|
| |
| |
| |
69
Sa dûbelteard leit Hylck de hiele dei al oer de ikkers bûgd, earst oer de ikker fan Gerke' boer, op 'e neidei oer harren eigen smelle efter de hikke.
Gerke hat foar maaie in stik greide skuord, yn ljochtmoannenachten stie syn koarte figuer spand, part fan de ierde. No binne de suterige fruchten der, de simmer hat te wiet west, de ritneil siet deryn, de ierpels dijden net, ek de beane tjirmen. Alle dagen hongen der yn 't westen skiere reinbringers. It mjitske altyd mar del, sunich, mar oanhâldend, lyk in bern skrieme kin om 't skriemen, fertrietlik oanienen troch.
It ûnk tierde mei ynmoed. Hylck moast wjudzje, skoffelje, meast wjudzje. Seldsum as Gerke fan de boer syn skoffels ien liene mocht, in âlde mei ombûgde einen. En dêrom, krûpe, krûpe, yninoarteard; moai wurk, as in minske sûn is. De rein slacht har op 'e rêch, der stean goatsjes yn de bousgroppen. Hoe moat it skielk as it bern der is? Hat Gerke der al erch yn? It rekkenjen komt op har ta lyk op safolle dagen foar dizze. Rekkenje, rekkenje en it komt net út. Sneons boadskippen helje, it jild is op, der is te koart. En it berntsje moat klean ha. It is gau op 'e helt, hja moat dermei begjinne. Skielk, oankomme foarjier, as alles nij en jong en fris is, dan hat hja har earste berntsje. Freugde slacht ljocht troch har hinne. It berntsje! Har berntsje! It hawwen fan in berntsje sil miskien noch moaier wêze as de leafde ta in man.
Hja moat jern ha te breidzjen, guod om te naaien. Gerke rekkent har sa nei, ûnthâldt de prizen better as hja, neamt har sleau.
| |
| |
De lêste tiden is hja ek sleau, dat is wier. Komt er strak mei fjouwer gûnen thús, dan kin hja nei Ypkje Steffens gean, dy teart de pûden ticht, Hylcke jild komt neaken op 'e toanbank te lizzen, ta it lykmeitsjen net genôch. Har eigen fertsjinst giet fuort oan klompen, skûteldoeken en oar húshâldlik reau. Hja tinkt oan memme swiermoedich pielen en hat der spyt fan, dat hja it mem net lichter makke hat. Hja tinkt oan Klaske' krimmenearjen, dy koe behyplik eamelje de lêste kearen, dat hja der wie. Sa sil hja net kinne, leaver op 'e pof. Oare foarjier, dan wurdt der wer fertsjinne yn de ikebosk. Hylcke fingers klauwe yn de wiete ierde om, hja lit soms efkes de hannen derop rêste, steunt derop, as hja fierder krûpe sil. Har hannen binne mei de ierde ien, mar it blank skynt troch.
Myld giet de koelte fan de grûn troch har hinne, en de rook fan de swarte wiete modder stiicht har yn de noasters. Hja mei it graach rûke, it is in goede rook, dy rook fan de ierde en fan de fruchten en hja heart derby, want ek hja heart by de ierde, hja en it bern, dat yn har besletten leit. Altiten komme har tinzen by it bern terjochte. It bern, dat yn har waachst, dat har jûn is út it tsjoede libben wei, dat altyd by har is, de dagen en de nachten.
Yn iensume jûnen, fertrietlike stûnen, jimmer sil it bern der wêze. Har bern. Strak sil hja it yn har beharkje kinne, it fiele, hoe langer, hoe better, oant de tiid der is en dan mei hja it sjen.
Ut en troch komt der fan de wei in lûd ta har oer. In boerewein dy't rattelt, kij dy't bolbjirken oer de sânwei stoattelje, batske manljuslûden dy't driuwe en keare, it sierlike riden fan in reau, in smeu petear fan minsken dy't reizgje. Der gyng in lapkepoep niiskrektsa al gongeljende oer de wei en song in lûde sang, it is ommers wer droech.
Doe't Hylck efkes stie en har útruts, seach hja by de skoalle lâns de jelnestôk heech en dêroan hong en bingele tsjin in brede rêch it grouwe pak. Hja soe graach fan him keapje wolle. Doe't hja noch by Fouk wie, koe it inkeldris. Hat hja it no net nediger as doe? Hja hie him oanroppe wollen, út himsels komt er net by earme lju, boeren binne foardieliger foar him. By dyen kin er yn it hea sliepe, ite fan har tafel, drinke fan har oerfloed. Simmers leit
| |
| |
in lapkepoep graach yn de bosk, yn it njirrekrûd op de heide, mar by suterich en skrousk waar is it hea in geurich sliepstee.
Hark, dêr is Age Slyp, hy komt mei de skearsliperij, ropt: ‘Slyp, slyp!’ hat har yn 't fizier en docht gjin lichten: ‘Slyp, slyp!’
‘Nee, Age,’ skodhollet hja. Slypjen kostet jild en kin maklik besparre bliuwe.
Age komt by har, hinget oer de hikke hinne. Hja mei him net lije, hy is sa kliemsk. ‘Hoe binne de ierpels,’ freget er Hylck ta in praatsje.
‘Run,’ andert hja rimpen.
Hja arbeidet stoefer mei koarte felle bewegings, sa praat hja krekter en dúdliker as mei wurden. Hommels sjogge Age en hja ferheard nei de wei. Wat komt dêr oan? Wat in gebear en gebalt. Hylck stoot derfan oerein.
It is Gerke. Wat hat er om 'e hals, sa stiif en rjochtút? In keal, in âljend keal, in nofteren keal, dat skuort en wringt om frij. Sa'n wiet keal, krekt út it kowelichem wei, in ferlein keal tink. Wat wol Gerke dêrmei? Of soe it foar harren ornearre weze? It keal ferset him fûleindich, sa goed er dat kin mei syn jonge skrutene krêften, hieltyd slingert er de lea op!
Earmoedich oars leit it om de tsjokke manljusnekke knyld en Gerke hat de poaten yn syn sterke ûnferskillige fûsten.
‘Nee, keal,’ seit Hylck tsjin harsels, ‘dû komst net los.’
It keal jout it net oer, it raast earmhertich by al syn besykjen. It is it helpleaze yn syn bewegings dat Hylck rekket, hja stiet stil yn stúdzje nei it tafriel te sjen.
Foar de doar fan harren hûs kwakt Gerke it bist op 'e stiennen del en sjocht Hylck dêr stean by Age. Hy ropt: ‘Stean net as ien sûnder ferstân. Kom harren!’
Hja komt harren. Age rint efter har oan. It hiele buertsje komt op it trelit ta, froulju, bern, in âlde man.
Gerke is de held, hy hat in keal, in hiel keal fan de kop oant de sturt.
‘In keal? Is 't dines Gerke? Hast it krigen? Wat is dyn boer dochs goed.’
| |
| |
Hja sjogge jaloersk nei Hylck, wat hja sizze sil; hja sil har man wol priizgje, him, dy't thúskomt mei in keal, dêr't twa minsken trije moanne flêsk fan ite kinne!
Hylck seit lykwols net ien wurd, kin dat wurd net fine, want it keal, dat earme bist siet om Gerke' hals, koe net loswrikke; wat Gerke beet hat, lit er net glûpe. Hja aait it bist oer de rôze snút. Dêr ha de lju argewaasje fan. Hylck fernimt it net. In pasberne keal, in libben, mar just út ein set! Der mankeart wat oan it keal. it hat in dikke swolm oan de kop en de iene poat hinget derby.
Fansels, oars hie Gerke it net krigen.
Sa kin elk nij libben misbeteare.
De boer koe it bist kwyt oan de arbeider, dat is dochs goed fan de boer? Wat wol Hylck dan? Hja moatte bliid wêze. Wis, hja is der ek wiis mei.
‘Wat stiest dêr, pak it keal oan,’ ropt Gerke. ‘Hâld de foarste poaten stiif beet, dan snij ik de kop derôf.’
‘Dû hast net in mês, ommers!’
Gerke sjocht har nuver oan.
‘Haw ik net in mês? En dit dan?’ Hy hellet syn mês út 'e drilbroek.
‘Dat is te stomp, dat kin net.’
It is syn knipmês en hja wit, dat is sa stomp as in file.
Gerke krijt de keallesnút yn syn grutte hân. De glêde kealleeagen sjogge ûnnoazel, mar ek kjel, út in ynstinkt wei, dat libje wol. In koarte gjalp boarst him út 'e kiel by it earste fykjen yn de jonge hals. In tel is it deabenaud. Dan wurdt it slop, mei't it bloed út 'e wûne siperet en spat. De keallelea trilje. It libben lillet wei op de mjitte fan it fûleindich fykjen en wramen mei it stompe bûsemês.
Hylck hâldt faksinearre de poaten beet, sa stiif of sil hja nea wer loslitte, kin de eagen net fan it moardzjen loslûke. Wat is er wreed! Hja trillet oer de hiele lea, lyk it keal die. Ek it bern trillet mei. Fielt hja net in sêft klopjen?
As er ea wer mei in keal thúskomt, is Hylck net te finen.
Dit is gjin slachtsjen, dit is moardzjen. De buorren sjogge it
| |
| |
moardzjen net, sjogge inkeld flêsk, flêsk, flêsk! Oerlizze der by, oft hja wat krije sille, in proefke mar.
Hylck hellet sâlt út 'e winkel, seit, hja komt jûn noch om boadskippen, sil 't dan betelje.
As Hylck de doarsklink yn 'e hannen nimt, hat Ypkje it lange smelle boek al út it laad helle.
Der komt in drok skoftsje foar Hylck; snije, briede, sâltsje, de bonken op it prikkefjoer sette. Moandei daliks mar wer om nije prikken út, it nimt hjoed gâns. Dizze kear skylt Gerke de lytse setierpels. Dy ha hja ek fan de boer, om't har eigen noch net rjocht klear binne. Dit binne poaters, dy't net doge ta de bou.
Elke tel smyt Gerke in piperierpel yn de amer. It wetter spat witwêr. Hylck lit it gean.
Hja genietsje in keningsmiel, mar Hylck mei neat, priuwt op lytse stikjes om, hâldt se tiden yn de mûle. It is har eigen skuld, it komt fan har healwize tinzen, hja sjocht hieltyd foar har dat earste wrede fykjen yn de jonge teare bistehals, it bingeljen fan de bluodrige kop, it triljend stjerrend bist.
Ek de ierpels smeitsje net, dy minne, geizige, blauwe prûmen. In pear fan de slimsten leit hja op it hout fan de tafel del. Gerke stekt de foarke deryn en yt se op. Hy seit neat, mar Hylck begrypt him. It sil wol fan har kwaal komme.
Letter freget hja Gerke om 't jild. ‘Hast alles al wer op? Hoe moatte lju mei bern dan?’
Hylck seit neat werom. Soed er der dochs aan fan ha? Hy sloech har net wer nei dy kears by heit-en-dy yn Rûchhuzen, skold faak op har om, mar sloech net. Hja wachtet by de tafel, de boadskipskoer oan 'e earm.
‘Gerke?’ seit hja sunich. Hy smyt it jild op 'e tafel.
Mar it is der net. Hylck wachtet noch, ‘Twa kwartsjes foar it keal,’ seit er brimstich, dat moast hja dochs begripe kinne? Hja set mei trije en in heale gûne nei de winkel ta.
Ypkje sil byskriuwe moatte en seit sa faak, dat it mei it arbeidersfolk altyd te krijen is, dat hja mear wille fan de boeren hat. Oare foarjier, no ja!
| |
| |
Der is krekt net ien yn de winkel.
Hylck brekt yn in pear wurden har need iepen. Hja moat jern ha te breidzjen. Wol Hylck hoazzen breidzje? Moat it nassauskjern wêze?
Ja, mar ek skieppegrou foar boarstrokjes. Hylck wurdt fjoerread om 'e holle. Ypkje draait har om nei 't fak mei jern.
Ypkje is wiis mei dit nijs, wurdt der oansjitsk fan. Dat hja soks it earste wit, dêr mei hja graach oer, wurdt der fleurich en weak fan. It is gefaarlik yn har affearen, hja wurdt dan te goederjousk. Hylck krijt twa reaven jern.
‘Skielk betelje.’
‘Bêst, hear!’
Hylck moat priemmen ha. Gau, der komt folk oan.
Wylst Ypkje de boadskippen útweacht, snúft Hylck begearich, sa dat Ypkje der gjin erch yn hat. It winkeltsje rûkt lekker, de roken fan hiel de wrâld komme op har ta.
De wrâld, de grutte wrâld, ûneindich fier. Alle kanten wippe har tinzen út, fier út har nearige omstannichheden wei, inkeld nei moaie steeën, nei de wille ta.
Ypkje hat griene suertsjes yn in wide stopflesse op 'e toanbank stean. Dy mei hja net keapje. As hja boarget, krijt hja der neat op ta, sels net in pipermintsje.
Suertsjes keapje foeget arbeidersminsken net. Hja hat der sa'n sin oan, soe se stelle kinne.
‘In heal ûns,’ stjit hja der út.
Ypkje sjocht mei in pear grutte eagen. Wûnderlik, hja glimket myld, makket gjin kapsje, knikt Hylck freonlik begryplik ta, wylst oare froulju der ferheard op ta sjogge. It is ommers dy Hylck, hja koe wol belusten wêze. Temûk tinke hja oan ûnhillige dingen, want om Hylck hinget in waas fan ûnfatsoenlikens, hja grize derfan, prate der nettsjinsteande graach lêbjende op om. Dat frommes keapet suertsjes, griene suertsjes, hja woene Ypkje wizer ha. Hja wippe de noazen op en snuve as Hylck bûtendoar stiet en Ypkje beseft ynienen, dat hja te fier gien is. It hert, dat freonlik en waarm yn har wie, beklommet. Hja sil
| |
| |
nije wike oars. Efkes sjit der noch wat waarmte troch har hinne. As Hylck in lytsen ha moat, moat deryn foarsjoen wurde. Daliks slacht de kjeld fan it egoisme wer del, wêrom moat hja dêrfoar soargje?
En dochs, hja helpt wol mear arbeiderslju. Dizze, dêr rint in ferkeard streekje troch, wa't yn it iene net doocht, doocht ek yn it oare net.
Hja sjocht har rôlen lapen bylâns, dy't har heit woansdei op Balkster wykmerke kocht fan Snitser keaplju.
Hja oerleit, Egyptyske bever moat se ek brûke, hja hat foar it boargjen betelle mei nijs.
In frou foar de toanbank hat al twaris har boadskip neamd.
‘Ja,’ seit Ypkje Steffens einlings, ‘ja, ik sil jo helpe, Eabeltsje.’
Nei it nijs glimkje de froulju yn iensens en knikke flitich. Deselde jûns is 't yn Wikel bekend, by Gerke en Hylck moat wat jongs komme en Hylck kocht suertsjes. It is skraachwurk op healwei, want hja sil deroan begjinne.
Soe 't wol fan Gerke wêze?
Hoe lang is 't ek al wer lyn?
Dus wit it doarp it earder as de heit.
Mar moandeis heart Gerke it fan de boerinne.
Hie er it net ealge? No begrypt er har kueren better. Dêrom wol hja net nei tsjerke. Is dat dêrom in reden? Juster noch hat hja tsjin him sein, hy hoegde der net mear op oan te stean, hja gyng net wer nei tsjerke ta, of hja moast derhinne droegen wurde, mar it wêrom sei hja der net by.
Gerke is bliid, dat er it har sein hat, it har oanboldere hat, dat de buorren it hearden, kwânskwiis foar har hûs yn 't waar seagen. Hy hat har drige mei Gods oardielen, hja hat sein, dat Gerke dy oardielen net te ferjaan hie.
Hja sei ek, mar dat begriep er net, Gods oardielen binne yn de tsjerke.
Doe't er fuortgyng, hat er sein: ‘Dû moatst it sels witte, mar sillich wurdst yn der ivichheid net mear.’
En har antwurd: ‘Witst ommers net iens wat sillich is.’
| |
| |
Hy hat sjoen, dat hja der wyt fan waard, is bliid, dat er der har goed op wiisd hat.
Tink ris yn, sa goddeleas, net nei tsjerke wolle, dêr't God sels jin ropt en wa't net komt op de ropstim, dy is ta weismiten keard. Hy sil it har foarhâlde fan snein op snein, neffens Gods wil.
‘Dyn wurden,’ rôp hja, ‘it binne heilstiennen dy't mei faasje op 'e ruten kletterje.’
|
|
Auteursrechtelijk beschermd