Verzameld werk. Deel 5

[p. 441]

F. van der Goes: Litteraire Herinneringen uit den Nieuwe-Gids-Tijd, 1931.

Van der Goes' herinneringen beslaan twee hoofdstukken. Het eerste en kortste, over Busken Huet en de Tachtigers, de begintijd van De nieuwe Gids derhalve, brengt alles samen wat de schrijver, uit vroegere publikaties en tot op deze uitgave ongepubliceerd gebleven brieven, aangaande Huets denkbeelden over De nieuwe Gids en zijn persoonlijke aanrakingen met Nieuwe-Gidsers bekend is. Die denkbeelden en aanrakingen blijken slechts vluchtig, maar zowel om Huet als om de Nieuwe-Gidsers is het niettemin een lezenswaardig relaas. Het tweede, zeer uitvoerige hoofdstuk, De Krisis van de Nieuwe Gids, beschrijft de ondergang van het tijdschrift. Van der Goes - slechts in zijn beschouwingen over de Inleidingen tot Het tweemaandelijksch Tijdschrift, De Beweging en de tweede Nieuwe Gids treedt hij buiten de door hem zelf gestelde grenzen - beperkt zich in dit hoofdstuk tot het weergeven van ‘het feitelijk verloop’ der crisis. ‘Met de diepere oorzaken van de gebeurtenissen, die in de tweede helft van 1893 een eind maakten aan’ het tijdschrift laat hij zich dus niet in.

Wie zijn boekje leest, zal daar niets meer in vinden van die rijke Nieuwe-Gidstijd die het begin van zijn eigen In Memoriam Cd Busken Huet in 1886 met zoveel bewogenheid, niets meer van die grote Kloos-figuur die, kort na de ondergang van De nieuwe Gids, in zijn Volk en Katholicisme van 1896, Verwey met zo heldere bewondering voor ons oproepen. Al is Van der Goes' verslag door zijn zelfbeperking tot de naakte feiten van de armzaligste periode der beweging een vrij triestig verhaal geworden, de echte belangstellenden zijn hem daarvoor nochtans erkentelijk. Ook wanneer het verloop der crisis in wezen niet anders

[p. 442]

blijkt dan uit de beschikbare gegevens reeds af te leiden viel, de Nieuwe-Gidsbeweging is, behalve een legende, een stuk geschiedenis, - geschiedenis echter vraagt de feiten, data, documenten waar de legenden aan getoetst kunnen worden, en Van der Goes, een der bij de crisis het naast betrokkenen, heeft ons die in zijn herinneringen nu ruimschoots verstrekt.

Hen voor het eerst en onder het uitdrukkelijk voorbehoud van mogelijke aanvulling of verbetering door andere nog levende deelhebbers in Groot-Nederland gepubliceerd hebbend, heeft hij aan de herdruk van zijn tekst als boek in een Naschrift nog het een en ander kunnen toevoegen. Naast een opmerking over Gorter is dat een andere voorstelling van de op een kritiek moment gewichtige verhouding tussen Verwey en Van Eeden dan zijn eerste lezing gewekt had. Berust - en iets anders is moeilijk denkbaar - deze verbetering op een inlichting van Verwey, dan behoeft niet al te zeer betreurd te worden dat Van der Goes haar niet, zoals voor de hand gelegen had, in de tekst zelf verwerkt heeft. Uit die duidelijke oorsprong der verbetering mag dan immers met enige zekerheid afgeleid worden dat, deze wijziging aangebracht, zijn relaas ook door Verwey, een van de twee bij de crisis onmiddellijk betrokkenen die voor het uitspreken van een oordeel op dit ogenblik nog in aanmerking komen, als een juiste weergave der feiten beschouwd wordt.