Ta him dyn begearte

[p. 408]

93

It is in droege simmer. Baarnend, ferskroeiend sûget de sinne yn it toarstige, toarre lân en alle dagen stiet er gielkoper yn de skerpe suverskjinne blauwe loft. It gers leit read en ferwylge op Gaasterlâns hege sângrûn. De beammeblêden hingje sleau en droech en deadsk. Leanen en paden binne moude, fruchten kwine en ronfelje, it sied tsjirmet en fertart, de bosk jout gjin kuolte mear, want de waarmte bliuwt deryn besletten.

Kaam der mar in sigentsje. Alle dagen op 'e nij drukt de aloan winnende hite.

De minske giet wol syn wegen ta it wurk, mar mei sloppe earms en stroeve hannen en in stive holle. It antlit stiet ferfeelsum. Hja binne ek daliks efter de pûst, loom en swier binne har fuotstappen. Op it hytste fan de dei gean de bodders lizzen ta in skoft, mar net earder, as hoenear it jildt: ‘It is net mear te dwaan, it is om te bestjerren,’ want iivrich, arbeidsum binne hja yn Gaasterlân fier boppemjitte. De spjirrewachters, dy't yn it tsjuster fan har bosken skûlje kinne, fine by de spjirren de koelens, de frissens en de rêst net. Ek hja jouwe har del te sliepen in koart middeisskoft, dêr, dêr't de grûn fan de spjirrebosken skuord is fan de hite. Nuodlik sjogge de spjirreboskers it oan, want sa maklik wurde de beammen no bút fan de stoarmen yn de hjerst.

Der broeit wat om de bosken.

Der broeit wat yn it gea, minsken en bisten binne ûnrêstich as hûnen. Der hinget wat yn de loft. Sil der ûnwaar komme? Der is net in wolkentsje oan de kime.

[p. 409]

It begjint mei in ko, dy't it yn de kop slacht, dy't losrekket, troch de leanen balt tsjin waarmte en nearens. 't Is gefaarlik foar bern en ek foar grutte minsken. Der moat wat dien wurde.

De ko fljocht de Marderheide oer, de donkergriene spjirrebosk yn. Hy fynt in paad, slacht skerpe pinen gjin acht. Mar de wachters binne der, de wachters fan de spjirrebosken.

Sûnder ark is 't net fertroud it oerstjoere bist te benaderjen. Egge hellet in âld roastich gewear. Foarsichtich docht er de kûgels deryn, syn frou is bearend, eangstich de hûs útflein. Mar Egge is in man. As in held stiet er op de heide, warskôget earst Geauwe.

Geauwe giet fuort, hat dochs boadskip yn de buorren. Egge krosket fierder, in kening mei in âld gewear. De oare spjirreboskers sitte ferskûle. De wylde ko hat harren rûkt, stode yn lompe krêft op harren ôf, hja klommen in beam yn, wachtsje sa tiden lang, hâldend en kearend op Egge.

Egge is ferside gien, sjocht syn maten net. Koe er syn eigen lûd fan spjirrebosker mar roppe, mar dat soe it bist ek tergje. Dêr komme Doeie en Gerke nei ûnderen gliden, hier en pet ûnder 't reach. Ut in herne wei, sjit Egge de ko. Twa kear wegert it gewear, mar Egge hâldt oan, sjit it leech op it wylde bist. Aljend falt it swiere dier oerside.

Hja litte de ko earst lizze, hy fergiet net yn in heale dei. Te Jûne sille hja komme mei slipe messen.

It is no middei. Hja skoftsje wat langer, sa hyt hat it noch net west. Hja stekke in piip oan, it is gefaarlik. Hja binne de wachters oer de spjirren, witte krekt wat it lije kin. Oan harren binne de hillige bosken tabetroud, de bosken fan de spjirren, heech, grut, ynfieren.

Hja ite in pear stikken brea op.

Hja sitte foarelkoar oer, hâlde de hollen efter de petten om te tankjen foar it goede iten.

Doeie sjocht dan in eachweiding oer de loft.

‘It is justjes oars,’ seit er.

‘Ja, 't is suver te rûken,’ andert Egge.

[p. 410]

Gerke knikt, hy hat jit gjin miening, is de jongste fan de wachters. Hy knikt nochris, hat ommers ek in fine noas foar 't waar. Hja alle trije rûke de feroaring troch de Sterke boskrook hinne, alhoewol mei dizze toarre hite tiid wurde sels de roken fan de spjirren minder. Nee, dan efter de buie oan! As hja dat wer rûke mochten. As it no ris reine mocht! Reine, reine, dat is in moai, fynlûdich wurd!

Hja stekke jit ienkear de pipen oan, efkes mar, daliks wer út en alles neisjen om 't gefaar foar brân. Har, spjirrewachters komt it net oer, dat it hjir baarne en lôgje kin.

No gean se fuort, oer de toarre dopkeheide en oer de taaie trossen, trijeresom en njonken elkoar. Trije manlju fan itselde postuer, de hâlding, it rjochte stal fan de spjirrewachters. Ek Gerke groeit al nei de spjirren ta.

De trije manlju hantearje elk in grutte bile.

Hja witte fan neat, ealgje gjin gefaar.

Dochs is ien ûnnoazel blinkje fan in fûnk dêr triljen bleaun. Der is sa'n bjuster bytsje nedich ta in fjoer.

In fûnkje blinkt bleek yn 't heidegers, dat toar lichtbaarnend is.

Earst ien tin kronkeltsje reek.

In bytsje mear piid, it flamke krôlet al, rikt alle kanten út, slikket en krûpt. Brân op 'e heide!

Hokke kant nimt it foar kar? Gjin omtinken oer kar of rjochting, it baarnt, baarnt! Wêr binne no de spjirrewachters? Hja gean fierder en fierder de bosken yn, yn tsjinst fan de spjirren, mar sjogge it fjoer net krûpen, krôljen nei de beammen ta.

It rikt al oan de seame fan de grutte sombere bosk. It tinne tongeflamke is in fjurke, dat lichtsjes spat en fonken slacht, it fjurke wurdt in kring fan fjoer, it kronkelt en wâdet ûnder de spjirren troch, boartet by de stammen op, fergriemt de tinne nuddels, dy't yn fine snjitters knjisterje. It giet fierder yn de bosk op.

O, feest fan dizze fernieljende ûnbarmhertige krêft. Gau, gau, it is syn goudene tiid. Gysten, rimpen, rêd, it kin, it wol, it wol!

[p. 411]

't Is jit net te sjen oer Gaasterlân hinne, mar de rook fan it baarnen ferspriedt en de skroeiwalm giet as in twingende warskôging oer it gea. Earne wurde minsken ûnrêstich. Hja snuve, it is de rook fan de bosk, fan baarnend hout.

It doocht net.

Hylcke bern komme yn 'e hûs draven. ‘Mem, it baarnt!’

Bern sizze safolle, Hylck slacht it gjin acht. Ynienen hellet hja in frjemde rook yn.

Wiger komt thús, raast: ‘Mem, de spjirren baarne. Der binne folle minsken by!’

It slacht hommels troch har hinne: ‘De spjirren baarne!’

Hja sjocht wer de eigenaardige sombere loft en de sinne, dy't efter wolkens wei skynt, in loge fjoer spat út 'e spjirren. Hja hat it doe begeard te sjen. No net.

De spjirren brochten har in better lot. Nee, lit se net baarne, no net mear.

Mar hja wol it sjen. En de bern? Hja bliuwt net lang, it popke sliept, it oare lytse berntsje leit ek mei 't waarme waar. Wiger en Tapke nimt hja by de hân, fermoannet harren tige fan net ticht derby komme, en by mem bliuwe, om't it sa gefaarlik is. As hja nei de heide giet op 'e rook of, sjocht hja minsken út 'e Griene Singel weikommen.

Hja stean no allegearre foar it fjoer, it wide, mânske, machtige fjoer, hja krieme by, sa ticht hja kinne.

Geauwe, Barre, Siertsje, Fouk, Walle, Klaske, froulju en manlju.

Wêr binne de spjirrewachters keard? Hja ha har lûd heard, heech, fier. De brânrook kringt fuort net yn de tsjokke bosken op.

Hark, dêr hearre hja it wer fan twa kanten kommen, ien lûd komt efteroan, it nije lûd fan Gerke. Hy kin 't al. Hja harkje skerp. Dan nimt it fjoer harren yn betsjoening. De ferwoasting is kommen oer it lân. De gloarje fan Gaasterlân sil boarste.

Stiifstrak stean harren eagen op de reade flammen. It folk is oandien, stil, hja hymje derfan, skrieme it út, dy moaie beammen, dy wûnderskiene bosk!

[p. 412]

Hylck hâldt de bern deun tsjin har oan. O, dat fjoer, dat wylde fjoer. Hommels is dêr it sigen fan wat wyn, stadich mear en mear.

Hy twirret yn de spjirren om, waait it fjoer foar him út, by de minsken wei.

It jout in feestlik gesicht, it boartsjen fan de wyn yn it fjoer. Oerstjoer, oerdiedich, grouwélich.

Wyn en fjoer feriene tsjin it jimmergrien. De spjirren trilje tsjin de dea, it teare hert krimpt wei. Har foarmen stean gouden te fergean yn de flammen.

It passive sjen is net te fernearen hast. De skôgers hâlde de siken yn. It kreakjen fan de bosk komt ta harren oer, it kleiende stjerren fan de griene libbensbeammen. Efkes stean hja noch yn har hiele lingte. Efkes noch sa't hja pronken, bylken by har libben, keninklik yn har stjerren. Daliks sille hja ta jiske krimpe, falle ta swarte koal.

Kjirmjend giet de wyn der wer tuskentroch, hy blaast, gûlt, giselt, wringt demoanysk.

De minsken stean machteleas, yn harsels, en sjogge dit ûntsachlik barren beevjend oan.

Hommels hearre hja in skriklike skreau. In donker manspersoan sjit út 'e rige.

Skreau nei skreau stjit er út, it is net minsklik mear.

Yn grutte sprongen batst er nei it ûnbidige fjoer.

Mar it is Siertsje! Yn in flits sjocht Hylck deselde figuer ienris flechtsjend by har wei.

Net wer sa. Net wer sa!

‘Siertsje, Siertsje, ropt hja en fljocht efter him oan, de meagere earms foarút. ‘Siertsje, Siertsje!’

Ien tel stiet er stil, deun by de baarnende bosk, dan bûtst er fierder nei 't fjoer. Yn deadseangst ropt Hylck jitris: ‘Siertsje, Siertsje!’

Hja is flak efter him, hat him hast. Hy kjirmet, ûngelokkich, brokken lûden út. Hja tinkt net om de flammen, sjocht inkeld de flechtsjende man.

[p. 413]

Net wer, net wer!

‘Siertsje, Siertsje!’

Efter har klinkt hommels it skriemen fan har bern. ‘Mem, mem, mem!’ Hja stiet ynienen stil, komt ta besinning: Siertsje, de bern, Siertsje, de bern!

‘Mem, mem, mem!’

As in razende sil hja werom nei dat earmoedich roppen fan de bern.

In wynpûst stjit fan boppen del yn de spjirren. It wurdt in machtige grienmank fan swier fallende, fonkenspattende beammen. In grouwe wolken fan fjoer en reek en rêsten stiicht op. Dêrút klinkt in felle eangstskreau, in skreau fan útsinnich lijen, dy't hommels brekt. ‘Mem,’ kleie lûd de bern, ‘mem.’

Fjoer en wyn swije in hoart. Tiid en tins stean stil! Sjoch, de lêste, hege flammen rekke har út nei de loft, nei de himel ta.

Roeken skrasse, dowen koere bang. In frou jammert en falt flau.

Immen ropt oan God.

Yn dit grutte freeslike momint ha Geauwe en Fouk inoar stiif beet. Dêr stiet Barre by. Hy skoddet as in senuwlijer oer de hiele lea.

‘Troch it fjoer fertard,’ lústert er ferheard.

Geauwe hat it ferstien.

Heas jout er antwurd: ‘Lottere.’

Dan kringe Geauwe en Fouk ferwêzen troch de oerstjoere minsken hinne, gean op it lûd ôf fan de bern.

Fan deunby no klinkt it roppen fan de spjirreboskers, twa, en ien wat dimmen efteroan.

Jannewaris 1947