Verzameld werk. Deel 3

[p. 539]

Einde

Het was een morgen onvergetelijk als het leed om zijn geboorte. Die nacht was een stilte geweest, heet van vernedering en ondergang. Uren van machteloze wanhoop. Uren van halve sluimering waar een bewuste weeë afkeer van zich zelf in wiegelde als een groene glans in water. Neergeslagen, had hij, de laatste bloem verslijmd, in het donker de bittere wortel des levens gekauwd; en walgend van die bitterheid in zijn ellende het hoofd verborgen aan het kussen dat lauw van werende duistere zachtheid zich heensloot om zijn gloeiende onmacht. Daarna de schaamte, uiterste martelie zijner ziel. Als een uitbloedende buit had hij opengelegen voor het verscheurend dier dat ijskoude tanden wrong in het week vlees van zijn geweten. Een ondergang. Zijn verlangen en zijn hoogmoed waren verbrijzeld, zijn geestkracht en zijn hoop verstoven, - als een grote leegte had hij de morgen tegengewaakt, wetend de leegheid van de komende dag en dat zijn eigen leegte in die leegheid nimmer vervloeien zou.

Maar niets, toen hij, des ochtends uitgegaan, door de loomte de Coudenberg beklommen had, was die nacht geweest bij de benauwende ervaring van ziel en ogen in de morgen. Daar zat hij neer. Het was een late voorjaarsdag, klam, laf en drukkend. De hemel van een gelijkmatige stoffige grijsheid waar de zon achter smeulde; de ganse lucht vol van grauw gloeiend poeder dat door alles was heengedrongen, het licht had doorzegen, de zon, verscholen, tot een hete mist had verneveld en nedergedaald op de stad haar deed bukken zó grijs en zó dof, dat hij niet denken kon hoe zij nog ooit zou mogen ontwaken van onder die eindeloos egale bedekking van schroeiende as.

[p. 540]

Hij hijgde, het was als een verschrikking. Sinte Goedele, daar, symbool van verschaald geloof, was als een stenen schrei, beschimmeld met witte uitslag, naakt. En de huizen, versteven doden, kenden maar éne saamhorigheid: dat zij alle gelijkelijk waren ondergegaan in de doodstille verstrakking van het licht en alle gelijkelijk de schilferige as droegen als een schampere rest van verbrand leven. Het verschrompelde leven, het verkoolde leven: een langzame, zware klok luide die woorden tussen de dove wanden van de hemel en van zijn bewustzijn. Diep in zijn ziel murmelde een weerklank van nameloos verdriet over zoveel mislukking. De donzig-donkere klank luid' een lange en eenzame klacht in de roerloze stilte, - en hing dan als een versmoord zingen na te trillen aan de onbewogen koepel van zijn gevoeligheid. En hij had de kracht niet om op te staan, om te schreeuwen, om zich zelf te wekken uit de sluimer van deze ontzettende ontbinding, om de wereld te schokken uit haar hete stoffige bezwijmenis. Hij had de kracht niet om over zich zelf te honen en in een onstuimige overgave aan zijn weedom te snikken om de zwakheid van de mens. Hij zat stil te staren naar de wit-schilferige melaatse wand van Sinte Goedele en de erbarmelijke eendracht der huizen. En hij hoorde het hijgen der aarde onder haar beklemming. Als een ver, bijna onmogelijk visioen zag hij plotseling het gezicht van de avond tevoren: de oneindig verre, onpeilbaar verheven, onpeilbaar sombere zonnekoorts over de zwart-paarse verstijving der Kempen. Niets was het. De hemel, dat dove, plooiloze pulverdoek. De stad. En het stof in de lucht. En de as die langzaam de holten van zijn ziel bleef binnenzijgen, dat gerekte, trage, toonloze nederzijgen van as in de dalen van zijn leven, al hoger, al hoger, tot alles zou verstikt zijn in de weke val van die grijsheid. Toen begon een enkele volle droppel zich te ontlaten, dof zakte die neer in het stof van de heuvel, hier een en ginds een, als de as in zijn ziel, doodstil. Maar hij bleef zitten. Tot een weeë geur van vochtig stof

[p. 541]

hem deed ontwaken uit een droom om niets, uit een droom die geen sluimer was en zich zelf niet zijn kon. En zachtjes drupten de tranen uit zijn ogen en de onherroepelijke onmacht van zijn leven loste zich op in de schamele machteloosheid van zijn wenen. Hij sloot zijn ogen voor de verschrikking, met het hoofd in de handen verborg hij in een schijn van trots voor de wereld de gebroken hoogmoed van zijn ziel, en bepeinsde murw en gelaten de voor altijd verstikte begeerten van zijn jonkheid.