Verzameld werk. Deel 3

[p. 117]

De Poëzie van Hugo von Hofmannsthal

Hugo von Hofmannsthal
Die Gesammelten Gedichte, 1907.

Een tweede druk van het bundeltje verzamelde gedichten, die Hugo von Hofmannsthal in zijn ongeveer 15-jarige kunstenaarsloopbaan, naast zijn drama's in verzen, naast zijn essays en literaire studies, geschreven heeft. Een der allereerste medewerkers aan de Blätter für die Kunst, is hij naast George in kracht en rijkdom uitgegroeid en met deze, Schnitzler en Wassermann, geworden tot een der zeer belangrijke literaire kunstenaars, die Duitsland en Oostenrijk heden ten dage bezitten.

Het zijn niet vele gedichten, die men in dit boekje vindt, een schaars zuiver-lyrisch vers, enige Gestalten, enkele Prologe und Trauerreden en, ten slotte, de in dramatische vorm geschreven Idylle en Tizian's Tod, het grootste gedeelte van deze te vinden reeds in de eerste jaargangen der Blätter. Maar dit weinige is bijna altijd heel mooi, heel fijn, heel gevoelig, van een mooiheid, een fijnheid, een gevoeligheid, die in hun rijkdom belangrijk zijn.

In het meer lyrische zowel als in het meer dramatische werk zijn dingen op te merken, die door hun waarneembaarheid op bijna alle plaatsen als karakteristiek voor de dichter zijn aan te nemen. Een sterk gevoel voor de ondergrondse, de van het metrum te onderscheiden, alleen door het geoefende oor te horen en te genieten rhythmus, die deze verzen hun bijzondere bekoring, hun fijne fraaiheid en gevoeligheid geeft, een golfgang die bij hem vaak niet zozeer te bespeuren is in iedere regel afzonderlijk, als wel in een gehele strofe of een samenstelling van strofen: een stijgende lijn, die na gestadige klimming weer ombuigt en nederneigt. Zo b.v. het begin van de zeer mooie Ballade des Aeusseren Lebens. - Vervolgens: die misschien moderne, ei-

[p. 118]

genaardige zoetheid van klank, die niet levendige, maar ietwat dompe, bedwelmende innigheid van expressie, welke men ook bij de Régnier en vooral bij Samain vindt, en die hun vers kan maken tot een verwonderlijk geheel van fijne gezochtheid, van tedere woorden en exquise beelden. Deze twee eigenschappen doen in dit werk de vreemde hoogheid leven, die een der mooiste dingen is in onze - decadente? - moderne literatuur. Die bewogen rhythmus en zoete geluiden, die bewogen geluiden en zoete rhythmus, zij zijn het gewaad, het niet uitplooibare gewaad, waarin, zouden wij zeggen, een geestes- en zieleleven als dat van von Hofmannsthal in gedichten van dit genre, zich hullen móet.

Dat geestes- en zieleleven van de dichter Hugo von Hofmannsthal is een heel bijzonder, gecompliceerd iets. Hij is een vreemde in het toch na-vertrouwde leven; hij beweegt, leeft als een voelend, ademend, denkend organisme in de wereld, in een stad, in een dorp, - ‘waarom’, vraagt hij - en hij ziet het woelig, veel verscheiden doen der mensen om zich heen, het leven dat ook hij leidt en dat hem vreemd is als dat der andere mensen, hoewel hij het van zo nabij aanschouwen kan en inderdaad ook zo goed kent; hij denkt over hen na, hij denkt over zich zelf na, speurend, tastend, - naar wat? waarom? Hoe komt het, dat hij in deze tijd, in deze eeuw leeft, in Oostenrijk, een dichter, een jong man, een leed-gevoeler, een vreugde zacht kwekend, weemoedig peinzend mens? Wat was hij vroeger? Wat was de aarde vroeger? Wat is er geweest? Griekenland, het oude Oostenrijk? - En o, wat is dat mooi, waarom is dat nu nog niet zo, waarom kunnen wij daarheen niet meer; kunnen wij daarheen niet meer? leven wij dan in een onbewuste, vanzelf vorderende voortschrijding van dagen tussen verschrikkelijke, niet te beheersen machten en stromingen, die wij niet zien en die onweerstaanbaar en onkenbaar zijn? Het Noodlot? Gelukkig dan de goochelaar, de grote tovenaar; de toneelspeler, die een veelenigheid van leven

[p. 119]

is, van wie men niet weet, wie hij zélf eigenlijk zijn zal. - Neen, toch gelukkig ook weer niet. Want wanneer dan de maskers éen ogenblik zijn afgeworpen?

Da fielen der Verwandlung Künste alle
Von ihm, und seine arme Seele ging
Ganse hüllenlos und sah aus Kindesaugen.

Zulke vragen zijn er vele in deze verzen gedaan en wij vragen ze na en zijn dan tóch verwonderd, wanneer wij wél van leed en onrust, maar nimmer van morrende ontevredenheid der geluiden horen. En wij zien, dat én de dichter zelf in zijn eigen gemoedsuitstorting, én de door hem geschapen figuren: - de vrouw van de smid die op de Kentaurenrug gedood wordt, daar zij in groot verlangen naar het ongekende, vrije, brede leven ontvlucht; de jonge mannen, die het sterven van Tizian in diens paleis beleven, niet het minst Gianino en Desiderio; de gestalten als de scheepskok, als de tuinman die naar de zomer verlangt in de lente, en ongetwijfeld de herfst begeerlijker zal achten, wanneer hij de zomer bereikt zal hebben; - deze zelfde dorst naar andere dingen, deze zelfde onbewust opwellende onzekerheid omtrent het zijnde leven in zich dragen.

Een afzonderlijke vermelding van de verschillende verzen is na deze algemene beschouwing van de inhoud overbodig. Er wordt hier te lande weinig over von Hofmannsthal gesproken, weinig geschreven, weinig wordt van zijn werk, zijn drama's, enz. gelezen. Ik kan niet anders dan ieder, die voor fijne schoonheid een sterk gevoel heeft, opwekken, dit bundeltje te lezen, weinige gedichten, maar die vol zijn van datgene, wat aan alle nog steeds levende dichters der voorbijgegane eeuwen véel van hun schoonheid gegeven heeft: een veel omvattende, altijd verder zoekende geest, een intensief-voelend gemoed, een gevoelig-overwogen, naar volkomenheid heengeleide versificatie.