Verzameld werk. Deel 5

[p. 472]

In Memoriam Aart van der Leeuw

‘Zonder hartstocht harmonie en geluk te bezingen, is een wonderlijke bezigheid in deze tijd. Maar mijn opgaaf is nu eenmaal niet anders’. ‘Niets heeft waarde voor me, dat niet uit de lagen van onbewustheid en onderbewustheid in het volle heldere zonnelicht is gebracht en daar door den vorm is geheiligd’. ‘Ik geloof niet dat ik gauw de wapenen zou strekken: Er bestaat geen geluksplateau waar je rustig je huis kunt bouwen. Er is altijd weer een ander geluk, dat op een hooger plateau is te vinden en dat je geen rust laat. De weg van het eene plateau naar het andere is de harde, bezwaarlijke’. Aanhalingen uit brieven. Wij zien erin, hoe helder en hoe scherp Van der Leeuw zich in wat hij zijn dichterlijke taak wist vreemd voelde, én aan de Nieuwe-Gidsformules onder wier heerschappij hij opgroeide, én aan dat snelle, schrille en disharmonische, dat blind en onbevredigd naar instinct en drift leven, dat hij als het eigenlijk kenmerk van een groot deel der huidige mensheid om zich heen zag. Wij lezen eruit, hoe hij zijn doel echter ook niet in een leven uit en naar de intuïtieve ervaring van een als wezen des levens erkende onbewustheid, maar in de geboorte van de vorm uit de wederkerige doordringing van het onbewuste en het bewuste stelde. Wij lezen er ten slotte uit af, dat daarin, in dat tot vorm brengen van het wezen des levens voor hem de diepste zin van het geluk lag: dat zijn geluksverlangen een drang, niet tot werkloos rusten en genieten, maar tot een werkzaam voortschrijden en overschrijden was, voor hetwelk hij de onvermijdelijke ontbering en teleurstelling met open ogen aanvaardde.

‘Als een weinig licht stof glanst mijn leven in de holte van mijn handpalm, en tusschen de heesters, daarginder,

[p. 473]

zwelt de windvlaag al aan, die het zal meenemen, de oneindigheid in, aanstonds.’ Deze zin, uit de laatste overpeinzing die Van der Leeuw zijn ‘kleine’ Rudolf deed neerschrijven, is profetisch gebleken. Zijn vrouw en zijn vrienden hebben in hem een man, een makker van bijzondere adel en bekoring verloren. Onze letteren een van haar beste en zuiverste dichters, die - mochten onverschilligheid en inbeelding weer afnemen - als zodanig steeds warmer en guller bewonderd zal worden. Leiding verliest in hem een overtuigd medestander. De behoefte aan een tijdschrift als het onze had hij reeds lang gevoeld en meermalen uitgesproken. Voor de eerste aflevering schreef hij die mooie, ook voor hem zelf zo kenmerkende beschouwing over de schrijver die de grootste ontdekking van zijn latere jaren geweest was: Thomas Traherne. Het beginhoofdstuk van zijn Kleine Rudolf, zijn beschouwing over Büchners Lenz kon hij daar binnen een jaar tijds nog aan toevoegen. Verzen, verhalen, andere beschouwingen, over Aloysius Bertrand bij voorbeeld, had hij ons toegedacht. Als wij ons streven - een streven, gelijk het zijne, tot voortschrijding en overschrijding - nu zónder zijn bijdragen moeten voortzetten, als het missen van die bijdragen ons daarbij te bezwaarlijker zal vallen naarmate de geringe beschikbaarheid van wezenlijke krachten, die hij ook zelf zo betreurde, zich door zijn heengaan te scherper gevoelen doet, - het zal niet zonder zijn geest zijn die, hoewel zelf alleen tot de, afgedwongen, verdediging van het eigene strijdbaar, de noodzaak van vrijwillige strijd ook voor het gemeenschappelijke inzag, en die, in zijn persoonlijke schakering, gelijk wij, de vorm als zijn doel, de vormkracht als zijn middel erkend had.