Uit en thuis aan de gracht

[p. 156]

XXIII. ‘Jonge vrouw met hoed’

In elke familie is er wel eens de een of andere wilde rel, iets dat nooit meer helemaal in orde komt, dat door de generaties heen blijft voortsmeulen en doorsudderen, en dat op de meest onverwachte momenten de kop kan opsteken. In het snelle gecompliceerde leven, dat we leiden, is dat natuurlijk onzinnig, maar er is tenslotte zo vèèl onzinnig.

In Pauls familie wemelt het van de complicaties. Paul, als jurist, heeft een heel archief aangelegd van alle acties en processen, die - eventueel - tegen ‘verre verwanten’ en ‘aangetrouwde takken’ te voeren zouden zijn.

Zo zijn er jaren geleden moeilijkheden geweest tussen Oma Mierema en haar broer, Fedde Holkes. Het ging om een schilderij van Isaäc Israëls, dat bekend stond onder de naam van ‘Jonge vrouw met hoed’, en dat Oma Mierema voorstelde op haar achtentwintigste, gekleed in wazig

[p. 157]

lavendelgrijs, met een vlot matelootje op haar blonde krullen.

Nadat het schilderij meer dan twintig jaar lang in de zaal boven de canapé had gehangen, vroeg Fedde Holkes het in bruikleen voor een serie door hem - als kunstbeschermer - georganiseerde exposities in de provincie.

De serie exposities in de provincie moet ontzettend groot zijn geweest, in elk geval de Jonge-vrouw-met-hoed bleef jarenlang op pad. En toen Oma Mierema al lang reden had te veronderstellen, dat het kunstexperiment van haar broer ten einde was, bleef de joyeuze rentree van haar beeltenis nog maar steeds uit. En het nare, om niet te zeggen het pijnlijke was, dat dit uitblijven Opa Mierema volstrekt koud liet.

Er ligt iets zieligs in, achter je eigen portret te moeten aanjagen, en aangezien Oma Mierema er niet de vrouw naar was om iets zieligs te ondernemen, schreef ze een vernietigende brief aan Fedde - van wie intussen bekend was geworden, dat hij het schilderij had opgehangen in zìjn zaal, boven zìjn canapé - waarna ze een kras haalde,

[p. 158]

zowel door hem als door de Jonge-vrouw-met-hoed.

Het jeugdportret van Oma Mierema bleef dus bij de familie Holkes, terwijl de familie Mierema het moest doen met een voorstudie van het schilderij, die - achter glas - in de bovengang bij het fonteintje hing.

De jaren gingen voorbij, en toen Paul en ik het huis aan de gracht betrokken, haalde Paul de vaagkleurige tekening naar beneden, naar de zaal, waar ze het beslist nìèt goed deed tussen de miniatuurtjes en de donkere portretten in de vergulde krullijsten.

‘Het is toch ook eigenlijk een schandaal’, zei Paul, en hij stelde zich in verbinding met zijn achterneef Fedde Holkes, de kleinzoon van Oma Mierema's broer, die de Jonge-vrouw-met-hoed indertijd feitelijk achterover had gedrukt.

Paul zei, dat hem er veel aan gelegen was het portret weer in familiebezit te krijgen, maar Fedde zei, dat hij - zowel als zijn vader - waren opgegroeid onder dat portret en dat hij er niet aan moest denken

[p. 159]

het te moeten missen.... Paul stelde een ruil voor; hij wilde een Vissersknaap-met-mand geven voor de Jonge-vrouw-met-hoed, maar Fedde zei: ‘Nee! Om 's hemelswil ouwe jongen, laat de zaak rusten. Dat schilderij is een deel van mijn jeugd,’ en het gaf niets of Paul al zei, dat het ook een deel van zìjn jeugd was, of in elk geval van die van zijn grootmoeder; het kleine doek bleef hangen waar het hing: in de moderne Holkes-flat, boven de smaragdgroene bank in de huiskamer.

De verhouding, die tussen ons en de Holkes-mensen bestaat, zou je koel kunnen noemen. Als we elkaar hier of daar bij familie ontmoeten, zeggen we elkaar goeiendag en daarmee uit.

Maar nu wil het toeval, dat Teddy en Freddy, de Holkes-tweeling, op dezelfde school gaat als onze Kareltje. Ze zitten alle drie in de klas van juffrouw Van Dal, en toen Teddy en Freddy vorige week zeven werden, behoorde ook onze Kareltje tot de genodigden voor de verjaarspartij.

‘Vervelend is dat nou....’, zei Paul.

‘Het is maar van twee tot vijf’, zei ik.

[p. 160]

‘En er komt ook een echte goochelaar.’

‘Zul je je als een grote jongen gedragen?’ vroeg ik enigszins beklemd, toen Kareltje zaterdagmiddag in zijn donkerblauw feest-pak-met-lange-broek klaar stond voor vertrek naar de verjaarspartij van de Holkestweeling.

‘Ga jij maar feestvieren, Kareltje’, zei Paul. ‘Ga jij maar es kijken of je het portret van onze eigen over-omaatje nog ziet hangen! En denk er om: niet vechten als je je zin niet krijgt, en geen limonadeglazen omgooien, en niet met je padvindersmes op de meubels krassen.’

[p. 161]

Kareltje vertrok. Paul ging naar zijn studeerkamer en ik reed met Heleen Klinkenberg naar de repetitie van het koor.

Toen ik tegen vijven thuiskwam, trad Paul me in de gang tegemoet. Hij straalde. ‘Marie Eugénie,’ zei hij, ‘kom es naar de zaal. Ik moet je wat laten zien....’ Met mijn mantel nog aan, liep ik met hem mee.

In de zaal brandden alle lampen, en in de hoek rechts van de schoorsteenmantel, op het verschoten groen fluweel van de muurbekleding, hing het portret van een jonge vrouw in wazig lavendelgrijs met een strooien matelootje op de blonde krullen....

‘Dat ìs het schilderij!’ zei Paul, en er klonk iets van victorie in zijn stem. ‘Kareltje is gewoon op de bank geklommen en heeft het van de haak gewipt. Hij is er op zijn eentje mee de deur uit gewandeld. Hij zegt: “Het is mijn eigen over-omaatje!” Dat optreden van die goochelaar schijnt nogal lawaaiig te zijn geweest, een soort rock-and-roll. Ik krijg zo de indruk, dat de kinderen het hele meubilair door elkaar hebben gehaald. Volgens Oma Mierema was het bij

[p. 162]

de oude Holkes òòk al altijd een vrijgevochten bende.... Hoe dan ook, het schijnt in de algemene vreugde niemand te zijn opgevallen, dat Kareltje er met het schilderij onder zijn arm, vandoor is gegaan. Ik heb Nurse er al heen gestuurd met onze excuses en de Vissersknaap-met-mand....’

‘Waar is Kareltje?’ vroeg ik.

Paul keek een beetje schuldig. ‘Kareltje?’ zei hij. ‘Die heb ik naar bed gestuurd. Voor straf....’