Verzameld werk. Deel 5

[p. 423]

Dr. K.H. de Raaf: Problemen der Poëzie, Beschouwingen, 1930.

De bespreking van een boekje als De Raafs Problemen der Poëzie heeft voor een dichterlijk en kritisch deskundige iets bezwaarlijks, omdat het aan de ene kant ondanks al de geestdrift, de ijver en de goede wil van zijn schrijver zo dilettantisch is, aan de andere kant ieder verstandig dichter-criticus de indruk vermijden zal, dat hij belangstellende niet-deskundigen als oningewijden hooghartig uit zijn mysterietempel wil dringen. Dat ik nochtans de neiging niet weerstaan kan, de heer De Raaf een bescheiden duwtje in de richting der dichterlandse grenzen te geven, heeft deze schrijver zich zelf te wijten. Wanneer hij het als Royaards' grote verdienste beschrijft dat deze ‘behalve den rhythmus en de melodie der verzen, ook de allerfijnste schakeeringen der woordbeteekenissen doorvoelend, die wist te doen hooren in het accent, het timbre en de dynamiek van zijn voordracht’, is het - en smaakbederf kan bij zulke inzichten niet uitblijven - onmogelijk niet aan de zuiverheid van De Raafs ‘gevoel’ voor verzen te gaan twijfelen, welke twijfel nog versterkt wordt, als zijn hele boekje alles bij elkaar toch niet veel meer dan een onnodige coda bij Kloos' tallooze en langgerekte fuga's op de eerste drie letters van het alfabet ener esthetiek der poëzie blijkt. De Raaf heeft niet begrepen dat, bij de bestaande verwarring aangaande de betekenis der in de kritiek en de literatuur-geschiedenis gebruikelijke termen, een waardevolle esthetiek der poëzie zich misschien het veiligst in de sobere en zelfverloochenende vorm van een verklarende woordenlijst zou kunnen aanbieden: dat wij vóor alles de zo zorgvuldig en betrouwbaar, de in elk geval innerlijk zo vast en samenhangend mogelijke begripsverklaring behoeven,

[p. 424]

waarin zij feitelijk reeds volledig vervat zou zijn. Kloos in diens ideeën over het onbewuste, de inspiratie, de intuïtie volgend, bij gelegenheid voor al deze drie gelijkelijk het ene woord ‘gevoel’ kiezend, zet De Raaf ons in een zin als: ‘de oorsprong der poëzie, haar toestand vóór de geboorte, is dus de gevoelvolle verbeelding, of, wat het zelfde is, het zich beeldende, vorm-aannemende gevoel’, dat hij in een overeenkomstige zin later dan ook nog de ‘onbewust groeiende Intuïtie’ noemt, een hutspot van moeilijke, onbegrepen en dus misbruikte woorden voor, wier enige uitwerking het is, de identiteit van de kostelijke begrippen gevoel, vorm, intuïtie, inspiratie, verbeelding, voorheen al schemerig, in een dikke duisternis vol dwaallichten te hullen.

Het is waar, dat De Raaf door allerlei aanhalingen, ook uit andere schrijvers dan Kloos, zijn bedoelingen probeert te verduidelijken, maar op de essentieelste punten zijn ook die aanhalingen vaak eerder een belemmering dan een hulp. Zo verwijst hij, in zijn verhandeling over inspiratie en intuïtie, naar Croces onderscheiding tussen deze beide. Wat, echter, nut ons voor ons begrip van de oorsprong en het wezen der poëzie een onderscheiding, volgens welke een ‘inspiratie zonder intuïtie wezenloos’, en een ‘intuïtie zonder inspiratie zielloos en leeg’ is, wanneer uit het begrip inspiratie volgt dat een wezenloze inspiratie geen inspiratie, en wanneer uit het begrip intuïtie volgt, dat een zielloze en lege intuïtie geen intuïtie is, d.w.z. wanneer het begrip inspiratie de intuïtie, het begrip intuïtie de inspiratie insluit? Deugen de door De Raaf gegeven predikaten, dan heeft zijn of Croces onderscheiding dus geen werkelijke, dat is inzicht-versterkende of -vergemakkelijkende waarde. Op verwante wijze heeft, in dit verband van zijn betoog, ook zijn aanhaling van Wordworths stelling, dat poëzie ‘the spontaneous overflow of powerful feelings’ is, geen bewijskracht, omdat hij hen van wat in beide de passages van Wordsworths voorrede, waarin zij voorkomen,

[p. 425]

op deze woorden volgt, ten onrechte afsnijdt: in de tweede de bekende uitspraak, dat poëzie ‘takes its origin from emotion recollected in tranquillity’, die aan de eerste aanhaling een gans ander karakter geeft, dan haar woorden haar op zich zelf zouden doen toekennen.

Dat De Raaf, in aansluiting aan wat hij met betrekking tot het onbewuste, de inspiratie en de intuïtie zegt, en onder vanzelfsprekende aanhalingen uit Valéry en Bremond ook uitvoerig over het befaamde - niet door Valéry, maar door Poe het eerst gebruikte, door Baudelaire uit Poe's Marginalia het eerst in de Franse literatuur gebrachte - ‘concept de la poésie pure’ handelt, eiste, in deze tijd, de titel van zijn boekje. Echter doet hij het zonder in de confrontatie van sommige onder Valéry's gedichten, als Les Pas of Palme, met enkele van Valéry's proza-uitspraken de grondslag voor die wenselijke beschrijving van de verhouding tussen ‘inspiratie’ en arbeid, tussen dichterlijke conceptie en kunstenaarschap te geven, waarmee hij velen niet weinig geholpen zou hebben. Had hij deze verhouding ernstiger doordacht, hij zou een zo belangrijk probleem als het wezen, de functie, de onderlinge verhouding van ritme en metrum, en in verband daarmee de functie van de versvorm, niet afgedaan hebben met een paar verstrooide opmerkingen, die enkel verraden dat hij dit probleem niet als een der fundamentele problemen van poëzie erkend heeft. De niet-deskundige die, om poëzie beter te leren genieten, dieper in haar wezen en haar middelen zou willen doordringen en zich in De Raafs titel bijstand beloofd ziet, zal, vrees ik, door de lezing van zijn boekje, zo al niet geschaad dan toch op geen enkel punt van wezenlijk belang noemenswaard gesterkt en verhelderd worden.