Een wereld in beroering. Verdere mémoires (1936-1946)

56

Japan is vermaard om zijn geneeskrachtige hete bronnen, z'n zwavel- en modderbaden, en ik wilde het deze keer niet vaarwel zeggen zonder het mij van links en rechts aanbevolen badplaatsje Atami, aan de baai van Tokio, te hebben bezocht, waar ik slechts het eerste het beste hotel zou behoeven binnen te stappen om mij te verkwikken en te verjongen aan de uit Nippons bodem opborrelende heilwateren.

Om het bedrijf in volle gang te zien, koos ik voor mijn bezoek 'n Zondag uit; ik liet m'n jeep op stal en worstelde met Japanse ééndagstoeristen om 'n staanplaats in het boemeltreintje dat Atami als eindstation heeft.

Helaas werkte het weer niet mee - toen we aankwamen, regende het 'n weinig. Ik wandelde van het station door de nauwe, kronkelende, sterk hellende hoofdstraat naar beneden, langs landelijke theehuizen en winkeltjes-voor-de-toerist waar de gebruikelijke souvenirs stonden uitgestald: beschilderde waaiers, beweeglijk speelgoed uit bamboe, dikbuikige porseleinen en bronzen geluksgodjes, goedkoop lakwerk en duizend snuisterijen. Het eerst zo volle treintje was reeds vóór Atami vrijwel geheel leeggestroomd; de meeste badgasten op deze wat trieste Zondag waren Amerikaanse soldaten, vergezeld van hun geisha-vriendinnen. Hun jeeps stonden geparkeerd voor de theehuizen, die alle van het traditionele type waren: met 'n lilliputachtig voortuintje en 'n maanvormige (moongate) ingang. Op elk bordes zag ik naast het rijtje ‘géta’ enkele paren zware vierkante G.I. schoenen staan.

De trappen afdalend waarin de straat plotseling overging, kreeg ik voor het eerst het uitzicht op de strandboulevard, waaraan de badhotels lagen. Uit bijna elk der vele schoorstenen perste zich witte stoom in de laaghangende, grauwe regenhemel. Beneden verwelkomde mij theehuismuziek uit radio's en gramofoons, maar elk geluid werd vreemd gesmoord in zeedampen, regen en stoom. Na nog enige tijd door de wijk der vreugde te hebben gedwaald, waarin de trap uitkwam, en weerstand te hebben geboden aan lokkende invitaties om binnen te treden en mij te vermeien aan dans-geisha's, saké en gekweel van fluiten en samisèns, klopte ik op de boulevard bij een der badhotels aan.

Voor mij, als correspondent, gold niet het verbod inheemse hotels binnen te gaan, maar wèl moest ik mij aan de algemene order houden om geheel op legerrantsoenen te leven en daardoor bij te dragen tot de ontzenuwing van de

[p. 228]

steeds weer opduikende beschuldiging als zou de bezetter de bevolking het zo schaars geworden voedsel uit de mond roven. Ik hield de kaalhoofdige, dikke hotelier, die gedienstig buigend de deur voor me openschoof, bij wijze van begroeting dus een olijfgroen blikje beans and bacon voor de neus en verzocht hem, dit voor mij te willen warmen en mij de inhoud daarna als lunch op te dissen.

Aan dit verzoek kon niet moeilijk te voldoen zijn, gezien het feit dat het hotel boven een hete bron was gebouwd. Maar de hotelier aarzelde, bekeek het blik van boven tot beneden en vroeg daarna iets wat ik niet verstond.

In de veronderstelling dat hij van me wilde weten hoe lang het blik in kokend water moest worden gedompeld, spreidde ik op goed geluk mijn vingers: tien minuten. Hij begon daarop eveneens met zijn vingers te werken. Wij schoten niet op. Opheldering werd pas gebracht door een uit de donkere achtergrond naar voren komende kamermeid die, aanminnig lachend en buigend, met haar mollig kinderhandje op het blik bonen met spek wees en in onmiskenbaar Yankee-slang uitlegde: ‘Boss ask-u how much?’ Nu begreep ik het eindelijk. De man had gemeend dat ik naar Atami was gekomen om hem tegen 'n zwartemarktprijs mijn leger-rantsoenen te verkopen. Nadat hij zijn vergissing eenmaal bemerkt had, spoedde hij zich onder duizend excuses met het blik heen. De meid zonk op haar knieën neer om mij 'n paar sandalen aan de voeten te schuiven nadat ik mij van mijn schoenen had bevrijd; daarna reikte ze me een blauwgestreepte kimono met achterop in indrukwekkend grote hiëroglyphen de naam van het hotel. De kimono kwam me juist tot aan de knieën, en mijn armen staken er 'n mijl uit. Maar de meid zag niets koddigs of zelfs maar ongewoons aan mij; met een aanmoedigend knikje ging ze me voor, en ik volgde haar via een krakende, uiterst onsolide trap naar de mij toegedachte kamer die, zoals ik had gehoopt, uitzicht op zee gaf. Na nog een zitkussen voor me te hebben neergelegd, liet ze mij alléén, belovende dat ze me spoedig mijn lunch zou brengen. Geruisloos schoof ze de deuren achter zich toe.

Daar zat ik dan op mijn kussen en tuurde door de ruitjes van het maanvormig venster naar de zilverig glanzende zee, die smaragdgroen werd in de holte van elke aanzwellende golf. Boven de branding wiegden zich klagend roepende zeemeeuwen, soms even opscherend voor het in grote vlokken omhoogspattende schuim. Overal en steeds wordt men in Japan aan Hiroshige's houtsneden herinnerd, maar de wijde, rotsachtige baai, die zich gaandeweg in mist en regen verloor, riep de naam wel héél sterk voor me op. Naar links werd de kust spoedig steil, en op de met pijnbomen begroeide heuvelen rezen de spitse pagodes van tempels.

Het venster was zo laag aangebracht dat men, zittende, op de straat kon

[p. 229]

neerkijken die ik even tevoren nogal grootscheeps met de naam ‘strandboulevard’ aanduidde. Soms kwamen één of twee voorbijgangers aangewandeld; hun hoge houten ‘géta’ maakten het hun mogelijk onbezorgd door de plassen heen te stappen; met hun glimmende regenschermen uit geolied papier leken ze exotische, dansende paddestoelen. De wandelaars keken naar de grond, in hun eigen gedachten verzonken, maar 'n baby, op de rug van zijn moeder vastgebonden en uit de hals van haar kimono glurend, merkte mij op, daar achter mijn maanvormig venster, en draaide het hoofdje later nog weer eens ongelovig om, terwijl het menselijk lastdier onder hem werktuiglijk voortsjouwde.

Telkens als er een zware golf met dof geweld op de rotsen beukte, schudde het ganse huis - hoe mocht het hier bij vliegend stormweer wel toegaan? Ik luisterde naar de geluiden die bij tussenpozen van beneden of uit een aangrenzend vertrek kwamen; soms ving ik stemmen en gelach op. Dan weer werd het vreemd-stil, als was ik vandaag de enige gast in dit hotel. De regen ritselde op het dak; buiten krijsten de meeuwen; daar donderde het weer tegen de rotsen, en de dikke matten vloer onder me schudde.

Tenslotte keerde de kamermeid terug. IJverig bij me neerknielend, goot ze m'n opgewarmde bonen-met-spek in een lakkommetje, en uit haar kimono-mouwen toverde ze 'n paar ivoren eetstokjes. Ziende met hoe weinig succes ik daarmee de bonen uit het kommetje trachtte te vissen, ging ze geamuseerd weer heen om een porseleinen soja-lepel voor me te halen. En daarna bleef ze nieuwsgierig en ongevraagd toekijken, zich verbazend over de primitieve tafelmanieren van zo'n witte barbaar. Om niet langer zo geheel het centrum van belangstelling te zijn, vroeg ik haar hoe ze heette. Verrast en zichtbaar gevleid, noemde ze mij haar naam: Fukiko.

De klank ervan deed me aan het fluiten van een vogel denken, en ik zei haar na: ‘Fukiko’ en voegde er nog het respectvolle ‘san’ aan toe. Fukiko-san!

‘You rike-u?’ vroeg ze voldaan.

‘Yes, I like it. It's a lovely name.’

Toen ik mijn lunch genuttigd had en de lepel in het lege kommetje had gelegd, keek ze mij aarzelend aan en informeerde wat nu mijn verdere wensen waren.

‘Eerst nog 'n kop thee, en dan 'n heet bad,’ zei ik.

Zij knikte nadenkelijk en verdween weer, deze keer slechts voor enkele ogenblikken. Tezamen met een blad waarop een theepotje-met-kop in miniatuuruitvoering stond, bracht ze me een handdoek van het gewone Japanse formaat: ongeveer zo groot als een ontbijtservetje. De handdoek bleek bovendien nog nat te zijn van de vorige gast, en ik waagde de opmerking dat ik, zo mogelijk, graag een droge zou hebben.

[p. 230]

Zij schudde verdrietig het hoofd. ‘No dry-u. No fire-u.’

Ik dronk daarop maar mijn thee en volgde haar naar beneden.

Zij leidde mij langs een ping-pong tafel, waaraan twee forse Yanks in kinder-kimono's een opwindende double speelden met hun uit Tokio meegebrachte geisha's die, bij al hun hulpeloos gelach en gekraai, bewonderenswaardige partners bleken. De dikke kaalhoofdige hoteleigenaar en zijn gezin volgden de match in spanning, en ook ik kon er mij moeilijk van losrukken, geboeid door de vlugge bewegingen dier kleine Japanse handjes en door de als vlinders fladderende kimonomouwen. Maar tenslotte volgde ik Fukiko-san naar een vertrek waar, langs de wand, kleine manden met stapeltjes kleren stonden, netjes opgevouwen Amerikaanse legeruniformen in het ene mandje en fleurige Japanse meisjeskimono's, bonte zijden of damasten obi's en de bekende witte sokken-met-afzonderlijke-grote-teen in het andere.

Ik was niet voor het eerst in Japan en schikte me in het onvermijdelijke toen ik zag dat mijn verzorgster geen aanstalten maakte, mij nu alleen te laten. Ze hielp me reeds gedienstig uit mijn kimono en legde deze opgevouwen in een leeg mandje waarmee ze daarna afwachtend voor mij bleef staan tot mijn hemd het stapeltje bekroonde en ik, 's lands wijs 's lands eer, in al mijn natuurlijke majesteit de aangrenzende ruimte binnenstapte waarin zich het bad bevond: een bassin van enkele meters in het vierkant. Dichte dampen stegen van het water op, dat ongemeen helder was en van een lichtblauwe kleur.

Door al de stoom kon ik het eerste ogenblik nog niet veel méér onderscheiden, maar toen ik van onder de douche naast de ingang te voorschijn trad, zag ik aan mijn zijde van het bassin vier jeugdige Adams die slechts G.I.'s konden zijn - ze waren van de hitte rood als kreeften en lieten hun harige benen vergenoegd in het water bungelen. Zij en ik bleken de enige manlijke wezens te zijn temidden van 'n half dozijn of meer Japanse meisjes... neen, wacht, aan de overkant hurkte één oude Japanner, die zich zonder spiegel en zonder zeep trachtte te scheren en, te oordelen naar zijn benauwde gezichtsuitdrukking, met een niet al te scherp mes.

De Eva's zaten tot aan hun hals in het water. Ik herinner me de temperatuur daarvan nu niet meer, maar ze was hoog, en men moest een bewoner van dit land van vulkanen en kokende bronnen zijn om 'n half uur achtereen rustig in zo'n bad te blijven zitten zonder 'n hartaanval te krijgen. Ik probeerde hoe lang ik het kon volhouden zonder te bezwijmen, maar moest het reeds na 'n minuut of vijf opgeven en ging bij de Yanks zitten, die me met gastvrij gebaar kauwgummi aanboden. (Een sigaret zou in een zo benauwde en van vocht doortrokken atmosfeer spoedig zijn uitgegaan.)

Het is mijn bedoeling, waarde lezer, getrouw te rapporteren over de mysteriën der Atami'se bad-hotels en daarbij niets voor u verborgen te houden -

[p. 231]

maar mocht ik door de schildering van deze scène de verdenking bij u hebben gewekt als had dit Japans-Amerikaanse bain-mixte een immoreel karakter gedragen, laat mij u dan dadelijk gerust stellen: elke zondige gedachte zou, gelijk 'n sigaret, in stoom en hitte gesmoord zijn geworden. Alle energie die de brave G.I.'s nog restte putte zich uit in een stupide grinniken en - bij tussenpozen - een onschuldig spatten met water naar de overzijde, waar de meisjes in een groepje bijeenschoolden. Wij zagen hun glimlachende gezichtjes boven het water en nog juist hun lichtbruine, glinsterende schouders - gans de rest loste zich op in stoom en groteske kronkelingen...

Een korte sensatie brachten drie nieuw-binnengekomen schoonheden teweeg; na vlug even onder de douche te zijn gedoken haastten zij zich naar het bad in het typisch preutse loopje dat de Japanse etiquette voorschrijft: de voeten naar binnen gekeerd, met één hand de kleine boezem bedekkend en zich verder zo goed mogelijk verbergend achter een handdoek van het door mij reeds aangegeven formaat. De Yanks staken werktuiglijk twee natte vingers in hun mond en floten appreciërend - the wolf's call - en de meisjes gichelden wat verschrikt bij de hun gebrachte hulde en lieten zich bij hun sexe-genoten in het bad glijden.

Na dit erotisch intermezzo keerde de onschuld van het paradijs echter weer in ons aller harten terug: wij grijnsden stupide naar de overkant en spatten met water. En warempel, de meisjes - hun aantal met drie vermeerderd - vonden nu ineens de moed die hun tot dusver had ontbroken, en spatten terug. De oude Japanner, die zich juist gesneden had en met de rug van zijn hand het bloed op zijn kin trachtte te stelpen, moest er om lachen; zijn tandeloze mond spleet van oor tot oor open.

Eén der Yanks keerde zich al kauwend naar mij om en vroeg me waar ik eigenlijk vandaan was. ‘I'm from Greenville. You know - South Carolina,’ zei hij met de zware ‘drawl’ der zuidelijke staten, ‘en laat me je vertellen, broeder, dat het daar beter is dan hier, in this goddamn bloody place.’

'n Makker naast hem boog zich naar voren om me te bekennen dat zijn wieg in Brooklyn had gestaan. ‘Ever been to Noo-York?’ vroeg hij. ‘Oh, boy, ik wou dat ik maar vast weer thuis zat! Jesus Christ, wat zou het iets zijn om weer eens 'n paar hot dogs te kunnen peuzelen aan de bar van that guy Antonio op Times Square!’ Zijn ogen werden wazig bij het visioen.

Ook de anderen konden het daarop niet laten, mij te vertellen waar ze thuis behoorden; ze vergaten er de bekoorlijke Aziatische zeemeerminnen daar aan de overzijde bij, en hun stemmen zakten tot een weemoedig-diepe bastoon af terwijl ze van het verre grote land spraken dat het hunne was: Amerika...

Maar gaandeweg maakte de hitte ons zelfs voor dit soort conversatie nog

[p. 232]

te loom. Wij zwegen dus maar en sloten de ogen, en er was nog slechts het geluid van water: de regen op het dak en de doffe donder van de branding daar buiten bij de rotsen, en verder het droge tikken van de ping-pong balletjes in het aangrenzend vertrek, de opgewonden kreten der spelers...

Op wat onzekere benen hees ik me tenslotte overeind om mij weer aan te kleden. Fukiko-san, door een zesde zintuig gewaarschuwd, kwam ongeroepen van de ping-pong tafel aangehold en reikte mij weer het mandje. ‘Bath-u okay?’ wilde zij weten.

‘Bath-u okay’, zei ik, en schoot in het hemd dat zij voor me ophield.