Verzameld werk. Deel 4

[p. 407]

K. van de Woestijne: Substrata

Substrata, door Karel van de Woestijne, geschreven en verlucht door Leo Marfurt, 1924.

Dit boek, groot kwarto, draagt op elk van zijn ruime bladzijden een enkel maal zes, soms vier, meestal twee naar een door Leo Marfurt geschreven handschrift geclicheerde regels. Als boek is Substrata dus een onbevredigend surrogaat. Maar ook poëzie wil het ons niet voorleggen. Het bevat ‘substrata’, en ziehier hun motto:

Beeld: hijgend danser tusschen God en mij;
Warling die zuigt haar-zelf een eigen schroef, - en
Géén stoelken, danser, daar, bij God, bij mij...

Welke reden heeft de dichter te onderstellen dat deze dansers, door God en hem zelf zo ongracieuzelijk staande gelaten, bij ons voor hun hijgende amechtigheid een zetel zullen vinden? Ook wij hebben voorlopig geen plaats beschikbaar: wij wachten andere gasten. De uitgevers van zijn nalatenschap zullen wij prijzen wanneer zij uit 's dichters latafels dergelijke bouwstoffen voor een grondige studie van zijn poëzie weten aan te brengen, - van de dichter zelf verwachten wij beters. Zolang hij doen kan waarvoor hij op de wereld is: poëzie, vormen van leven, voldragen kunstwerken voortbrengen, nemen wij met psychologische' rariteiten zonder meer geen genoegen, vooral niet wanneer zij zich onder een zo vorm-verlóochenende titel als Substrata aanbieden. Het egocentrisch zelfbesef dat, het kunstenaarschap de baas, in het belang ook van het kleinste deel der onverwerkte individuele grondstof gelooft, toont zich verblind als het ons juist dóor dit boekje te eerder tot het inzicht brengt, dat in tegenstelling tot sommige andere dichters, Van de Woestijnes persoonlijk leven voor ons pas

[p. 408]

belang krijgt door wat hij er als kunstenaar van weet te maken. Blijft die kunstenaar, als hier in de regel, werkeloos toezien, maakt hij er zich met ‘substrata’ van af, dan wordt het - ‘relinque curiosa’, schreef Thomas van Kempen - een vrij zielige uitstalling van slechts zeer gedeeltelijk bijzondere curiositeiten, die wel echt Van de Woestijne maar zonder het beste en het goede van Van de Woestijne zijn. Van de, naast onbenulligheden en zelfs komiekheden voorkomende, verhelderende regels citeer ik, en cursiveer de tweede regel:

De zee bedwelmt me als kirsch-gedrenkte perzik:
Al ben ik duister, 'k zet me glanzend uit.

Mogen wij in die tweede regel een verrassende formulering voor de verhouding van mens en dichter in Karel van de Woestijne zien, dan werpt de eerste door de aard van die mens misschien een dóor-schijnend zoeklicht. Wij betreuren het des te meer dat de dichter ons, in stede van Substrata en Zon in den Rug, niet het tweede deel van Het Licht der Kimmen gaf, dat deel van deze triptiek, waarin hij, na in het 1915 voltooide De modderen Man de zinnelijke gezongen te hebben, de zang van de geestelijke mens beloofde te geven. Die bundel zien wij, door de uit Substrata gewonnen kennis geprikkeld, met gespannen belangstelling tegemoet.