Verzameld werk. Deel 5

[p. 457]

J.C. Bloem: Media Vita, Gedichten, 1931.

‘Dichter van de daadschuwe droom, van het onbevredigbaar verlangen, van de smartelijke ontgoocheling, van de vermoeide of bittere berusting’, schreef ik vijf jaar geleden naar aanleiding van Bloems eerste bundel, Het Verlangen, ‘is hij in dat donkere zwijgen verzonken dat hij reeds lang tevoren in De Spiegel onontkoombaar genoemd had en dat hij, zonder korte en onvruchtbare voortzetting van Het Verlangen over levensverloochening, niet zal kunnen verbreken, als niet Het Brood, bewust of onbewust, het uitgangspunt van zijn nieuwe dichten wordt.’ Dat het gedicht Het Brood, van 1912, zulk een uitgangspunt zou worden, was reeds toen onwaarschijnlijk en nu Bloem zijn zwijgen verbroken heeft, blijken zijn nieuwe gedichten dan ook inderdaad een voortzetting van Het Verlangen en zou het, door hun aan het ‘te midden van het leven zijn wij in de dood’ herinnerende titel, zelfs de schijn kunnen wekken, dat zij nu ook werkelijk uit een in Het Verlangen niet op die wijze geuite levensverloochening voortkomen. De schijn, zeg ik. Bloem is altijd een ontgoochelde geweest, maar het geloof in de buiten-persoonlijke, de principiële mogelijkheid van een schone vervulling heeft hij nimmer verloochend. Doet hij dat in Media Vita? Wij behoeven op bladzij 20 zijn hieronder aan te halen Grafschrift maar te lezen, om te zien dat dit niet het geval is, dat hij in anderen ook de schoonste vervulling niet onmogelijk acht: dat, zo hij verloochent, het verloochende dus nog steeds slechts de mogelijkheid van zijn eigen vervulling is, door het toenemend besef van vergankelijkheid verzwaard, soms verscherpt, maar nooit, tot een bestendige verloochening van álle leven, over zich zelf heengedreven. Dit kon ook niet, want

[p. 458]

de onbevredigdheid van het hart moge Bloem er de ene maal toe drijven om, als in Herfstdag, te zeggen dat het naar het begeerde ‘al haast niet meer haakt’, en om het, als in Spiegeling, voor te stellen of zelfs het gevoel van ‘daaglijksch derven’ in de grijsheid van zijn latere leven ondergezogen is, hij moge aldus vaak geneigd zijn om in de stilte van het landelijke kerkhof nog het trouwste beeld van zijn innerlijke toestand te erkennen, - een ander maal voelt hij, als in een openbaring, dat de dromen van zijn jeugd nog altijd niet gestorven zijn: niet alleen, zoals hij dikwijls gelooft, slechts in de herinnering, maar ook in het heden beleeft hij nog ogenblikken, die zijn ‘te midden van het leven zijn wij in de dood’, deze in zíjn mond hopeloze leer van het levenslange sterven, tot een ‘te midden van de dood zijn wij in het leven’ veranderen; ogenblikken, in Bevrijding, De Sluis, Nachthemel gezongen, waarop het hart zijn verrukking krijgt, het leven zich door de dwingende kracht der onweerlegbare ondervinding ook in hem als wonder bewust wordt en de ‘onvergankelijke aanhanklijkheid’ aan welke iedere principiële levensverloochening uitsluit.

Wat Bloem, nu zijn ontgoocheling zich tot zulk een volstrekte levensontkenning niet ontwikkelde, maar de ervaringsondergrond van Het Brood zijn uitgangspunt niet werd, d.w.z. nu hij in wezen geheel de man van Het Verlangen bleef, na deze bundel nog te doen stond, dat was: de ingeschapen levenservaring van al het niet-wezenlijke te ontdoen, haar om zo te zeggen tot haar zuiverste, eenvoudigste gevoelsformule terug te brengen, en, nu ook zijn vorm door hetzelfde vormbeginsel bepaald zou blijven, daartoe ook zijn dichterlijk middel, zijn gedicht, tot het noodzakelijkste te verinnigen en te verzuiveren: het te vereenvoudigen en aldus te veredelen. Media Vita bewijst dat hij dit gedaan heeft, en een schone vruchtbaarheid is hem, de onvruchtbare, aldus toch nog beschoren gebleken. Wat in de laatste verzen van Het Verlangen reeds begonnen was, is hier voortgezet en in talrijke strofen, in verschillende

[p. 459]

gedichten voltooid. Gevoelsgepeinzen en -bepeinzingen, voornamelijk, met treffende beelden, met, in de voldongenheid van hun nu soberste uitdrukking, meermalen diep indringende bezinningen, en waarin een atmosferisch voelen van stad, land of water het van hart tot hart sprekend gevoel telkens opnieuw met iets wijds, iets oneindigs doorademd heeft. Een enkel gedicht overschrijdt hen:

Een naamlooze in den drom der nameloozen,
Aan de gelijken schijnbaar zeer gelijk,
Door geen vervoering stralend uitverkozen
Tot heerschen in een onaantastbaar rijk -

Wie van die hem vergaten of verdroegen
Ontwaarden uit hun veilige bestek
De schaduw van twee vleugels, die hem joegen,
Den fellen klauw in zijn gebogen nek?

En nu, na het begeerde, het ontbeerde,
Na de onrust en het levenslang geduld:
Een steen, door 't groen gebarsten, en verweerde
Letters en cijfers, die de regen vult.

In deze beknopte verbeelding van een gans mensenleven, deze levende ontkenning van haar eigen, de van vergetelheid doortrokken herinnering van het graf oproepende laatste strofe, zijn alle trekken die gedichten onsterfelijk maken aanwezig.