|
| |
| |
| |
31
Einlings giet de tsjerke út. It giet safolle swiersettige Gaasterlanners net gau te stiif, mar hjoed duorre it ryklik lang.
Stil en stroef sjogge hja as hja ta doarren útgean de sarken trêden del.
In kloft fan swarte minsken wurdt hommels útsiedde yn de kleurige natuer fan 't hege hôf dêr't de tsjerke op stiet.
By al dat swart dogge de earizers fleurich oan, yn wjerglâns fan de sinne stjitte hja de sinnestrielen út, dat it alle kanten út flitst.
Prate dogge de lju pas op 'e wei, nei't hja tusken har deade foarâlden trochgien binne yn earnstich oertinken fan de ivige dingen.
Jonge minsken en bern meie soms útlitten dwaan as de bûtenloft har oer de hite wangen strykt, troch it dimmen dwaan fan de âlden wurde hja ûnbewust yn touwen hâlden.
Soms sjocht in man of in frou kibjend om, in laits, in dryst gebear stjert, ear't it goed berne is.
Dy âlde minsken dogge sa om elkoar en tinke net oan har eigen jonkheid.
De jonge tiid leit al sa fier yn 't ferline, koart is de soargeleaze jeugd, by folle lju komt de jeld al yn de jeugd, dat hja nea de frije fleurige freugde kennen leare.
In blinkje jonkheid en in breed skaad fan âldskens.
Der binne trouwens nuvere flinken, dy't de bizigens net loslitte,
| |
| |
foar't hja tachtich en njoggentich en dea binne. Dat binne de jimmeroan bernliken, seinge foar it libben; mar lyts yn tal.
Dêr is Walle, dy't yn tsjerke it praten net litte kin. Hja fine him gemiensum mei it hillige, om't er de hillige dingen behellet yn ûnhillige loftige taal.
Tsjin Gerke yn 't lânspaad seit er: ‘Switst sa fan 't harkjen? De âlde hat der slach fan it sûndige swit der útbuorrelje te litten.’ Wa praat no oer switten by 't hillige wurd?
Komt Walle mei de noas tsjin de bûtenloft oan, dan ornearret er: ‘No jit in sigentsje fan natuer deroerhinne, dan kin 't dije.’
Hy hat it ek oer David, want de preek gyng oer him.
‘Dat wie my in dogeneat! Sa'nien hie 'k net by myn folk ha wollen, as ik...’ God wie, woe er sizze, mar hâldt it yn.
Wa doar sa te tsjutten op God en in Hillige út Hebrëen alve?
En sa't er oeral de divel by hellet!
Yn de ûngetiid praat er oer headivel, by 't bargeslachtsjen oer de spekdivel, by de boeren oer de jilddivel.
Meine Protter sei okkerdeis tsjin him: ‘Dû kinst oeral wol divels byhelje, hast se net foar 't meitsjen wol?’
‘Dû wol foar 't brekken, Meine, hja moatte der oan, jonge, de divel mei al syn trawanten.’
Folle lju meie Walle net graach lije om't er harren sawat ûngemurken, ûnnoazelwei slim op 't sear komt.
Hja prate leaver dreech en swier oer al de wierheden út 'e Bibel.
‘Switst al fan 't harkjen?’ Dat tsjin Gerke, dy't krekt al syn tinzen bûten de tsjerke hie, dat net folle bart nammers, mar Walle hat it observearre.
Gerke seit: ‘Jo soene wat fatsoenliker yn Gods hûs.’
Walle glimket en Gerke moat him wol in bytsje skamje, sa tsjin in griis man en hy, dy't de trijekoartboksetiid amper efter him hat.
‘Gerke is Gerke,’ sizze de Sondelers. ‘Hy is in goede arbeider. Gerke is wol in echte Stoffelsma, mar in Stoffelsma sûnder jild en dêrom deste slimmer.’
| |
| |
Hylck komt ek yn 't portaal, de frouljuskant ôf. By de útdoar stiet hja deun by Walle en Gerke.
Gerke docht as sjocht er har net. It is net fatsoenlik foar faam en feint om yn 't iepenbier op ljochtskyndei nei elkoar te sjen en hielendal net yn tsjerke.
Hylck stroffelt by de drompel en grypt sadwaande Gerke by ûngelok beet. De minsken deromhinne stjitte elkoar oan, sa'n sleauwe tutte.
Walle giet der op yn.
‘No wol 't noch better switte, net Gerke?’
Dy Gerke, oars sa wis, de kleuren gean him op en ôf. Hy wit nea krekt, hokke healwize kueren sa'n frommes fan de ginne kaante yn de holle krije kin.
‘Krûp him ticht op 'e side,’ lústert Walle. ‘Hy is net frjemd foar dy, oars? Wol er it net lije, stumper, kom dan by my, ik haw ek jong west en 't is my jit net fergetten, hy ferjit it al, foar't it safier is.’
De minsken om harren hinne besauwe har oer sok lichtsinnich praat efter in lange wierheidspreek oan.
Gerke spilet fan ruten sa hurd er foar syn sneinsk tsjerklik fatsoen goedkrije kin.
‘Hast dêrfoar nei tsjerke west, Walle?’ freget bakkerinne.
‘Nee, dat wol sûnder preek better, freegje Harmen Bakker mar.’
Bakkerinne wol wol swije, Walle soe der fan alles útbruie kinne. Guon fan de omstanners ferlûke de mûle al, it giet om in oar, hja bliuwe sels bûten skot.
Ek bakkerinne glimket, mar it is as in sinneblink, dy't natuer in tel geweld oandocht.
Walle en Hylck binne mei fan 't efterste folk, dy't har plak op 'e earmebanken hiene.
No giet de lêste kloft by it hôf del, hja achtsje de pealtsjes net, dy't fermôge en grien fertelle fan it fergean, lyk ek de gevere sarken.
‘Dû soest mei om tee, net Hylck?’
| |
| |
‘Ja, Walle!’
Hja beide binne de aldereftersten wurden. Walle docht de tsjerkedoar op 't slot, driget noch wat, digert oer it hôf.
‘Allegearre moatte dea, Hylck,’ hy wiist nei 't hôf, ‘earmen en riken, elk is sterflik. Dêr ûnder de grûn binne hja allegearre gelyk, boer en arbeider, hear en omstipper. Moatst sjen, boppe de grûn wurdt de skieding noch wol achtslein, in peal is goedkeaper as in sarke.’
By de izeren hikke eagje hja beide kanten fan de wei út.
‘Hja gean op 't smelle paad, Hylck, bûge nei de ierde. Ik ek. Wy rinne yn de rouwe om ús sûnden. Sjoch hoe rûngear allegearre groeie, hja dogge sa tige har bêst it uterlik en it inerlik meiinoar yn 't lykwicht te bringen.
Wat tinkste, soe God om dat earmoedich earnstich stribjen dit folk wat barmhertiger betinke wolle?
Kom fanke, wy helje in pantsje tee fan Foekje.’
‘Moat ik út in pantsje drinke, Walle?’
Hylck wit hast net wat hja sizze moat nei al dat earnstich praat.
‘Nee, út in moai reauke, goed?’
Hja knikt.
Walle-en-dy wenje oan de Wikelder ein. Noch sjogge hja fansiden yn de Neurde folle swarte minsken heech tusken de bouwen gean. Net lang mear, dan hearsket oer Sondel de evenredige rêst en de fleur fan tsjerkereizgjende minsken is útfage.
It is Hylck opfallen, dat de boer it suver nea oer Heiltsje hat, wylst er earst út 'e liken wie. Hja seit it tsjin Walle. Ek Fouk praat net folle oer har, krekt of mije hja it foar elkoar. Dy manlju binne wreed. En alle dagen sjogge hja it wurd en it krús yn de beam. Titte snijt it hyltyd by as er in ledich skoftsje hat, it docht Hylck nij oan, dat Walle wol oer har praat.
‘Ik sil dy aanst it ferhaal fan Heiltsje fertelle, in frjemd begjin en in nuver ein,’ seit er.
Foekje is in bêst minske, mar uterst krekt en skjin. As hja ynkomme, hat hja just in hiel trelit hân. Yn it tsjustere efterhûs
| |
| |
hat it tútlampke omraak walme, it hiele hok is derfan bedoarn en der hinget in rook troch de hûs!
Walle en Hylck hearre har foar by 't klaphekje al bearen.
It is sa'n smûk húske, dêr't de âlde minsken yn wenje, in klinkertpaadsje rint derhinne. Der is in moaie griene bleek yn in hege hage njonken twa linebeammen, de koartknipte krunen binne in brede foarholle boppe de beide lege finsterkes, de eagen.
It is in readstiennen hûs mei in wyt ûnderein en ljochte raamposten, dêr't donkerreade flewielen daljes by stean te bloeien. As in moaie rjochte streek stiet der in rigele eptige túnkaantsjes by de muorre lâns. Op in hoeke in boskje wyt mei reade pompoendaljes.
Walle rint stadich tusken de koarte hagen troch. Hylck moat it allegearre goed sjen, hy is grutsk op it hûs, dat Foekje meibrocht hat.
Foekje hat de efterdoar wagewiid iepensmiten, de walm moat der útloadst wurde.
‘En dat op snein,’ beart Hylck daliks.
‘Ei, wis, stumper,’ stimt Foekje grif mei, ‘ei wis, it is my sa pestlik yn de wei. Ik soe my sels wit wat dwaan kinne.’
‘Doch dat dan,’ seit Walle, ‘as dy dat ferlichting jout.’
‘Ha der de gek mar mei, sjoalem,’ andert Foekje. ‘It is in aldergrouwélichst slim gefal en ik bin sels as in Moriaan sa swart.’
Foekje hellet gau twa sekken op, dêr moatte hja de fuotten op ôffeie, want it hat smoarch waar west, Walle ornearret hja wurde yn 'e hûs smoarger as út 'e hûs, hja hoecht net sa'n kâlde drokte te hawwen! Hy makket dêrmei Foekje op 'e nij oan 't bearen, hja heint de swarte flokjes op, soe graach himmelje wolle, kin 't hast net litte, mar hat har del te jaan ûnder 't sneinsgebod.
‘Wy binne yn 't swart, Foekje, der is neat oan ús te sjen, lit der mar wat roet op delstrike.’
‘Dat tochtst; men sjocht nearne mear smoargens op as op swart.’
‘Kom Hylck, folgje my yn 't hillichdom fan Foekje.’
| |
| |
Foekje ferklaait har, set it earizer ôf, wol in oare mûtse op ha, wasket har earst mei griene sjippe de holle glêd. Walle narret, mei Hylck har wol op syn nachtsk sjen? Einlings sitte hja om 'e tafel by it komfoarke, boppe har de lege swarte souder mei grouwe balken.
Ek de skotten binne donker fan kleur.
Hja gluorkje tusken it giele boppegerdyn en it wite ûndergerdyn troch op 'e wei.
Walle komt wer op 'e tekst oer âlde tiden. Foekje wol't net lije, dan komt der gjin ein fan seit hja, mar Hylck mei der graach nei harkje.
‘Hja is in tsjoenster, wolle de lju ha,’ seit Walle en wiist nei syn wyfke. Foekje wurdt lilk, sjocht Hylck helpleas oan. Hylck wit net, hokker kant Walle út wol.
‘Hja ha al ris krúskes foar ús hikje lutsen. Feitlik ha hja mear it grau op Walle as op Foekje.’
‘Hoe komt dat?’ freget Hylck.
Net ien fan beide jout daliks antwurd. Hylck sjocht nei Walle, hy, mei syn grutte, brike noas liket op in divelbanner en dochs hja mei him graach lije. Hja soene yn Gaasterlân wol wolle, dat er it wie, dan hoegden hja net alhiel nei Koudum of nei De Haske ta om help.
Walle seit: ‘Ik bin gjin divelbanner en hja is net in tsjoenster.’
Hat Walle Hylcke tinzen neigean kinnen? ‘Ik bin der wol bang fan,’ seit Foekje, ‘ik harkje sa faak nei de klok, hoe't er slacht. Slacht er drôvich, dan komt dat faak nei. Krekt as doe mei Heiltsje.’
‘Stil, Stil mar,’ seit Walle, ‘Hylck wit wol, datstû har net betsjoenste.’
‘Ha de gek net mei sokke dingen,’ warskôget Foekje, ‘ús mem sei altyd, der barre mear dingen tusken himel en ierde as dêr't dû en ik fan witte. Sels haw ik lokkich nea wat sjoen en dochs... Ik wit net.’
‘Witst wol, Hylck, dat it Heiltsje har mem foarsein is, doe't it bern der noch net iens wie.’
| |
| |
Walle knikt: ‘Nimmen wit dat sa. Wy binne âlde lju, wy swije wol en Hylck mei der perfoarst net fan prate.’
‘Sjoch dêr foar dy út, op Teakesyl oan, midden op de rûmte, dêr stean twa huzen; yn dat rjochter is Heiltsje berne. Lofts wennen wy, sadwaande bin ik arbeider op 'e pleats wurden. Hoe't Heiltsje oan Barre kaam? Der siet wat jild, safolle net as der beard waard, it is Stoffelsma ôfgryslik ôffallen. Koene hja goed opsjitte?’
‘Nea fernommen fan net,’ seit Hylck, ‘Josels dochs ek net, Walle?’
‘Hy sil har grif net bot misse, dat doar ik wol sizze. Heiltsje wie in dwerch gelyk. Hartman en Hike wiene Heiltsje’ âlden. Hartman kaam te erven. Hja fertelden it him, doe't er op in ikker oan 't hakjen wie. ‘Dêr stiet er,’ sei er, ‘ik krij him net wer beet,’ en hy sette de lodde rjochtstandich yn 'e grûn. Hy hat wurd holden. Fjirtjin dagen letter wie er wei oan in kronkel yn de term.
Hike ferwachte krekt in bern, hja hiene ien, dy kenst wol? Op in kear kaam der in âld wiif by har oan 'e doar, dy hat Hike de skrik op 'e lea jage. Hja hat foarsein, dy âlde njirre fan De Lemmer. Hast it rymke nea heard? Nee, net folle lju witte derfan. It is omst Heiltsje sa goed koest, dat ik it dy sis.
Hja wiisde mei de gongelstôk omheech en sei, wylst hja Hike oanseach mei har ûlseagen, dy't deun njonken elkoar yn 'e holle stiene boppe in krûme grutte noas:
Hylck freget: ‘Is dat sein?’
‘Ja, dat is sein.’
Foekje seit: ‘Hike hat it mysels oerbrocht. Hja wie sa oerstjoer! En hja hat it bern ferlein. Fokje, de kreamheinster hat derfan switte moatten. Dêr lei Heiltsje, lyts en read. Wat hat Hike in noed om har útstien! Wat hat hja letter op har past, dat hja dochs mar
| |
| |
net by sleatten komme soe! It minske hat gjin wille mear hân oan har dea ta.’
‘It ferhaal gyng troch Gaasterlân, Heiltsje wie hûnderttûzen wurdich en dêr kaam Barre op ôf. In moanne wiene hja troud, doe't Hike stoar, hja koe der tink net oer, dat hja de noed kwyt wie.
Neat yn syn libben is Barre mear tsjinfallen as dizze nijkeap, mar it wie al te let.
Heiltsje ferblikte der net fan, hie in fleurich aard.
Kinst it ferske op de moard al, Hylck?
het hart, dat bloedde dood.’
‘Nee Walle.’
‘Wy meie der net oan leauwe,’ seit Walle, ‘God hat de libbenstriedden yn hannen, oars wie 't in nuver gefal: “It is foarsein. Dû hast it ferlein, lyts en read, it ein yn de sleat.” Mar it bliuwt frjemd.
Foekje, jou ús in flaubyt, der moat wat yn de mage.
Heiltsje hat altyd goed foar ús west, wy ha nea honger lijd, lyk as oaren fan ús slach wol. In man mei jild, Hylck, dêr moatst efteroan.’
‘Wie Walle noch mar frijman.’
‘Dat is dyn slach,’ seit Walle en stekt syn pypke tabak fan de wike op. Hylck giet oerein, moat nei hûs. Fouk wachtet op har.
De hiele middei hat Hylck al oer in frage brieden, by dizze minsken doar hja wol freegje. Hja smyt it der ûnferhoeds, knoffelich út: ‘Mei ik wol om in feint bidde?’ De âlde minsken litte neat skine.
Foekje seit: ‘Ik haw wol bidden of ik Walle ha mocht. Wêrom soe in frommeske net biddende wêze en in man wol? Of mienst it sa net?’
‘Sa bedoel ik it al,’ seit Hylck en skammet har.
Walle seit: ‘Dû hoechst dy foar de Heare net te skamjen, ek net
| |
| |
op it stik fan feinten.’
De sinne skynt troch de linebeammen hinne, plaskes ljocht bewege op it skot. Hylck sjocht dernei.
Dan reizgje hja mei syn trijen nei de efterdoar. Foekje begjint op 'e nij oan te gean en te bearen oer de heislike brol.
‘Goejûn!’ ropt Hylck no en set ôf.
Hylck tinkt, hja wol hjir wolris wer hinne.
Hark, in grouwe jonge sjongt yn 'e fierte.
Hja hat it faker heard:
Hoort lieden naar dit woord,
Hoe Heiltsje is vermoord.
Thús hat Fouk it liet fan Heiltsje en lêst it Hylck foar. It is op 'e Jouwer makke en printe. Fan 'e wike sutele der ien mei en hy song it foar.
‘Hat er hjir ek west?’
‘Nee, ik haw it fan Herre Gatsje krigen. It kostet oars in dûbeltsje.’
‘Hark,’ seit Fouk mei har manljuslûd:
Hoort lieden, naar dit woord,
Hoe Heiltsje is vermoord,
Ginds in de Sondeler bomen!
Wie zou er ooit van dromen?
Tot beelding van die daad,
Sij ging naar Sondeler Bil,
En kocht daar sterke dril.
Zij ging er mee naar huis;
Onderweg daar was 't niet pluis,
Had zij toen slechts gedacht
| |
| |
Het is de dood, die mij daar wacht!
Bij Barre was ze wel gebleven.
Thans voorwaar ook nog in leven.
Helaas zij moest daar sneven.
Het hart, dat bloedde dood.
De moord'naar gaf een schreeuw en vluchtte,
Het was de boer, die hij daar duchtte,
Maar eenmaal komt het wel
Want dat komt na de daad.
Heiltsje lag nu aan de dijk,
Wat schriklijk vreeslijk feit,
Een vrou vermoord uit nijd.
Tot schrik van elk, die 't hoort,
‘Een kruis er bij,’ zei Titte.
Wy sill' it nea ferjitte.
Hoort, lieden naar dit woord,
Hoe Heiltsje is vermoord,
Daar bij de Sondeler bomen;
Durft gij er nog wel komen?
‘In moai gedicht, no?’ seit Fouk, ‘hoe krije se it foarelkoar. De wize stiet der net by, mar 't jongfolk sjongt it folle. Dû moatst it hjir mar net sjonge, Hylck!’
‘Ik wol 't net iens leare.’
| |
| |
Hylck oer Brún, dy't wer thúsbrocht is, tusken twa eksteurs yn.
Net by de Moardbeam lâns, mar in oare wei del.
Hy komt it hiem net ôf.
Klaske giet folle út arbeidzjen en út melken, no't Brún de bou sawat neikomme kin. 't Is allegearre sa spitich foar Klaske, hja wie troch 't slimste hinne mei de bern en no dit. As Klaske it liet mar nea heart.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd