullen, wanneer hij door de Natuur en door de Liefde waarlijk gedrongen wordt te zingen.

[p. 141]

reeds gezien hebben, zo belangrijk voor den Minnedichter zijn. Alleen wachte hij zich zorgvuldig voor de zodaanigen, die de natuur verdrongen, of naar de gekunstelde overeenkomsten onzer Eeuw berekend hebben. Ondertusschen zoude ik over 't algemeen in de eerste plaats hier Ossian aanbeveelen. Het geen een groot kenner en bewonderaar deezer oude Dichtstukken van hem zegt, stem ik gaarn toe. ‘Bij eene lengte van andere schoonheden (dit zijn 's Mans woorden ⁽¹²⁾) behandelt Ossian vooral de liefde met zulk eene bijzondere kiesheid, dat zij eene aanmerking verdient. Bij de Grieksche en Latijnsche Dichters is deeze hartstocht eene zinnelijke behoefte ⁽¹³⁾;

(12) Zie Noot (d) onder bladz. 28 van den Fingal; door Denis; Weenen 1784.

(13) Ik zou dit zo stellig en zo algemeen niet durven verzekeren. Wieland ondertusschen schijnt op sommige plaatsen (want in de daad hier is de groote Man zich zelven niet altijd gelijk) deeze gedachte ook toegedaan te zijn. Zie b.v. Agathon 8 B. 7 Kap. 't Is hier de plaats niet om dit breedvoerig te onderzoeken; veel minder om Wielands gezegden te toetsen en te wederleggen. Zeker hebben de Grieken en Romeinen zeer veel zinnelijks in hunne liefde gehad; echter zijn 'er ook genoeg plaatsen bij hunne beste Dichters voor handen, die duidelijk toonen, dat het beste en edelste gedeelte deezer Volkeren zeer wel eene liefde kende die iets meer dan eene louter zinnelijk behoefte was. En waarlijk, ging het gevoelen van Wieland hier door, dan waren de Grieken in dit opzicht verre beneden die Volken zelve vernederd, die nog op den eersten trap der beschaaving staan; de Wenden, bij voorbeeld, die volgens het getuigenis van Bonifacius (Epist. 19 in Serraril Biblioth. max. Patrum. T. 13.) zo edel over de liefde dachten, dat eene Vrouw, die haaren Man verlooren had, geen oogenblik langer wilde leven, maar zich zelve met eigen handen ombragt, om op den eigen houtstapel met hem verbrand te worden. Het lust mij niet, om alles afteschrijven, wat zich hier bij de Grieken voor mij opdoet. Ik behoefde mij slechts bij den enkelen Homerus te bepaalen, om eene wolk van getuigenissen aantevoeren. Ik wil u eenige plaatsen alleen aanstippen, en zo gij lust hebt, kunt gij u zelven hier genoegzaam voldoen. Erinner u de schilderij die in de Ilias van het karakter van Hector en Andromache en van hunne onderlinge liefde gegeven wordt; en bedenk 'er dan bij dat Hector juist de Man is, van wien Homerus het meeste werk maakt, en wiens dood men misschien met meer recht voor de hoofddaad van de Ilias te houden hebbe, dan de gramschap van Achilles (verg. de Prijsverh. bij Teylers Gen. van J. de Bosch bl. 272). Hoe aandoenlijk is de ontmoeting van dit teder paar L. 6. vs. 394 sqq! Wanneer men hierbij de klagten der tedere Andromache over den dood van haaren Gemaal leest l. 22 vs. 477 en l. 24 vs. 725. sqq. dan kan ik niet begrijpen, hoe iemand, die gevoel bezit, zulk eene liefde, eene geheel zinnelijke noemen kan, of alleen voor een instinct houden, ten zij men met de woorden wil spelen, en alle deugd, alle edel gevoel een instinct noemen. De trouw van Penelope, zo als dezelve in de Odyssea geschilderd wordt, dient even zeer ter bevestiging van een beter gevoelen aangaande de Liefde der Grieken. Laat mij alleen aan uwe herleezing mogen aanbevelen het gesperk, dat zij met Ulysses hield, toen haare oogen nog gehouden werden, zo dat zij hem niet kende l. 20 vs. 105. sqq. en dan hunne saamenspraak toen zij hem eindelijk herkende l. 23. vs. 208sqq. waar ik vooral uwe aandacht verzoek op de tedere bezorgdheid (de geduurige Gezellin der waare Liefde) waarmede zij terstond vernemen wilde, welke rampen Ulysses, volgens de voorspelling van Tiresias, nog te wachten had, en niet eerder met een' geliefden Echtgenoot, die 20 jaaren van haar afwezig geweest was, zich te bedde begeven, voor dat hij die zwarte voorzegging aan haar had medegedeeld. Gun mij, dat ik, om het gezegde nog meer te bevestigen, hier eene aanmerking van Caspar Gevartius bijvoege (Elect. lib. 3. p.m. 114) ‘Veteres, cum in rebus prosperis & ad voluntatem suam fluentibus Θεων νεμεσιν, Deorum, inquam ae Fatorum invidiam velut perpetuam felicitatis comitem semper extimerent, credebant morte alicujus amici sui aut propinqui, quem singulari amore prosequebantur, aut alia quavis calamitate, invidiam illam Deorum placari & leniri.’ Stervenden worden daarom door de oude Schrijvers ingevoerd, als zich verblijdende over hunnen dood, dewijl die dood strekken zou om de wraak der Goden te bevredigen, en het geliefde Voorwerp, dat zij achterlieten, te bevrijden van rampen, die het anders over 't hoofd hingen. Is dit ook edele Liefde? Dan al was 'er niets, dan het volgende gezegde van Socrates bij Plato, den grooten Man van Wieland, voor handen, het zoude mij nog overreden, dat de Grieken meer dan eene louter zinnelijke liefde gekend hebben. ‘Ik geloof Diotima, spreekt daar deWijsgeer, en tracht ook anderen te doen gelooven, dat de Natuur van den mensch niet ligt iets kan vinden, dat meer naar het bezit eener gelukkige Onsterflijkheid voert, dan de wettige Liefde. V. Platon. Conv. p.m. 331; ubi & alia praeclara de Amore. En bij de Latijnen zouden mij alleen de schoone versen, 't zij dan door Tibullus, 't zij door een' ander Dichter vervaardigd, die Sulpicia ten onderwerp hebben, al waren 'er geen anderen voor handen, levendig overtuigen, dat de Romeinen niet enkel eene zinnelijke behoefte voor liefde erkenden. De twee volgende proeven mogen hier genoeg zijn. Sulpicia is ziek - niet haare ziekte, maar de angst van haaren Minnaar voor haar, pijnigt haar hart, en zie hier hoe hem de Dichter vertroost:

Pone metum, Cerinthe, deus non laedit amantes.

Tu modo semper ama: salva puella tibi est.

Het andere Dichtstukje wil ik u geheel opgeven, en 'er dan Heyne over laaten oordeelen:

Est ne tibi, Cerinthe! tuae pia cura puellae,

Dum mea nunc vexat corpora fessa calor?

Ah ego non aliter tristes euincere morbos

Optarim, quam te si quoque velle putem.

Nam mihi quid prosit, morbos euincere: ubi tu

Nostra potes lento pectore ferre mala?

En hoor hier de warme commentaire van Heyne: Ex febri laborans peulla vrice de Cerinthi sui amore sollicitam se esse ait. Est suauissimum poëmatium puellae dulcissimae. Quid enim amabilius esse potest hoc ingenio! hoc affectu in amantem! - Benne placideque quiescas!

Terraque securae sit super ossa leuis!

Mag ik u hierbij nu nog, om van de laatste Elegie van Propertius, en die van Albinovanus ad Liviam te zwijgen, aan een der schoonste versen van Statius herinneren? Ik meen dat, waarin hij Abascantius over den dood zijner Huisvrouwe Priscilla troost. (Sylv. V. I.) Hoe aandoenlijk is reeds in het begin de beschrijving der tederheid van den ongelukkigen Man:

- auferre rogis umbram conatur, & ingens
Certamen cum morte gerit, curasque fatigat
Artificum, inque omni te quærit amare metallo.

Hoe roerend de schilderij der rouwe, die bij den dood zijner Priscilla in geheel het huis heerschte, vs. 18 & sqq. en van de troostlooze droefheid, die een jaar na haar gemis zijne oogen nog altijd van traanen deed overvloeien vs. 30 sqq. ‘God ziet deeze traanen (zegt hij) &

Hinc etiam documenta capit, quod diligis umbram
Et colis exsequias; hic est castissimus ardor.

Den volgenden regel wil ik niet afschrijven, om dat hij een van die laage vleierijen aan Domitiaan behelst, waardoor dit schoone stuk ontsierd wordt. Ook wil ik liever het geheele vers verder aan uwe eigen nalezing overlaten, dan u meer vermoeien. Alleen kan ik niet nalaaten 'er de volgende plaats, waarop ik boven reeds oogde, nog bij te voegen. Abascantius stond in blaakende gunst bij den Keizer, en bekleedde de aanzienlijkste ambten. Naar de oude denkwijze was zijn geluk te hoog geklommen. De invidia fatorum moest bevredigd worden, en zie nu, hoe de Dichter Priscilla invoert, zich verblijdende, dat haar dood die bevrediging uit zou werken, en haar' Man vervolgens van rampen bewaaren, vs. 183. sqq.:

- vidi omni te pridem in flore nitentem,
Vidi altæ propius, propiusque accedere dextrae,
Non in te fatis, non jam coelestibus ullis
Arbitrium: mecum ista fero: tu limite coepte
Tende libens & c.
En nu geen woord meer hiervan.

Tot dus verre was deeze noot reeds afgezet, toen men mij een werkje zond, dit jaar te Hannover uitgekomen, onder den titel: Geschichte der Weiber im heroïschen Zeitalter von Carl. Gotth. Lenz. In de derde afdeeling van het zelve, die tot opschrift heeft: Liebe und Ehe, wordt juist betoogd, wat ik in deeze noot betoogen wilde. Ik wijze 'er mijne Lezers derhalven heen; zij zullen 'er volkomen voldoening vinden.

[p. 142]

bij de Italiaanen is zij metaphysisch, bij de Franschen geestig, bij Ossian van eenen

[p. 143]

aart, die aan geen van deezen gelijk is. zij grondt zich op gewaarwording en hierom is

[p. 144]

zij teder en spreekt geene geestige, maar eene roerende taal. Zij werkt door de zin-

[p. 145]

nen, maar zij verkiest de fijneren, welke het gezicht en gehoor zijn; hierom is zij noch

[p. 146]

geheel onstoffelijk, noch geheel dierlijk; maar natuurlijk en edel. Meenig Dichter

[p. 147]

wanneer hij voorwerpen beschrijft, die het obsceene nabijkomen, verraadt eene gemoedsbeweging, die zich met den enkelen aanblik niet te vergenoegen schijnt, Ossian staat hier altijd stil. Zijne liefde is bescheiden en van een ongedwongen ingetoogenheid.

Terwijl de geheimzinnige terughouding van

[p. 148]

anderen dikwerf meer tot een prikkel, dan tot een teugel dient, wijdt hij met eene onschuldige vrijheid over al de deelen van het zichtbaare schoon uit, en vertoeft 'er zo natuurlijk bij, dat hij ons zelfs niet eens verdacht wordt. Hij gaat niet verder, wijl hij niet gelooft, dat men verder gaan kan. En dus is, zo als ik reeds gezegd heb, zijne grootste kunst, de Natuur te verfraaien, zonder haar te verstommelen.’

Men zou deeze lofrede op Ossian door eene menigte van treffende plaatsen uit zijne Dichtstukken staaven kunnen. De Fingal, de Temora zijn 'er vol van. Carricthura, Calthon en Colmala, Ithona kunnen overal de schoonste voorbeelden hier aan de hand geven; vooral in Darthula (daar Blair met zo veel vuur van zegt: wie deeze geschiedenis zonder vertedering lezen kan, moge zich zelven geluk wenschen, als hij 't goed vindt; hij is voor alle sympathetische aandoening voor eeuwig verlooren) komt Ossian den gegeven roem in den volsten zin toe. Wilt gij intusschen een paar proeven uit de duizend, waarin hij de Liefde zo kiesch, zo teder, zo pathetisch behandelt, dat men 'er bij andere Dichters schaars één voorbeeld van

[p. 149]

vinden zal, lees dan de volgende schoone plaatsen.

De eerste is uit Ithona. Deeze bevallige Dochter van Nuath was de Geliefde van Gaul. Haar Minnaar, door Fingal ten strijde opgeroepen, had haar bij zijn vertrek beloofd, zo hij den krijg overleefde, op een' bestemden dag weder te keeren. Zij bleef inmiddels eenzaam en verlaaten, ook van haaren Vader en Broeder, te Duthiathmon, de woonplaats van haar Geslacht. Dunrommath, de gebieder van Uthal; wiens liefde zij in voorige dagen versmaad had, nam de afwezendheid haarer Vrienden waar, en ontvoerde de ongelukkige Ithona met geweld. Hij bragt haar op een woest eiland, Tromathon genaamd, en verbierg haar daar in een hol. De rampzalige Gaul keert ten bestemden dage weder, verneemt de ontvoering, en zeilt, van haare schande echter nog onbewust, haar ter wraak na. Zie hier een gedeelte van de tedere saamenkomst der Gelieven:

‘Gaul verhief zijne zeilen. De Winden bruischten nederwaards van den heuvel. De golf overreikte hem aan de golf door de Diepte. In 't midden der wateren vertoonde zich Tromathon, op den derden dag, als

[p. 150]

een blaauw schild. De witte baaren brulden tegen haare rotsen. De treurige Ithona zat aan den oever. Zij beschouwde de rollende golven, en haare traanen vloeiden. Maar toen zij Gaul in zijne wapenen zag, rukte zij zich op, en wendde haare oogen weg. Haare aantrekkelijke wang is rood en van schaamte ter aarde gebogen. Haar bleeke arm beeft aan haare zijde. Driemaal poogt zij hem te ontvluchten, en driemaal missen haare krachtelooze treeden.

‘Dochter van Nuath, sprak de Held, waarom ontvliedt gij mijnen blik? Zijn het vlammen des doods, die uit mijne oogen branden? verdonkert haat mijne ziel? Gij zijt mij de straal van den Morgen, verrijzende in een vreemd gewest! Maar gij hult uw aanschijn in jammer - is Ithona's vijand in den omtrek? Mijn ziel brandt om hem aantetreffen. Het zwaard siddert aan mijne zijde, en smacht om in deeze vuist te bliksemen. Spreek, Dochter van Nuath! ziet gij mijne traanen niet?’ -

‘Jonge Gebieder van Strumon, antwoordde het Meisje, waarom doorploegt gij de donkerblaauwe baaren voor Nuaths treurige Dochter? Ach! ware ik heimlijk vergaan, als de bloem aan de rots, die haar

[p. 151]

lieflijk hoofd ongezien opheft en haare verwelkte bladeren in den wind verstrooit! - Gaul! waarom kwaamt gij om mijn stervend zuchten te hooren? Ik verdwijne in mijne jeugd; mijn naam wordt niet vernomen, of hoort hem iemand, zo zucht hij 'er bij. Dan rollen de traanen van Nuath, en dan smart ook u Ithona's verloren naroem! Maar zij zal in het graf slapen, verre van de stemme des rouwklagers! - Wat bragt u, Gebieder van Strumon! tot de, van de Zee geslagen, klippen Tromathons over?’

‘Ik kwam om uwe Vijanden te treffen. Mijne ziel voorgevoelt den donkeren dood van Dunrommath, of ik zelf, ik zal vallen! - Ithona! als Gaul nederligt, zo richt zijn graf op aan gindsche slijmige Rots. Doorploegt dan eene verre Kiel de baaren, roep de Zoonen des Meirs, roep ze, en geef hun dit zwaard, om het naar de Gewelven van Morni overtevoeren. Dan zal de grijze Gebieder ophouden naar de terugkomst zijns Zoons in de Woestijne uittekijken.’

‘Zou Nuaths Dochter dan leven? (gaf zij met eenen luiden uitbarstenden zucht tot antwoord) zou zij leven in Tromathon als

[p. 152]

Morni's Zoon geveld is? Mijn hart is niet uit gindsche rots gehouwen, mijn ziel is niet zorgloos als deeze Zee, die haare blaauwe golven op elke windvlaag verheft, en onder de stormen zich omwentelt! De wind, die u ter neder stort, zal te gelijk Ithona's takken ter aarde strooien. Wij willen te saamen verwelken. De enge wooning bekoort mij, mij bekooren de graauwe steenen des doods; want nimmer, o Tromathon! nimmer zal ik uwe, door de Zee omspoelde, klippen verlaaten!’

(Hier verhaalt Ithona aan haaren Minnaar, hoe zij door Dunrommath ontvoerd wierd, die onder dit verhaal met zijne benden aan komt rukken. Gaul schikt zich tot den strijd, terwijl hij zijne Geliefde aanraadt, in de Grot de uitkomst van denzelven te verbeiden. De Geweldenaar valt, en zijn laf hartig volk neemt de wijk naar de schepen, en verlaat het Eiland. Gaul haast zich naar de Grot. Hij ziet een' Jongeling tegen de rots leunen. Een pijl had hem de zijde doorboort. Zijn oog rolt flaauw onder zijnen helm. De ziel van Gaul wordt treurig, hij nadert en spreekt den Ongelukkigen dus aan):

‘Kan Gauls hand u heelen, o Jonge-

[p. 153]

ling met het treurige voorhoofd? Ik heb kruiden der bergen gezocht; ik heb ze aan de verborgen oevers hunner stroomen verzameld. Mijne hand heeft de wonden der Dapperen geslooten; hunne oogen hebben mij gezegend. Waar woonden uwe Vaderen, o Krijgsheld? Waren zij van de Zoonen der Magtigen? Aan de stroomen van uw moederlijk Land zal jammer als nacht nederzinken. Gij zijt in uwe jeugd gevallen!’

‘Mijne Vaderen, antwoordde de Vreemdeling, waren van het geslacht der magtigen; maar zij zullen niet treuren, wijl mijn roem verdweenen is, als de nevel des morgens. Hooge muuren verheffen zich aan den oever van Duvranna, en beschouwen hunne bemoste toorens in den stroom; achter hen verrijst eene rots met hangende kruinen. Haar kunt gij in de verte zien. Daar woont mijn Broeder. Hij is in den strijd beroemd: geef hem deezen blinkenden Helm.’

De Helm ontzonk aan de hand van Gaul. Het was de gewonde Ithona! Zij had zich in de Grot gewapend, en kwam om den dood te zoeken. Half zijn haare zwaare oogen gesloten; het bloed ruischt

[p. 154]

uit haare zwellende zijde. ‘Zoon van Morni; sprak ze, richt mijn graf op. Slaap giet zich als schaduwen over mijne ziele. Ithona's oogen zijn treurig! o Ware ik te Duvranna in den glanzenden straal mijnes roems gebleven! dan waren mijne jaaren in vreugde weggevlogen, dan hadden de Maagden mijne gangen gezegend! Maar Gaul! ik val in de jeugd; mijn Vader zal in zijne Halle over mij bloozen!’

Zij viel verbleekt aan de rots van Tromathon neder. De treurige krijgsheld richte haar graf op. Hij kwam naar Merven te rug; wij zagen de schaduwen zijner ziel. Ossian greep de Harp om Ithona te prijzen. Vreugde schemerde weêr op het gelaat van Gaul. Echter ontvoer hem temet in 't midden zijner Vertrouwden een zucht, de windvlaag gelijk, welke, na dat de storm zich gelegd heeft, de wiek nog schudt.’

De tweede proef, die ik u aan wilde bieden, is de schoone Episode van Comal en Galbina, uit het 2de Boek van den Fingal. Dus luidt ze:

‘Comal was een Zoon van Albion, een Gebieder over honderd heuvelen. Dui-

[p. 155]

zend stroomen drenkten zijne Herten; duizend rotsen weergalmden van de stemmen zijner Honden. Zijn gelaat was de zachtheid der Jeugd, zijne vuist het verderf der Helden. Hij beminde een eenig meisje. Zij was een glans van schoonheid, en dochter des magtigen Conlochs. Als een Zonnestraal blonk zij onder de Maagden. Heur Hair was de vleugel van de Raaf. Geen wild bleef haare honden op de jagt verborgen. De pees van haaren boog huilde in de winden. Haare ziel was aan Comal gebonden. Dikwerf waren hunne verliefde blikken op elkander gevestigd. Zij gingen vereenigd ter jagt. Gelukzalig waren hunne heimelijke gesprekken.

Maar ook Grumal beminde het Meisje, de donkere Gebieder van het stormachtig Ardven. Hij beluisterde haare eenzaame treeden op de Heide. Eens dat de Nevel hen, van 't jaagen afgemat, voor het oog hunner Gezellen verborg, troffen Comal en Galbina zich in Ronans Grot aan. Zij was de gewoone wijkplaats van Comal. Haare wanden waren met zijne wapenen versierd. Daar bevonden zich honderd schilden van dierenhuiden, honderd helmen van klinkend staal, ‘Rust hier, sprak hij, mij-

[p. 156]

ne geliefde Galbina; gij licht van Ronans Grot! Ginds op de toppen van Mora vertoont zich een Hert; ik vlieg het te gemoet en ijlings keer ik weder.’ - ‘Comal! was haar antwoord, ik vrees den donkeren Grumal, mijnen vervolger. Ook hij bezoekt de Grot van Ronan. Onder de wapenen wil ik hier rusten; doch keer, mijn Dierbaare! keer spoedig weder!’ - Hij ijlt op Mora het Hert te gemoet.

Intusschen neemt Galbina het besluit om de liefde van haaren Minnaar te beproeven. De bevallige leden met Krijgstuig bedekt, verlaat ze de Grot. Nu gelooft Comal den Vijand te zien. Zijn hart klopt hem; zijne gelaatsverf verandert zich; 't wordt donker om hem heen. Hij belaadt den Boog. De Pijl sist. - Ach, Galbina! - Zij zinkt in haar bloed. Nu vliegt hij woedend naar de Grot en roept de Dochter van Conloch - Geen antwoord van de eenzaame rotsen. - ‘O mijne Geliefde! waar zijt gij? geef antwoord!’ - Eindelijk ontdekt hij haar lillend hart, nog kloppend tegen zijn' geworpen pijl. ‘Mijne Galbina! U heb ik geveld!’ Hij zonk op haaren boezem ter neder.

De Jagers vonden de Ongelukkigen. Hij doolde

[p. 157]

naderhand nog wel op den Heuvel; maar talrijk en zwijgend waren zijne treden om de donkere woning zijner Geliefde. Schepen des Meirs bereikten den Oever. Hij streed. De Vreemdelingen vloden. Hij zocht den dood op het slagveld; maar wie kon den magtigen Comal vellen? Nu wierp hij zijn donkerbruin schild van zich. Een pijl trof zijne mannelijke borst. Hij rust met zijne Galbina bij het geloei der bruischende golven. De Schipper beschouwt hunne graven, wanneer hij de noordelijke baaren doorploegt.’

Is het nu wel te verwonderen, dat de kundigste en fijnste kenners van het schoone de liefde, zo als Ossian ze gebruikt heeft, wegens haare tederheid en kieschheid, als met eenen adem geprezen hebben? Blair ⁽¹⁴⁾ verheft ze boven alles wat de Ouden ons hier aan kunnen bieden. ‘De geboren Krijgshelden van Ossian, zegt Sulzer ⁽¹⁵⁾, laaten niet na voor vrouwelijke schoonheid bij uitstek gevoelig te zijn. Een blanke

(14) Kritisch. Abhandl. über die Gedicht. Ossians.

(15) Allgem. Theor. der schön. Künste. 3 Th. Art. Ossian.

[p. 158]

vrouwelijke arm, zwarte, over eene blanke borst golvende, lokken, eene schoone stem, verwekken in hun een zoet, maar daarbij zeer zedig gevoel. De menigvuldige toneelen van Liefde, die in Ossians gedichten voorkomen, zijn altijd op de aangenaamste en zedigste wijze behandeld.’ Macpherson ⁽¹⁶⁾ gaat nog verder. Hij beschuldigt onzen Bard van partijdigheid voor het gantsche Vrouwelijk Geslacht, bij gelegenheid dat deeze zelfs de Dochter des gruuwzamen Annirs, de Zuster des wraakzuchtigen en bloeddorstigen Harno's, van de gebreken, aan haaren stam eigen, vrij schildert, en met een hart, vol gevoel en tederheid, ten tooneele voert. Gelukkige Bergschotten, die u geen denkbeeld van eene wraakzuchtige en bloeddorstige Vrouw kondet vormen!

Eene enkele aanmerking nog, en ik kan deeze brief besluiten. Zo gij mijn gezegde omtrent het Nationaal Minnedicht doorgedacht hebt, zult gij reeds overtuigd moeten zijn, dat het bij mij eigentlijk niets anders is, dan eene voorbereiding tot het hooge Minnedicht bij uitnemendheid. Immers

(16) Zie 's Mans Noot onder Cathloda.

[p. 159]

mijnen raad volgende, verbetert de Minnedichter onder zijne Landgenooten van lieverlee de valsche begrippen, door de weelde, en het daar uit ontstaane zedenverderf, omtrent de Liefde ingesloopen. Hij brengt dus alles weder nader aan de waare Liefde. Door dit middel komen ongetwijffeld de Minnezangen van verschillende Volkeren tot elkander. De Liefde zal tastbaarer bij de eene Natie zijn, wat ze bij de andere is; haare taal zal dus niet meer kunnen verschillen, en eindelijk moet gewis het Minnedicht bij uitnemendheid 'er uit geboren worden, daar ik u in eenen volgenden nog nader over onderhouden moet.