Verzameld werk. Deel 4

[p. 46]

Nijhoffs ‘Wandelaar’

Een nieuw dichter, - een, zegt hij zelf nochtans, uit de tijd van Baudelaire. Maar niet als Baudelaire. Wij zijn tot een monumentaler begrip van die dichter gekomen. Zijn eigen onsterflijkheid heeft zich in onze kennis ontworsteld aan al waar zijn sterflijkheid door gekneusd werd. Toch zijn er steeds opnieuw jonge mensen die zich spiegelen in de droesem van Baudelaires leven. Wij kennen reeds zolang de soort dezer van een decadente atmosfeer als verzadigde verbeeldingen. Er is iets anders in ons gaande dan de huiverende verdieping in de sfeer van gepoederde comtesses en bittere pierrots. Ook in Nijhoff; wiens onderscheidende persoonlijkheid juist daarin ligt dat hij uiting geeft aan een levensangst die wij tot op hem niet zó in de Nederlandse poëzie kenden. Die angst is zijn bijzondere beproeving en in haar zal hij dus noodzakelijk zijn bijzondere verlossing moeten vinden.

Men kan niet zó sterk door de angst voor het leven aangedaan worden zonder zich zelf te dwingen aangaande die angst tot klaarheid te komen. Zolang Nijhoff met haar in zoverre tevreden is dat hij haar, als zij tot dichterlijke ontroering wordt, een half persoonlijke, half schabloneachtige belichaming geeft (die omdat zij uit een wezenlijk doorleefd gevoel van een wezenlijk dichter ontstaan is, met een zekere intensiviteit op onze aandacht inwerkt) en met die tijdelijke bevrijding genoegen neemt, schiet hij te kort tegenover zich zelf. Want hij heeft die angst tot in haar oorsprong te doorgronden. Hij heeft zich te bezinnen op de vraag: of waarlijk het leven, ontdaan van des dichters verbeeldingen, zó hard is dat de mens er niets dan angst voor kan hebben; of misschien enkel persoonlijke en dus niet

[p. 47]

noodzakelijk-menselijke gesteldheid alleen hém het leven zó doet aanvoelen, en voor anderen een andere aanvoeling niet alleen mogelijk maar zelfs gewettigd is; of ten slotte die persoonlijke gesteldheid in hem zelf een essentiële is, zodat hij inderdaad vergeefs zich van haar zou trachten te bevrijden, ook al kwam hij tot het inzicht dat zij niet op rekening van het leven zelf gesteld moet worden. Hij zal dus, wetend dat een leven met angst voor het leven een vraagstuk is welks oplossing zijn toekomst haar vorm zal geven, met alle ernst die in hem is het leven willen peilen en eerst dan zich bewust worden welke hoge roeping in zijn dichterschap lag opgesloten. En háar dan bevrijden. Want deze angst kan slechts een gevolg zijn van die verscheurdheid waaraan wij allen geleden hebben. Niet in werklijkheid maar in ons alles vervormend bewustzijn waren wij losgerukt uit de enige groeibodem der waarachtige menslijkheid, en zinloos, doelloos hebben wij in de eindeloze leegte onze nutteloze dwaaltocht verricht. Als angst het laatste gevoel is bewijst dit dat een eindpunt bereikt werd. Wie het leven zelf op dat eindpunt gevoerd heeft bedenke dat het niettemin geen einde heeft en dat het dus enkel wil manen om terug te keren naar zijn aanvang, om vandaaruit een nieuwe weg te zoeken. Voor menigeen is het de grootste ervaring in zijn leven geweest te bevinden dat die andere weg bestaat. Dit is wat ook Nijhoff te doen heeft, al duurt het lang en al valt het zwaar. Ik geloof niet dat ik mij vergis wanneer ik in zijn angst enig literair behagen om haar bijzonderheid bespeur. Velen onzer kennen dat eigenaardig corrupt behagen zo goed als hij. Niet voor niets voelt Nijhoff zich dichter uit de tijd van Baudelaire: wij denken aan Rollinat. Maar niemand begeert in déze tijd herhalingen van Rollinat en het is onze vurigste wens dat ieder die de dichterlijke gave bezit woekere met zijn talent en bouwe aan de toekomst der mensheid. Want aan ons geslacht is het haar fondamenten te leggen.