Een wereld in beroering. Verdere mémoires (1936-1946)

[p. 181]

43

Yuichiro Nagano, laatstelijk opperbevelhebber van het Japanse bezettingsleger op Java, en zijn chef van de staf, generaal-majoor Moichiro Yamamoto, hun zwaarden moesten overreiken - zij werden verantwoordelijk geacht voor het feit dat de Japanse garnizoenen in oost- en midden-Java hun wapenen aan de nationalisten hadden uitgeleverd.

'n Kwartier vóór het vastgestelde uur bevonden wij, correspondenten, ons in het aan het Koningsplein-Zuid gelegen gebouw van de Kon. Ned. Petroleummaatschappij, destijds hoofdkwartier van de 23ste Brits-Indische divisie. Een half dozijn tanks, met hun front naar het gebouw gekeerd, representeerde de gemechaniseerde afdelingen van het bezettingsleger, en langs de oprijlaan in de tuin stonden in strenge formatie soldaten van de verschillende Britse regimenten - ook Sikh's, Gurkha's, Punjabs, Pathani's.

Precies op de minuut zagen wij, door de open vensters, twee grote legerauto's het erf oprijden. In de voorste zaten de beide generaals, in de achterste een Japans stafofficier en een tolk. De soldaten werden in de houding gecommandeerd, maar presenteerden niet het geweer, zoals ze dat tevoren hadden gedaan toen generaal Hawthorn arriveerde, die nu achter zijn schrijftafel de komst der Japanners afwachtte.

Men kon in de kamer een speld horen vallen toen de deur openging en beiden binnen traden, zichtbaar bevangen, maar niet zonder waardigheid. Achter hen in het marmeren trappenhuis schalde de stem van de Schotse officier nog na, die de daar geposteerde Seaforth Highlanders het ‘op de plaats rust!’ toebrulde.

Nagano, de gewezen opperbevelhebber, was de kleinste van de twee; het tanige hoofd met de zware kaken en de Mongoolse ogen zat hem laag op de schouders gedrukt, en zijn zwaard met de roodleren riemen, waarop onwillekeurig ieders oog viel, scheen bijna te groot voor hem. Hij salueerde, lichtte daarna zijn onflatteuze kepi van de gemillimeterde schedel en stelde zich op enige afstand voor de schrijftafel op. Generaal Yamamoto, slechts weinig boven zijn superieur uitrijzend en dezelfde uiterlijke karakteristieken van de hoge Japanse militair vertonend, volgde zijn voorbeeld. Bij hen voegde zich nog de meegekomen staf-officier, die een glimmende leren actentas tegen zich aandrukte waarvan doel en inhoud voor ons verborgen zouden blijven. Zàt er wel iets in?

Er hing een atmosfeer van kille vormelijkheid. Wij kenden generaal Hawthorn van enkele gemoedelijk-informele persconferenties, maar nu was hij nog slechts Brits officier. Na een ogenblik stond hij op, nam het blad papier dat voor hem op de tafel lag in handen, en las de aanklacht.

[p. 182]

‘Generaal Nagano. Naar mijn mening zijt gij opzettelijk en op oneervolle wijze tekort geschoten in het uitvoeren van de plichten, u door de geallieerden bij de overgave opgelegd. Gij hebt gefaald op Java de orde te handhaven zoals ik u dat bij mijn aankomst bevolen heb. Gij hebt zonder bedenken uw wapenen en uitrusting overhandigd aan de ordeloze elementen in dit land, en hun daardoor de mogelijkheid geopend verliezen toe te brengen aan de onder mijn bevel staande troepen. In naam van de geallieerde opperbevelhebber beveel ik uw arrestatie en die van de chef van uw generale staf, generaalmajoor Yamamoto. Gij zult thans beiden uw zwaard aan mij overhandigen. Daarna zult gij per vliegtuig naar Singapore worden overgebracht, waar een gerechtelijk onderzoek naar uw handelingen zal worden ingesteld.’

Zoals te verwachten, had de Engelsman zich van elk pathos onthouden; hij had het stuk voorgelezen als ging het niemand hier in het bizonder aan. Zijn stem klonk eentonig, bijna wat verveeld, en de enige luister die aan deze voorlezing werd gegeven kwam van een vogel, ergens buiten in de kenariebomen, die er een of twee maal helder doorheen floot. De Japanners stonden daar met naar voren gezakt hoofd en lieten de Engelse klanken maar over zich heen gaan; de hemel alleen weet waar hun gedachten waren.

Met de ijver van een schoolmeester begon daarop de tolk de Japanse vertaling van de tekst te lezen; zich zonnend in een plotselinge autoriteit, die nogal komisch aandeed, stelde hij zich voor de beide aangeklaagden op.

Toen hij had uitgesproken, viel dadelijk weer de stilte in. Iedereen verwachtte nu dat Nagano naar voren zou treden en zijn zwaard aan Hawthorn overhandigen: dozijnen pers-camera's werden al gereed gehouden. Maar hij scheen te zeer versuft om te begrijpen wat er van hem werd verlangd. De tolk boog zich daarom naar hem over en fluisterde enkele woorden in zijn oor. Waarop de kleine generaal knikte en zijn zwaard begon los te gespen.

Het gelukte niet dadelijk; zijn dikke handen met de stompe vingers friemelden zenuwachtig. Eindelijk lieten de weerbarstige gespen zich dan toch overreden het zwaard los te laten; Nagano bracht het horizontaal voor het omlaag gebogen gelaat en reikte het toen met gestrekte armen aan generaal Hawthorn, die het aannam en voorzichtig voor zich op de tafel legde. Daarna trad generaal-majoor Yamamoto naar voren, en de procedure herhaalde zich onder het geklikklak der foto-toestellen.

Nadat beiden waren teruggetreden, nu nog slechts met moeite hun innerlijke ontreddering verbergend, vatte een sergeant van de Engelse militaire politie generaal Nagano discreet bij de arm; de twee arrestanten brachten voor het laatst nog eens de hand aan hun kinderachtige petje en verlieten het vertrek. In het trappenhuis en buiten in de tuin bleef het deze keer stil; ik hoorde géén soldatenhielen tegen elkaar klappen. Even later gleden de beide

[p. 183]

auto's, nu onder geleide van militaire politie op motorfietsen, de straat op, langs het publiek van Europeanen, Chinezen en Indonesiërs dat zich daar had verzameld.

Op de tafel lagen de beide samoerai-zwaarden. Journalisten, fotografen, geallieerde officieren bogen er zich overheen en bekeken, gefascineerd, het kostbare gevest.

Buiten vonden we nog de tanks opgesteld, grijsblauw in de schaduw der bomen en door enkele stralen tropisch zonlicht beschoten als met gouden pijlen. Sombere stalen kolossen, glorificatie van de tot het uiterste gemechaniseerde militaire kracht van het Westen.