|
| |
| |
| |
23
By de iene fertarde buie is it bleaun. It hea kaam oanienwei yn de skuorre. De mieren makken yn de koartste tiid harren jild.
Heiltsje en Barre stean tegearre yn de skuorre te bearen. Oeral is 't oprêden en stiet it ark op syn plak. En dêr yn de golle stiet it kostlike iten foar it fee heech oan de bynten ta. It rûkt sa nij, sa skoan! Swieter as rûkersguod. Dit is de rook foar de boer. Hja stean dêr foar de berch, it lytse pear. Sa iens.
Man en wiif fine elkoar by de opbringst fan it lân, meie inoar graach lije, sa, steande foar de rispinge.
Der lûkt in sêfte glâns oer Barre' antlit. Sa sjocht er ek by in jonge fôle, by in sûch mei biggen. Mei foarsichtige hannen aait er dan oer 't jonge guod. Sa sil er ek Siertsje aaid ha, doe't dy yn 'e widze lei, inkeld ris. No strykt er hoeden oer 't hea, snúft, hellet djip op.
‘Bêst hea,’ seit er.
‘Kolossaal,’ seit Heiltsje. Hja is ek tefreden, de nocht leit yn har eagen, dy't gean oer de frucht.
Hja knikke elkoar ienriedich ta.
Strak jit in lytse rispinge, der is net folle bou by de pleats, dan hat de boer it garjen dien.
‘It gyng fansels,’ sjongt Barre, ‘meane, droegje, keare, swylje, loegje, yn de skuorre.’
‘Altyd sinne,’ andert Heiltsje, ‘dêr moat de boer 't fan ha!’
Siertsje komt derby, stiet efter de âldelju. ‘Sok hea,’ seit er.
‘Fet as modder, streksum,’ seit Barre. Hja pesjantelje oer de
| |
| |
liemen flier, ûnder it hege tek fan de grutte skuorre, Heiltsje' stappen slydskje yn de learen puntpantoffeltsjes. Hylck hat efkes de boer syn antlit sjoen; sa sêft, sa minsklik wie it nea, hja kin in bytsje it bestean fan in boer ferstean. Net it skrippen, it wramen, inkeld de freugde om de arbeid, om it libben yn in skuorre, dêr't it azemt út it hea, dêr't it pronket as de brede skoat fan in frou.
‘Hylck,’ ropt boerinne en komt troch 't lege bûthús slofkjen.
‘Ja, boerinne?’
‘Kenst ferlittene Klaske?’
‘Brún syn mem?’
‘Giest dêr efkes hinne? Hoechst fan 'e middei net te melken. Geauwe helpt mei.’
‘Wat moat ik dêr dwaan?’
‘Sjen, hoe't it mei Brún is.’
Hylck sjocht in hoart nei Heiltsje' readierke antlit, en dan nei har postuer, sa't hja dêr stiet, koart, grou frommeske. Dus Heiltsje hat hjoed ek oan Brún tocht.
‘Oft er al wurk hat en sa,’ seit Heiltsje. Efkes letter: ‘It deart my om Klaske, want hja is goed.’
Yn 'e tinzen sjocht Hylck Brún wer slûchsturtsjend gean, dimmen, útraasd. Wie hy sa opljeppen? De piid is der útknypt, weijage feint, heilsykjend by earme mem.
Tinkt Heiltsje dêr ek oan?
Heiltsje oerleit, hy sil earne holpen ha yn 'e ûngetiid.
Lykwols komt der in bretale winsk yn har op, dat er noch omstipje mei, dit om it sizzenskip fan de boer.
De omkoal hat syn namme fersmiten.
De namme fan de boer krige in knoei mei. Brún is nammers de soan fan in frou allinne. Dit gefal wurdt foar in part de boer oanrekkene.
Boeren hâlde it mei boeren, mar ek dêr binne grinzen.
No stiet Brún syn wêzen tusken Hylck en Heiltsje yn. Heiltsje hat him al de dagen by har hân, want hja stie him net, doe't er thúskaam út it lân, sa't er dêr yn 't bûthús drok en wyld oan 't skrippen wie om syn klean. Hja gluorke temûk troch it tsjier fan
| |
| |
de doar. Hy stie, skredige keardel mei de fûsten oprôle en bearde dêrhinne, dêr't it folk arbeide om 't libben. Hja waard der kâld fan, doe't er fuortdaliks by har yn 'e mulkeamer stowen kaan. Hy woe syn jild ha en oars! Hja bêde him út benaudens del dy healwize mei syn wylde eachopslach. Hy rûkte soer fan swit. Suver nei bloed. Sokken dy't nei bloed rûke, kinne moardzje. Hja hat der foar Barre fan makke, hja hie him yn goedens wat tatreaun, mar it wie út klearebare eangste. Wie er net bûten himsels? Hy hime sa en syn eagen wjerljochten! Hja kin net sizze, hoe hurd hja op 'e blaunassauske sokken foar him útdraafde nei 't kammenet. Soe er efter har oankomme? Mar nee, yn 'e gong stie er stil. Ut it âlde ûntsach foar de boerepronk en it boerekammenet.
Wat mealde dy Brún yn de plasse om?
Hja hat triljend nei him heard, hy swarde in eed, soe him wreke op dizze famylje; de grouste flokwurden braakte er der oanienwei út. It swit stie Heiltsje yn de hannen.
Kaam der mar immen thús. Hja hat wat jild grypt, net te folle, safolle besleur hie hja, amperoan foar twa moannen lykwols noch. De daalders lei hja yn syn bienbitige lange hân; de fingers knypten der graach omhinne.
De feint sei net iens tankje, dy ûnfatsoen, en sei alhielendal de tiid fan de dei net. Moast er net tankber wêze, hja hie him dochs wegerje kinnen?
Twa rjochte tearen stean boppe Heiltsje' noas, sa moat hja tinke.
Hylck stiet noch te wachtsjen, de film glydt troch. Hja, Heiltsje boerinne, dat hja is, wie poerbliid, dat de feint de doar útreizge, feralterearre is hja fuortdaliks op in stoel delploft en hat in hoart foar merakel sitten.
De nijsgjirrigens wie har oermânsk, hja digere him nei efter it kleed fan 't pronkkeamersrút. Sloppe fuotstappen sette er, hie dizze feint de Heare flokt? Hja seach hoe't er gyng oer de reed en hoe wêzenleas er de kant nei Mardum útdraaide, by de tsjokke ikebeam seach hja him it lêste. As in sjamme bleau syn skimerich byld lang njonken de ikebeam hingjen. Hja koe de eagen der net ôfkrije. Doe kaam it folk yn 'e hûs en it wie jit ûngetiid.
| |
| |
Heiltsje komt ta harsels, hjit Hylck der no hinne te gean.
Hylck hat niget oan Heiltsje hân. Earst tinkt hja, sil de boerinne in kear oan in oerhaal stjerre? Hja is it minske der wol nei. Breed is se, grou, lyts, har hier komt net oan de kaaisgatten fan 't kammenet ta, blauwe hannen hat hja, hja himet as in damp hynder, dizze ûngetidersdagen gyngen har stoefernôch. Miskien yt hja wol te folle, oerleit Hylck noch, mar dat wol de frou fêst net oan, want de krêft komt út it iten, ferliest hja gewicht, hja ferliest ynhâlden.
Jit ienkear sjocht Heiltsje Brún stean.
Lang, smel, bleek, dêr yn it lege bûthús. Hy flokt. It heart benearjend. Sjoch, de meagere fingers swarre ûnk. Hja rydbosket wer, itselde gefoel fan doe komt oer har, de driging fan tsjoedens, fan grutte eangst benaut har, 't is of kin hja net mear tinke, of it ferstân hommels út har wei lûkt. Ut alle macht skuort hja harsels der by. Soe Hylck wat fernommen ha? Hja seit: ‘Brún hat altyd in wûndere brike bruier west, hy sil wol op syn heit lykje. Giest no?’ Ut in dream komme har eigen wurden.
Ja, Hylck giet.
Nei Nijemardum, nei ferlittene Klaske, in frou, troch har man sitte litten mei folle bern. Hy gyng nei Amearika.
It is simmerwaar, de wei is moudich, it beamguod oan de kanten skier ûnderstood. In pear hûnen glûpe wurch dwers oer de wei. De gleonens leit swier op alle dingen, beset Hylcke azem, dat hja ûnderstrûpt yn de stille lome hite, dy't stadich om har hinne wuollet.
Op dit stille ein heart hja oars net as it slaan fan har eigen klompen op 'e wei. Mei Sondeler Bil in pear nije keapje, hja wol dochs nei de merke ta, dêr as 't kin ek in nije swarte wollen skelk keapje en jern foar hoazzen; hja laket, gekheid allegearre. Hie hja in kammenet mei in laadsje, dan koe 't al, in frjemd gefoel sil dat wêze, dêr mei de fingerseinen yn om graaie, har eigen jild.
No sakje de tinzen wer wei yn de simmersoelens.
‘Wêrhinne faam?’ In man leit yn de bou te wjudzjen, wol in praatsje. Hylck leit omslachtich út.
| |
| |
‘Ferlittene Klaske, dan aanst de bocht om, nei de Kanarjeflecht.’
Hja petearje jit wat nei, feie beide it swit fan 't antlit ôf, dan groetet Hylck. Hja letteret it lêste ein fan de reis fierder op har dreamlape oer 't besit fan jild, heart it rinkeljen fan sulver, fyn en gol, 't is it lûd út in aparte wrâld, in wrâld noch fierder ôf as de himel.
Hja set der har ôf, wol oan oare dingen tinke. Wat like de Griene Singel niis mankelyk, lang sa libben net as ferline hjerst. Is 't mei de minsken ek net sa?
Hja makket hurder oan, hoe sil 't by Brún en dy wêze?
Spierwite kleden foar de finsters bewege soms. Earne riist in earizerke efkes boppe 't ûndergerdyntsje út en dêrûnder stekke in pear benijde eagen, út in âldeftich antlit.
Hylck wurdt der in krom ferlegen ûnder: hja allinne yn 't ferklaaiersjak troch de buorren.
Op de sânreed lizze de huzen ûnigaal, fier útelkoar, wakker ûngelyk fan fatsoen.
It achtste moat Hylck ha, it is fjouwerkant, hat in plat tekje, in berikke skoarstien, is wyt beplastere, in kofjemûntsje fan in húske.
Der krûpt in frommeske troch it ierpellân efterhûs en hielendal yn de beamwâl is in manspersoan dwaande.
No stiet Hylck foar de krûpende frou, seit, wa't hja is, hok boadskip hja hat.
De frou sjocht har guodlik, koartswilich oan, en freget: ‘Moat ik Brún roppe? Dêr komt hja tink om?’
‘No nee, no nee en ja!’
‘Stil mar, fanke, ik haw ek jong west. Brún kin dysels better ferhelje, hoe't it mei him is. Brún, Brún, Brún!’ ropt hja oer de dûnkergriene jirpelloffen hinne, har fingers hâlde net op fan klauwen troch it ûnk.
‘Ja, fanke, ha der mar gjin erch yn. Klaske hat safolle by de ein, kin it bouke net iens op 'e tiid skjinhâlde, as it benei oergroeid is, dan sil't wêze. In minske hat mar ien pear hannen.’
| |
| |
Net in tel lizze dy hannen stil.
Brún makket gjin avensaasje.
‘Hawar, wy ha der wille fan. Sjoch dy kant mar by diskant. Der is wrotten, hèn en it is te sjen.’ Har eagen aaie de ikkers en de hannen skuorre fûl oan it ûnk.
‘Brún,’ ropt hja jitris, ‘hjir komme, der is ien.’
Hy komt tige bedaard oerein, skaait dan tusken de ikkers troch nei harren ta. ‘De froulju komme by dy. Dû hast it mar yn streken.’
Hylck en Brún sjogge beide nei Klaske, doarre elkoar net oan te sjen, mar Hylck hat krekt sjoen hoe fersutere Brún is.
Mar twa dagen hat er wurk hân, ûngetiidzjen by in boer yn Aldemardum.
Op 't stuit is der neat foar him.
‘'t Sil Alderheljen wurde moatte,’ mient Klaske, en laket spitich.
Hoe't hja der sa gewoan oer prate kin, hja, ferlittene frou! Hja liket in bêst wyfke. It sil in gemiene keardel west ha, dy't har sitte liet.
‘Gean jim mar krekt yn 'e hûs te praten. Ik moat wol oan 't wurk bliuwe.’
‘Dat hoecht net,’ seit Hylck gau, ‘ik help mei,’ en leit al op 'e knibbels te wjudzjen.
‘Sa kinne wy likegoed prate.’
Klaske beart: ‘Net sa mal. Dat is my fierste raar.’
Brún wurdt lilk, set rimpen ôf nei de ikkersein.
Klaske klaget. ‘Der is neat mei him te begjinnen. Hy briedt earne oer. Soe er dy soms graach lije meie? Kin 't neat wurde, ju? Nee, tink?’
Klaske is net wend, dat it foar de wyn giet.
Hylck praat der wat omhinne.
Klaske seit wer: ‘Hy soe derfan opknappe. Dû moatst dy sà net op him fersjen.’
Wat gean har hannen rap, hyltyd skoot de lea in foetlingte fierder.
| |
| |
Der hinget wat goeds tusken de froulju yn.
‘Ast Brún net ha wolst, bern, nim ek net in oare arbeider. Bern en earmoede bedijst derfan.’
As in healwize wraamt Brún op 't oare ein. Hja wrotte moai rêd nei elkoar la.
Hylck sjocht ris nei de sinne, dy wiist al aardich let. Hja skoddet de moude fan de klean, wylst beklaget Klaske har, dat hja de bêste klean der oan weage hat.
‘De knibbels komme der fan ien kear net troch!’
Brún komt der oan, docht, of moat er nei de pomp. Klaske eaget him nei en Hylck observearret tearen yn Klaske' antlit, dy't pynlik ferlûke. Hja sjocht Hylck oan. De hannen lizze foar de earste kear sûnt fan 'e middei stil. Hja sjocht Hylck fel oan. De eagen fan in mem freegje, twinge benei om it lok foar har bern.
Spitich giet hja wer oer de jirpelloffen gear, it mei sa net wêze.
Brún heint Hylck op, is koart en gysten, komt der net moai mei oan, freget har neffens syn sizzen foar de lêste kear.
‘Brún, dû witst it wol. Ik haw it dy al sein, der is neat feroare.’
‘Siertsje krijst dochs net, al hast smjucht op dy boeresoan.’ Falsk seit er it.
Hylck is kjel wurden. Dat dy Brún dat djippe geheim samar neaken en bleat yn 'e mûle nimt. Hoe wit er it? Of ealget er inkeld? Hy hat it by Hylck staf en af foargoed bedoarn.
‘Ik bin dochs better as dy deade Gerke?’
‘Ik wol net mear mei dy prate. Goeie!’
Brún lûkt ynwyt wei, kin sa'n bedroefd bytsje ha sunt it trelit fan okkerdeis. Lûd, grimmitich ropt er troch de broeiske simmeratmosfear: ‘Silst der spyt fan ha, ik wik it dy!’
Jit in kear ropt er, jit in kear.
It giet Hylck kâld oer de rêch, mar hja ferset har. Lykwols hy doar wat oan, dy heale gek. Syn driigjende toan komt har op 't gefoel, liket op Gerke syn: ‘Dû silst myn wiif wurde.’ Unfersetlike stiifkoppen binne it hjir yn Gaasterlân. Dat skeelt nacht en dei by har jonges fan de petten. Dy koe hja oan, mar tsjin dizzen is hja net opwoechsen. Woe Siertsje mar sa oerstjoer wurde. Mei him
| |
| |
soe 't har nea te mâl gean. De oare beide lizze har stienkâld, hja kin net in sprut waarmte yn har befine, lit stean fan leafde.
Mei wisse stappen set hja op hûs oan, dat hûs, dat har sa eigen al wurden is, want it is it hûs, dêr't Siertsje wennet.
Siertsje, Siertsje. In flym giet troch har hinne, in flym fan lok en fan langstme tagelyk. Gerke sil dizze leafde nea út har weibanne kinne.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd