Brieven over verscheide onderwerpen. Deel 2

[p. 168]

Zesde brief.

Aanmerkingen op den voorigen. Hoe genie en smaak vereenigd werken.

Mij blijft nu alleen nog overig om het laatste antwoord op uwe vragen op te nemen, en u iets uitvoeriger aan te tonen hoe Genie en Smaak vereenigd werken. Dan vooraf moet ik nog eenige gevolgen en aanmerkingen uit den brief van den Wandsbekker Bode afleiden.

Zonder de gewaarwording zelve te bezitten, kan men ze aan anderen niet mededelen. Men heeft dit pogen te doen - toch wel! - maar heeft men het met een gelukkig gevolg gedaan? - Hoe veel schoone minnedichtjes, drinkliedjes, herderszangen zijn 'er in de waereld - hoe weinig Deugd- en

[p. 169]

Godsdienst-bevorderende Dichtstukken, die teffens schoon zijn! Van waar dit onderscheid - van waar dit in den zelfden Dichter? - De Reden is, om dat men de eerste gewaarwordingen gehad heeft, de laatsten niet. De meeste Dichters zijn eens verliefd geweest, hebben het genoegen van de tafel, dat der Vriendschap (dit woord in den ruimsten zin genomen) meermaalen gesmaakt, hebben alle voorjaaren met vreugd de eerste uitwaassemingen der Lente ingeademd - zij hebben dus lieve minnedichtjes, bevallige drink- en veld-zangetjes kunnen maken. Maar hebben even zo veel Dichters het schoone van de deugd, het verhevene en zalige van den Godsdienst gevoeld? - Zo de Wandsbekker Bode gelijk heeft, moet ik: neen! zeggen. Alles is natuur bij de eerste onderwerpen; hier daar en tegen geen of weinig natuur - louter kunst, naar de lamp riekende, eigen gevoelloosheid verradende kunst. Vriend! zo gij smaak genoeg bezit om kunst van natuur te kunnen onderscheiden, gevoel dan het hemelbreede onderscheid dat 'er, bij voorbeeld, in de werken van Voltaire is, tusschen karakters van de eerste soort, en tusschen die van de laatste, beiden als gewrochten van de kunst aan-

[p. 170]

gemerkt, en door de kunst de navolging der natuur verstaande, Zaïre, hoe natuurlijk, hoe geheel verliefd! - naar Fatime - ook hoe geheel Christinne, hoe geheel doortrokken met de verheven gewaarwordingen van den heerlijken Godsdienst van Jesus Christus? - 'Er scheelt veel aan! Kunst, onnatuurlijk gedrongen kunst - geen navolging van de natuur, die hij hier niet kende, maar verkrachting, louter in de plaatsstelling der natuur! Ik weet wel dat de geestigheid van den Dichter het gebrek van natuurlijkheid verguld heeft, en dat dit goud, vooral wanneer het zo zuiver is, als Voltaire het bezat, zeer geschikt is om de oogen te verblinden - dat veelen deeze gebrekkige plaatsen voor puikregels van buiten leren en uitventen; maar dit weet ik ook, dat de bevoegdste Kunstrechters van alle volkeren ze altijd afgekeurd, en als gevaarlijke dwaallichtjes voor den smaak aangewezen hebben. Ik wil 'er u een van aanhalen, een' man, die geen Kunstrechter alleen was, en tot wien men dus niet zeggen kon:

La critique est aisée, & l'art est difficile;

een' Dichter, die Europa voor een' man

[p. 171]

van genie en van eenen zeer fijnen smaak houdt, en wien men zeker den roem niet weigeren zal, dat hij bijna alle soorten van Dichtaarten heeft kunnen omhelzen - ik meen Klopstock. ‘Ik herinnere mij, (zegt Cramer ⁽¹⁾) God lof dat het langer dan zeventien jaaren geleden zij! dat ik ook eens een groot bewonderaar der Fransche Treurspeldichters, en vooral van Voltaire, geweest ben, wiens treurspelen ik toen bij geheele tiraden van buiten leerde. Nog in 't Bernstorfsche Hotel hoorde ik Klopstock daar eens over spreken. Ik vrieg hem derhalven wat hem van die plaats... en die... en die dacht? Eindelijk bragt ik de Alzire, daar ik toen geweldig in verliefd was, als alles afdoende, uit de achterlaag voor den dag. ‘Dit is toch wel eene schoone Tragedie?’ - Hem... zeide hij - hem... m... m... ja! ... m... m... gij hebt recht, het is eene schoone Tragedie....’ Ik pakte in, en wie in zijn leven niet weêr met Voltaire aankwam, was ik! zo had mij dat schoon uit het veld geslagen. Voor 't overige was Klopstock,

(1) Klopstock: er und über ihn. 1. Th. blads. 82.

[p. 172]

als hij van Voltaire in het groote en verhevene sprak, gewoon te zeggen: er tournirte sehr artig eine Phrase.

Dichters! wilt gij waarlijk behagen door gewaarwordingen te verwekken, zoekt gij uwe Lezers te bewegen, bestudeerd dan niet hoe eene passie zich vertonen moet, maar vertoond gij zelven ze. hebt eerst de gewaarwording, eer gij ze in anderen verwekken wilt. Wilt gij waarlijk het verhevene van den Godsdienst doen gevoelen, gevoeld het zelven eerst, weest 'er diep mede doordrongen. De graad van uw gevoel onder het vervaardigen zal het juiste richtsnoerzijn, daar zich het gevoel van alle uwe bevoegde Lezers onder 't lezen naar bepalen zal. En dus met alle onderwerpen van wat natuur ook. Gij hebt geene roeping om eene eenige passie te verwekken, die gij zelf niet bezit. Gij zijt niet verpligt om het verhevene van den Godsdienst aan anderen te doen gevoelen, maar wel om het zelf in uw hart te gevoelen; en zo gij dit waarlijk doet, zo gij zo gelukkig en teffens Dichter zijt - dan, geloof mij, zal het u onmooglijk worden om uw gevoel niet aan alle uwe lezeren mede te delen.

Uit dit gezegde kunt gij verder zien, hoe

[p. 173]

waar Gellert een wezenlijk verband tusschen den Smaak en de verbetering van 't hart gesteld heeft. Waarom behagen Godsdienstige onderwerpen zo algemeen niet als andere stoffen ⁽²⁾? Zijn de verhevenheid

(2) Te weten, als ze even goed behandeld zijn. Want zo ze dit niet zijn, is de reden klaar. Het hoodbût van de Poëzij is te vermaaken. Een Dichtstuk derhalven, hoe nuttig het ook zijn moge, is gebrekkig, wanneer het dit bût niet bereikt. Het nuttige kan het hoofdbût der Dichtkunst niet zijn, dewijl de nuttigste waarheden aan een Dichtstuk als Dichtstuk geen waarde geven. Elk zal zich gemaklijk herinneren kunnen, meer dan eens een zeer stichtelijk maar doodlijk verveelend Dichtstuk gelezen te hebben, maar nooit zonder besloten te hebben, dat de Dichter van hetzelve niet achter het fijne van de kunst was; en daar en tegen, een, tegen de kuischheid en goede zeden inlopend, vers, bij voorbeeld van Properius of Ovidius, met toejuiching hunner kans. Elk rechtschapen hart zal het misbruik hunner kunst zeker verfoeiën, maar niemand zal hun de kans zelve ontzeggen. Dichters! uwe verpligting als mensch en Christen is grooter dan die als Dichter. Kunt gij niet nuttig zijn en teffens vermaken, weest dan het eerste, maar verlaat voor altijd de Dichtkunst. 'Er zijn andere wetenschappen die het vermaak niet tot hoofdbût hebben, kiest derzelver beoeffening; zij zullen u eenen wezenlijken lof geven, die u de Dichtkunst nimmer geven kan, en uw geweten zal hierbij op roozen sluimeren.

[p. 174]

van God, Zijne wijsheid en goedertierenheid in de natuur en in de genade enz. geen geschikte onderwerpen voor de Poëzij? Zouden ze voor de verhevenste Poëzij te laag zijn? Zijn ze dit in de voortreffelijke overblijfselen der Oostersche Poëzij! - In Hiob, in David, in de Propheeten? Zeker niet, zult gij zeggen. Een Young, een Milton, een Klopstock bekennen alle hunne schoonheden aan deeze overblijfselen verpligt te zijn. Wat dan? - Naar mijn inzien is de oorzaak hier van in de algemeene verbastering van 't menschdom gelegen. Men gevoelt dit schoone niet om dat het voor harten, die niet ter goeder trouwe op zelfverbetering doelen, zekere bijkomende onaangename denkbeelden verwekt, die de gewaarwordingen van het schoone overweldigen. Zo zal de treffelijkste schildering van het laatste oordeel geen gevoel van het schoone kunnen verwekken (ten minsten bezwaarlijk) in een hart dat door wroegingen gepijnigd wordt; dewijl juist deeze schildering deszelfs angst, vermeerderen zal, en hier door het zachte gevoel van het schoone weren. Ook heeft het ons menigmaal verdrietige uuren veroorzaakt, en de herinnering aan dit voorig

[p. 175]

verdriet werkt onmerkbaar op alles wat men ons voordischt, zo dra wij ontdekken dat het uit den Godsdienst genomen is ⁽³⁾.

(3) Na dat een Michaëlis, een Herder, een Ancillon en anderen de schoonheden, die in den Bijbel, als een menschelijk boek zelfs beschouwd, uitblinken, bewonderd, en zo duidelijk aangewezen hebben, is de vraag wezenlijk gewigtig: hoe komt het dat zo weinig menschen door deeze schoonheden getroffen worden? Wij bewonderen de beschrijving van een storm op zee in Virgilius, en die in de Psalmen opgegeven wordt, zien wij voorbij, schoon ze oneindig voortreffelijker en verhevener is. Men toone iets dat over den donder gezegd is, dat in majestueusheid en verbazende kracht haalt bij den Psalm, die ons Herder zo keurig vertaald heeft. Ondertusschen verkiest Voltaire een vers, daar alle de waarde van in eene gelukkige Antithèse bestaat, boven alle de groote denkbeelden, de verheven en zo natuurlijke, zo zelfgevoelde gewaarwordingen van de Zon, Maan, Starren, Bergen en Zeeën, die men in de gewijde dichtstukken aantreft. Une preuve infaillible (zegt hij in zijn Ess. sur l'Histoir. Génér. Tom. 1. Ch. 4) de la superiorité d'une nation dans les arts de l'esprit, c'est la culture perfectionnée de la poësie. Je ne parle pas de cette poësie enfiée & gigantesque, de ce ramas de lieux communs insipides sur le soleil, la lune & les étoiles, les montagnes & les mers; mais de cette poësie sage & hardie, telle qu'elle fleurit du temps d'Auguste, telle qu'un l'a vu renaitre sous Louis XIV. Cette Poësie d'image & de sentiment fut connue du temps d'Aäron Rachid (779). En voici entre autres exemples un qui m'a frappé, & que je rapporte ici parce qu'il est court. Il s'agit de la disgrace de Giafar le Barmécide:

Mortel, faible mortel, à qui le sort prospère
Fait gouter de ses dons les charmes dangeux.
Connai quelle est des Rois la faveur passagère,
Contemple Barmecide & tremble d'être heureux.

Zoude ook eene van de redenen waarom wij minder vatbaar zijn voor het schoone van den Bijbel in het onvoegzaam gebruik gelegen zijn, dan men van dit voortreffelijk Boek in de opvoeding der kinderen maakt? Als ik mij te binnen breng hoe de Telemachus tot dit oogenblik geene schoonheid voor mij bezit, alleen om dat ik met geen mogelijkheid, onder het lezen van dit werk, de herinnering van mij verwijderen kan der menigvuldige verdrietelijke oogenblikken, die deeze zelfde Telemachus mij eenmaal, toen ik hem, om de Fransche taal te leren, lezen en vertalen moest, zonder dat ik hem begreep, gekost heeft; als ik hier bij zie, hoe men de kinders den Bijbel achter een doet lezen, zouden 'er die stukken alleen uit te kiezen, die voor hunne vatbaarheid geschikt zijn; dan geloof ik waarlijk dat dit eene van de redenen zij. Ook kan het komen om dat onze smaak zo groot niet is, als hij zijn moest om het verheven schoon te kunnen gevoelen. Zo zal een landschap van Ruischdaal of van de Velde meer behagen, dan een historiëel stuk van Raphaël of Rubbens, alleen om dat men de natuur genoeg kent om de waarheid van het eerste, maar niet genoeg om die van het laatste te kunnen gewaar worden. Zo bewondert Voltaire dat 'er zo vroeg reeds een zo fraai versje, als het hier boven opgegeven, gemaakt zij, maar hij bewondert het Lied van Moses, dat verscheiden eeuwen ouder is, niet. Wie zal, wie durft ondertusschen openlijk zeggen, dat het eerste, hoe zeer Voltaire het door zijne uitmuntende versificatie ontwijfelbaar nog oneindig verbeterd zal hebben, bij het laatste genoemd mag worden? Wie kan de volgende verheven plaats uit het laatste lezen en nog aan het eerste denken? De Vijand, Pharao met zijne geheele magt van Ruiteren en wagenen, zeide: Ik zal vervolge, ik zal achterhalen, ik zal den buit delen; mijne ziele zal van hun vervuld worden, ik zal mijn zwaard uit trekken, mijne hand zal ze uitroeien. - Gij (God) hebt met uwen wind geblazen en de zee heeft ze bedekt! Gij strekte uwe hand uit, en de aarde verstond ze. Maar behalven dit, haperde het den Heer Voltaire in het beoordelen der gewilde schoonheden dikwerf aan kunde. Men heeft opgemerkt, dat hij, bij alle zijne stoute beslissingen hier omtrent, nooit aan de schoonheid eener bijbelplaats geknaagd heeft, zonder dat hij, of aan de slegte vertaling van dezelve is blijven hangen, dewijl hij den Bijbel in 't oorspronglijk niet verstond; of bij gebrek van kunde zichtbaar toonde den bal mis te slaan. Hoe veel gal heeft hij niet uitgespogen op de vergelijkingen, daar zich de Oostersche Dichters van bedienen, en hoe duidelijk heeft men hem aangewezen, dat hij noch de herderlijke eenvouwigheid dier zalige tijden, noch de natuur zelve genoeg kende om 'er over te kunnen oordeelen. En in de daad, wat moet men van een man denken, die bij voorbeeld den zegen van Jacob, over de beide zoonen van Josef stervende uitgesproken, belagchelijk vindt, om dat de Aartsvader daarin wenscht, dat God hen vermenigvuldigen mogt als visschen, wanneer men in een Leeuwenhoek leest, dat een gewoone kabeljauw 9384000 eieren, en in een Petit, dat een karper van zestien duimen 342144 eieren bij zich heeft? Zeker dat hij uit onkunde de juistheid der vegrelijking niet gezien heeft; anders zou hij met den geleerden Herveij, aan wien ik de straks bijgebragte aanhalingen verpligt ben, en die de schoonheden van den Bijbel wat meer doorgedacht had, deeze zelfde plaats hebben moeten bewonderen.

[p. 176]

Om een groot Dichter te worden, moet men beginnen met een deugdzaam mensch

[p. 177]

te zijn. Lees de Schriften van welk een Dichter gij ook wilt, indien zijne gewaar-

[p. 178]

wordingen natuurlijk zijn, dan heeft zijn hart ze bezeten. In welk een Dichtstuk blinkt meer gevoel van het verhevene van den Godsdienst uit dan in dat van den Messias? Ik kan u verzekeren dat ik dien Dichter heb leren kennen, en toen meer bewonderd heb als Christen dan als Dichter. En zo gij u zelven hier van wilt verzeke-

[p. 179]

ren, behoeft gij de gemeenzaame brieven maar te lezen tusschen hem en zijne Echtgenoote gewisseld, en onder den naam der laatste na haaren dood uitgegeven ⁽⁴⁾. Moet dit niet natuurlijk volgen? Wij kunnen de schoonheden uit de Mijthologie ontleend zeer wel met vermaak gevoelen en bewonderen, zonder deugdzaam te zijn; maar kan men met vermaak aan de Almagt, Heiligheid, Wijsheid, Rechtvaardigheid van dat Wezen denken, ik laat staan 'er zinnelijke vertooningen van zien, dat men waarlijk gelooft, dat is, en eenmaal de Rechter van alle onze daaden, woorden, en gedachten zijn zal; zonder verzekerd te zijn, dat wij in het zelve onzen Vader en besten Vriend aanschouwen, en is dit laatste, zonder deugdzaam te zijn, mooglijk?

Met het schetsen van Karakters in hen

(4) Niemeijer herinnert, onder eene van zijne Oden, aan zijne Landgenooten, dat dit Boek er was. Hij achtte deeze herinnering noodig, schoon hij begreep dat ze sederd lang onnoodig moest geweest zijn. Durf ik hier 's mans voetspoor in een zeker opzicht wel volgen, en daar 'er daaglijks zo veel stukjes uit het Hoogduitsch vertaald worden, ook dit voortreffelijk Werkje aan een kundig Vertaaler aanbeveelen?

[p. 180]

juist even zoo. Geen Voltaire kan de grootheid van een' Abraham vatten - ik laat staan daarstellen. Zo hij het pogen mogt, zou alles, behalven een Abraham, voor den dag komen, en de bevoegde kunstrechter zou moeite hebben om den Dichter van Mahomet in dien van den Geloofs-held te vinden. Zo waar is het dat men bijna altijd zeker uit de werken van vernuft tot den aart en de zeden van derzelver Schrijvers besluiten kan. Het karakter van Mahomet is in mijn oog altijd het meesterstuk van Voltaire als dichter beschouwd geweest. Hoogmoed, heerschzucht, onverzaagdheid, schranderheid en ongodsdienstigheid, alle op eene uitstekende wijze gekenschetst en aan 't werken gebragt, maken er den grond van uit. Dit alles moet Voltaire zich zeer levendig hebben kunnen voorstellen, hij moet alle deze gewaarwordingen hebben kunnen overnemen, of zijn Mahomet zou, als kunststuk, zo voortreffelijk niet geworden zijn. 't Is waar, een goed Dichter neemt de gewaarwordingen van elke Personaadje aan, die hij vertoonen wil; maar dan blijft 'er toch altijd een verbazend onderscheid tusschen den graad der verschillende gewaarwordingen over. Het karakter

[p. 181]

van de eene Personaadje zal uitvoeriger, juister, stouter voor den dag komen, dan dat van de andere, om dat het door den Dichter levendiger gevoeld is, en uit dit levendiger gevoel in betrekking tot andere karakters meen ik juist dat men over het karakter en de zeeden van den Schrijver oordeelen kan. Zo zijn de karakters van de Duivels, die van den Joodschen Raad in de Messiade zeer schoon daargesteld, maar vergeleken met die van den Messias, met die van eenige zijner Jongeren, met die van Maria, de Gemaalinne van Pilatus, Abbadona, en anderen; verbeelde ik mij dat men niet zal behoeven te vragen, welke gewaarwordingen Klopstock het natuurlijkste geweest zijn.

Gij begrijpt inmiddels wel, dat ik niet bepaald van de gedachten en gewaarwordingen, zo als ze in het verstand en hart van den Dichter liggen, spreek. Tot de uitdrukking en het mechanique van de Poëzij behoort zeker kunst. In dit opzicht zegt Göthe van Voltaire, dat hij een Franschman zijnde, wanhopen zou om na hem een eenig vers te maken. Maar de zaak komt hier op neer. Is de gewaarwording, die de Dichter verwekken wil, we-

[p. 182]

zenlijk in zijn hart, dan ontvangt ze eene oneindige toverkracht door middel van de kunst in zijn Dichtstuk, en zij werkt daar met verdubbeld geweld op de harten van alle zijne Lezers. Heeft hij ze zelf niet gevoelt, dan kan het hoogste toppunt der kunst dit gebrek niet vergoeden.

Gij zult mij hier mooglijk tegenwerpen, dat men zeer wel een Anacreontisch en Ovidiaansch Vers maken kan, zonder juist een deugdzaam mensch te zijn. Maar, Vriend! ik heb van een verhevener soort van Poëzij gesproken. Men kan zeker alle die gewaarwordingen, die men hebben kan, zonder daarom deugdzaam, edel, groot te zijn; ook uitdrukken zonder deeze hoedanigheden te bezitten. Als kunstrechter zal ik die stukjes op zich zelven schoon vinden om dat ik ze natuurlijk vinde - dit zal ik de Pucelle van Voltaire zelfs doen; - maar als Christen zal ik den ongelukkigen Dichter beklagen, dat die gewaarwordingen wezenlijk bij hem geweest zijn, en hij schoone liederen voor de Hel gezongen, en duizend zielen verpest hebbe ⁽⁵⁾. On-

(5) De heerlijke lof, dien een Dichter met zijne gaaven zodaanig te misbruiken verwerven kan, moge uit het volgende dichtstukje blijken, dat, hoewel uit spotzucht vervaardigd, echter waarheid, ijsselijke waarheid behelst, en toen het verspreid wierd, zijnde kort na de eerste uitgaave der Pucelle, zeer veel opgang in Frankrijk maakte:

O mon cher Fils, ô moitié de moi-même,
Que je choisis pour remplir mes desseins,
A qui mon souffle inspira l'aert suprême,
l'Art de charmer, de damner les Humains
Sur un fourneau qu'on t'a chauffé d'avance,
En traits de feu je te trace ces vers,
A toi le Diable, & le Dieu de la France,
Moi, Belzebut, l'Apollon des Enfers.

Déja l'ardente & prompte Renommée
M'entretenoit d'un Poëme enchanteur,
Dont g'émissoit l'innocence alarmée
Sur cela seul je devinai l'Auteur.
A mes transports mon coeur ne put suffire;
Je fis soudain élargir mon Palais;
Je sais, Ami! le pouvoir de ta Lyre;
Un de tes vers me fait mille sujets;
Les Médecins, la Peste & les Anglois,
Moins que ta plume, ont peuplé mon Empire. &c..

[p. 183]

schuldige Dichtstukjes, het zij dan dat ze het landleven, de natuur, de liefde of diergelijke onderwerpen betreffen, kan men, tot eenen zekeren trap, maken, zonder juist een

[p. 184]

groot Dichter te zijn; want om Idijllen in den smaak van Gessner voor den dag te brengen, de Lente te bezingen, zo als Kleist gedaan heeft, en eene Fannij of Cidli te beminnen, zo als Klopstock in zijne Oden doet; moet men een onbedorven hart en het teerste gevoel, voor al wat edel is, bezitten. Hunne gewaarwordingen zijn edel en natuurlijk, en, gelijk de Wandsbekker Bode zegt, de wezenlijke gewaarwordingen zijn alleen natuurlijk. Juist in deeze drie aangehaalde Dichters (om nu nog iets over uwe laatste vraag te zeggen) vertoont zich genie en smaak vereenigd. De Genie heeft hen Dichters gemaakt, de Smaak heeft hun geleerd hoe hunnen rijkdom te gebruiken. Aan den Smaak zijn zij de juiste tepasbrenging en de onvermengde zuiverheid van hunne schoonheden verpligt, zo wel als de keurige keus en de bevallige teruglating van gedachten en gewaarwordingen, die wel natuurlijk, maar niet schoon natuurlijk zijn, en in de natuur zelve nooit behagen. Ook alle die mindere schoonheden, die de kiesche bewerking en nette beschaving aan een werk kunnen geven, en die hunne Dichtstukken in de daad bezitten. Maar, let

[p. 185]

wel op, tot het eerste moet de smaak vereenigd met de genie werken - zo vereenigd als ik reeds gezegd heb - de Genie volgt voortbrengende de voorschriften van den Smaak zonder het te weten; ze zijn haar zo eigen, zo geheel eigen, dat zij ze niet verlaten kan, en dat ze altijd aan dezelve gehoorzaamt, ook daar zij aan haare eigen invallen alleen meent te gehoorzamen. Indien de Smaak zodanig met de Genie niet vereenigd is, kan de eerste in alles wat het plan en de uitvoering van een Dichtstuk betreft, geen voordeel aan de laatste doen. Want zo de Genie aan de regelen van den Smaak in de gelukkige oogenblikken van voortbrenging denken moest, zou dit zulk een' dwang aan haare verbeeldingskracht geven, dat alles koud als de dood voor den dag zou komen, en men in de plaats van dat edel vuur, dat de Genie in alle haare voortbrengselen karakteriseert, eenige drooge en regelmatige schoonheden zou vinden, die de moeite niet waardig waren, die 'er aan besteed was, dewijl men ze daaglijks op ieder stap zo ontmoeten kan. Ook kan de smaak van achteren in deeze dingen geen voordeel aan de Genie toebrengen, dewijl 'er de ge

[p. 186]

breken, zo zij 'er eens in zijn, nimmer uitgenomen kunnen worden, zonder het geheel te verwoesten, en de schoonheden, daar ze onafscheidbaar mede vereenigd zijn, teffens weg te nemen of te beschadigen. Dan tot het laatste, de daarstelling naamlijk van die mindere schoonheden, die de beschaving aan een Dichtstuk geven kan, is het niet nodig, dat de Smaak met de Genie vereenigd zij. De eerste kan die, alleen werkende, bereiken. Ook zien wij dat zo dikwerf heerlijk bereikt zijn in de werken van Dichters, die geen genie bezaten. Dat een Dichter ze ondertusschen niet gering achte. Voor het gros van zijne lezeren zijn het de eenige waare schoonheden. Die van het plan, en de toverachtige saamenvoeging der deelen tot een geheel dat juist zijn wit treft, zijn voor de meesten verloren, om dat zij het geheel niet vatten noch doordenken kunnen. Zij blijven gewoonlijk aan de nette en bevallige versificatie hangen, en bijna overal worden de grootste Versificateurs het meeste gelezen ⁽⁶⁾. Onze Jan Vos bezat dee-

(6) Geen natie heeft meer met de beschaving op, dan de Franschen. Niet alleen offreren zij 'er de grondschoonheden van plan en uitvinding aan op, maar zij lezen zelfs het voortreffelijkste Dichtstuk niet, zo dra het eene bevallige versificatie mist. 't Is bekend hoe zij om deeze netheid te bevorderen hunne taal wezenlijk armer gemaakt hebben. Zie hier het getuigenis van een' Franschman zelf, dat juist den franschen smaak kenschetst. La Fontaine, Boileau, Dante & Petrarque (over deeze wonderlijke samenvoeging zal ik niets zeggen) ont porté peu d'invention dans le fond des sujets qu'ils ont traités: cependant ils sont avec raison mis au rang der génies. Quelques reproches qu'on leur fasse, on est obligé de convenir qu'en perfectionnant l'art de la versification, ils ont réellement mèrité le titre d'inventeurs & de génies.
En wat verder:
Le Poëte épique, le plus riche dans l'invention des fonds, n'est point lu s'il est privé du génie de l'expression; au contraire, un poëme bien versifié & plein de beautés de détail & de poësie, fut-il d'ailleurs sans invention, sera toujours favorablement accueilli du public.
Ik schrijf het aan deeze zelfde reden toe, dat de vertaalde Messias van Klopstock bij ons dien opgang niet gemaakt heeft, dien ik van de uitgave van dit voortreffelijk Dichtstuk verwacht had. De ziel van Klopstock is zeker vrij sterk in deeze vertaling gebleven; maar men is aan dat soort van versen nog niet gewend. Zij missen die rolling, daar ons oor, dat hier een rechte dwingeland is, zo veel mede opheeft, en, dat mooglijk nog meer zegt, de toverkracht van het rijm, daar onze Natie meer dan eenige andere op verlekkerd is. Is het ondertusschen niet beledigend voor 't gezond verstand, dat men in de grootste gedachten, de verhevenste gewaarwordingen, de schoonste beeldtenissen geen smaak kan vinden zo dra ze eene zekere kitteling voor 't gehoor missen; terwijl men dikwerf de armzaligste Dichtstukken onder begunstiging van deeze toverkracht met vermaak en wellust leest? Ik zelve ben voor het rijm, en ik geloof ter goeder trouwe dat onze taal niet welluidend genoeg is om het geheel te kunnen missen. Ik ben hierbij verzekerd, dat zeer veel Duitschers tegen het rijm geijverd hebben om dat zij 'er de moeilijkheid van gevoelden, zo dra het aan de gedachte altijd dienstbaar moest blijven, gelijk het dit in een goed vers altijd doen moet. Ramler is de eenigste Dichter wiens getuigenis hier geheel onpartijdig kan zijn, dewijl hij alleen, zo ver mij bekend is, even goede rijmende als rijmlooze Lierzangen gemaakt heeft. De overigen bewijzen tegen zich zelven, zo dra men hunne rijmlooze versen met hunne berijmden vergelijkt. De eersten zijn fraai, de laatsten zijn gebrekkig en toonen overal, dat de Dichter onder het juk des rijms gezucht heeft, en er vaak eene goede constructie en eene schoone gedachte aan heeft moeten opofeeren, of ten minsten 'er om verzwakken. Klopstock zelf vertoont zich in zijne gezangen, daar hij 't rijm gebruikt heeft, gebonden, en somtijds zwak. Hierbij komt dat wij, wat de Alexandrijnsche versen betreft, niet in het geval van de Duitschers zijn. Zij klagen met recht dat deeze soort van versen te eentoonig voor het Heldendicht zijn. Maar bij ons zijn ze dit niet. Integendeel zij zijn de minst eentoonige van alle versen. Behalven de ontelbre verscheidenheid van maat en toon die ze toelaten, zijn ze vatbaar voor vijf verscheidenheden van rust, die alle welluidend zijn. Dan, niettegenstaande dit alles verkies ik een schoon rijmloos vers, het zij dan dat het een hexameter of iets anders zij, boven de gelukkigste Alexandrijnsche versen, die buiten de versificatie geen andere verdiensten bezitten. De gedachten en gewaarwordingen zijn toch het eerste vereischte in een Dichtstuk, en waar die gebrekkig zijn, geeft 'er al het overige geen meerder waarde in mijne oogen aan, dan eenige schoone bloemen aan eenen bestaanden boesem doen.

[p. 187]

ze gaaf in eene groote volmaaktheid. Naar het oordeel van den schranderen Van Effen

[p. 188]

kunnen 'er geen schooner versen bedacht worden, dan die in den Titus en Aran voor-

[p. 189]

komen. De spoorlooste denkbeelden wist hij in een bevallig gewaad te steken, en zulk een vermogen heeft eene schoone versificatie op het gehoor, dat Van Effen zelve, met al zijn gezond verstand en oordeel, belijden moet de volgende ongerijmd verbloeming, daar de Dichter een kus onder afbeeldt; verscheiden maalen met vermaak gehoord en gelezen te hebben:

Ik liet mijn Scepter slippen

Indien ik met mijn' mond, op d'oever van uw lippen
Mogt stranden met een kus; O mond vol ambrozijn,
Op wien de kusjens vlien op wiekjens van robijn.

[p. 190]

Deeze laatste volmaaktheid kan dus in een Dichtstuk voor een groot gedeelte gebragt worden, na dat het geheel af is. Zij kan er door den smaak alleen ingebragt worden. En ver dat hier een zeker vuur van Genie toe zou noodig zijn, is het altijd best een Dichtstuk eenige weken na de eerste afwerking te laten liggen, tot dat de eerste indrukken van hetzelve verflaauwd zijn, en wij koel genoeg zijn om het met die bedaardheid te beschaven als of het niet door ons, maar door een ander vervaardigd ware. Vondel geeft in zijne handleiding tot de Nederduitsche Dichtkunst aan jonge Dichteren den raad van die gedeelten hunner versen, die reeds af zijn, niet te veel na te lezen; dan ik heb mij bij dien raad niet goed gevonden. Zo lang ik aan een vers arbeide, moet ik telkens als ik de pen weer opvatte om voort te gaan, het bovenstaande wel degelijk lezen; hier door kom ik weer in het eigen vuur, en ik vergeet, als 't ware, dat ik van mijnen taak ben afgeweest. Maar zo dra mijn werk voltooid is, dan sluit ik het weg, en hoe meer ik het dan uit mijne gedachten kan stellen, hoe liever en nuttiger het mij is. Wanneer het mij zo vreemd

[p. 191]

geworden is, als het mij worden kan, zie ik het voor 't laatst op nieuw na, en beschave het zo veel als in mijn vermogen is.

Thans meen ik aan uw verzoek voldaan te hebben, zo ver zich dit in losse brieven doen liet. Indien gij hier met mij van overtuigd zijt, zijn wij beiden voldaan, en ik zal mij mijner moeite niet beklagen.