Uit en thuis aan de gracht

[p. 65]

IX. Heraldisch drama

‘Mevrouw,’ zei juffrouw Pons de voorkamer binnenkomend,’ ‘daar is meneer Joelewitz uit Hoorn om meneer te spreken.’

Ik keek verschrikt op van mijn werk. ‘Meneer ìs er toch niet’, zei ik. ‘Kunt u niet een afspraak met hem maken? Wat moet ìk nu weer met die meneer Joelewitz?’

Juffrouw Pons schudde zorgelijk het hoofd. Ze is al jarenlang Pauls secretaresse en ze weet hoe ze met cliënten moet omgaan, maar ze weet ook, dat een cliënt als meneer Joelewitz een geval apart is. Ze weet, dat hij niet alleen Paul, maar als het hem goeddunkt ons hele huisgezin betrekt in zijn zaken. ‘Hij zegt dat er haast bij is....’ Ze zuchtte.

Begon dat gedoe nu wèèr! Gedurende zijn scheidingsproces hadden we allemaal, of we wilden of niet, moeten meeleven met meneer Joelewitz. Hij zat uren bij mij en deed ontzettende verhalen over ontrouw;

[p. 66]

hij zat in de keuken bij juffrouw Carolien een speciaal kruidenaftreksel tegen z'n zenuwen te brouwen; hij zat in de kinderkamer bij Nurse zijn hart uit te storten; hij telefoneerde midden in de nacht; hij vroeg of hij een hapje mocht blijven meeëten; hij leende zakdoeken; hij liet Annetje Winkelmeier knopen naaien aan zijn leren motorjekker.... En na het scheidingsproces kwamen er weer andere processen: beledigingen, een verdwenen erfenis, geharrewar om een stuk land. Er was altijd wat met meneer Joelewitz uit Hoorn.

‘Hij zit in de wachtkamer.’ Juffrouw Pons wierp even een snelle blik achter zich in de gang. ‘Hij wil naar beneden. Hij zegt, dat ie het net zo goed kan bespreken met u.... Dan belt ie morgenvroeg wel om te horen wat meneer ervan vindt....’ Ze zweeg. Met een houterige buiging was meneer Joelewitz de kamer binnengetreden.

‘Excuseer, mevrouw. Ik ben maar zo brutaal geweest.... Ik voel me hier nog altijd kind aan huis....’ Hij keek me met een wat hulpeloos glimlachje aan, zei nog

[p. 67]

eens ‘excuseer’, en plofte neer op de bank tegenover me.

Juffrouw Pons haalde geïrriteerd haar schouders op en verdween naar het kantoortje op de tussenetage. Ik schoof de sigaretten naar meneer Joelewitz. Hij zag er opgewonden uit. ‘Het gaat om een vrouw’, zei hij. ‘Of eigenlijk om een wapen.’

Werd dit een moordzaak? ‘Hoezo?’ vroeg ik geïnteresseerd. ‘Wat voor wapen?’

‘Dat is het hem nu juist’, vertrouwde mijn bezoeker me toe. ‘De keus staat me in zeker opzicht vrij....’

Grote genade, een duel misschien? Maar dat was toch te gek. Onthutst vroeg ik me af of er iets mis kon zijn met het hoofd van meneer Joelewitz. ‘Wilt u zenuwdruppels?’ vroeg ik zo rustig mogelijk.

Hij glimlachte als iemand, die een bekende klank hoort. ‘Nee dank u’, zei hij. ‘Nog niet.... Ik zal kort zijn.’

Het verhaal, dat hij me toen deed, kwam hierop neer: Hij had een weduwe ontmoet en hij wilde hertrouwen. Maar de weduwe was - zoals hij zei - ‘van betere stand’ en hij was maar ‘een gewoon mannetje’, wat

[p. 68]

de weduwe hem blijkbaar zo nu en dan liet voelen.... ‘Het is haar gehoorte’, zei hij. ‘Er is nu eenmaal een kloof’, en om die kloof wat minder diep te maken, had hij intussen al een buitenplaats gekocht, en nu wilde hij ook een wapen hebben. ‘Een familiewapen.’ Hij keek me, nu het hoge woord eruit was, met een vuurrood hoofd aan. ‘Mijn vader.... Wij.... Ik kom geloof ik òòk van een oude familie’, zei hij enigszins onzeker.

‘Allicht’, zei ik. Volgens mij komt iederéén van een oude familie. Er is nog nooit een familie van vandaag op morgen zomaar uit het niets ontstaan.

Meneer Joelewitz ademde op. ‘Ik wist wel, dat u me zou begrijpen. En dan wil ik meteen een gòèd wapen hebben, eentje met een harnas erboven. Zoudt u de zaak met uw man willen bespreken? Geld is geen bezwaar. Ik bel morgenvroeg.’ Sneller dan ik had durven verwachten nam hij afscheid.

's Avonds bracht ik Paul verslag uit van het gesprek. Meneer Joelewitz viel hem tegen, zei hij. Hij hield niet van dat geknoei met wapens. Waarom je afkomst verdoeze-

[p. 69]

len? Wat is er tegen af te stammen van een eerlijke timmerman of bakker of meestersmid? Hadden dìè een wapen hangen boven de meeltrog of het aambeeld? Nee toch zeker?

Toen de zielige Joelewitz de volgende morgen voor dag en dauw aan de telefoon hing, zei Paul hem kort en goed, dat ie voor de kwestie niet bij hem moest zijn maar bij een of ander obscuur mannetje, dat grasduinde in de heraldiek. ‘Zo iemand flanst de onzinnigste stambomen in elkaar, meneer Joelewitz. Er is altijd wel een wapen van een uitgestorven familie, die niet meer kan protesteren tegen het onrecht....’

Na dit min of meer bittere telefoongesprek verdween meneer Joelewitz voor een goeie zes maanden uit de kring van onze belangstelling. Maar eergisteren zat hij ineens weer met een rood hoofd van opwinding tegenover me in de voorkamer. ‘Dat wapen’, zei hij. ‘U weet wel, mìjn wapen....’ Hij deponeerde naast mijn asbakje een zwaargouden zegelring, waarin iets was gegraveerd: een soort schoffel en een spitsig dier met een eindeloos lange

[p. 70]

gestyleerde staart. ‘Het heeft me een smak geld gekost. Maar ik neem het niet! Ik wilde uw man spreken over een eis tot schadevergoeding.’

Ik bekeek de zegelring en vroeg: ‘Wat is dat voor een dier?’

Ik scheen een teer punt te hebben aangeraakt. Meneer Joelewitz barstte uit in een akelig hoongelach. ‘Ze hebben het laten doorgaan voor een draak. Maar 't ìs geen draak.... En het wapen ìs geen wapen....’

‘Geen wapen?’ vroeg ik verbijsterd.

‘Nee’, zei meneer Joelewitz, de zegelring weer aan zijn vinger stekend. ‘Het is geen wapen, het is een fabrieksmerk. Ik kwam het vanmorgen aan het ontbijt tegen, het stond op een blik gestampte muisjes....’