De briefwisseling tussen P.N. van Eyck en Aart van der Leeuw

L 20

Voorburg 19 Maart 1928

Beste vanEyck

Dat was een feest, je brief. Ik maakte hem met kloppend hart open, en was toen echt gelukkig met je oordeel. Jij met [v]Schendel en Verwey zijn de eenigen aan wier critiek me veel gelegen is. vSchendel is het tenopzichte van Ik en mijn Speelman met je eens, hij zegt ‘je hebt met dat boek een hoogte bereikt, die bij ons zeldzaam is’. Verwey vindt het ‘als kunstwerk voortreffelijk’, maar hij ziet er een bezwaar in dat intriges en motieven niet nieuw zijn. Uyldert heeft

[p. 130]

hem dat in een critiek nagezegd³¹¹ en oa. beweerd, dat een comediestuk van Ma[r]ivaux³¹² juist deze zelfde intrige had. Nu heb ik nooit iets van Marivaux gelezen, maar al had ik, wat maakt dat uit? Ik kan voor deze opmerking niet voelen. Iets dergelijks zou je ook tegen Shakespeare, Boccacio, Le Sage³¹³ en Stevenson bv. aan kunnen voeren. Trouwens zouden er überhaupt geheel nieuwe motieven bestaan? Die lichtheid van toon en aanslag, waarover je spreekt, ja, die voel ik wel dat ik met mijn verhaal veroverd heb. Typisch wat je schrijft over wat ‘haast als een verontschuldiging klonk’, nl. dat je niets meer moest verwachten dan een luchthartige geschiedenis. Een verontschuldiging, eigenlijk zou ik die aan ieder boek dat ik uitgeef wel als voorrede vooraf willen laten gaan. Ik laboureer [lees: laboreer] nl. aan een groot gemis aan zelfvertrouwen. Ik denk weleens zou ik dit als nawee van mijn veelgeplaagde kindertijd over hebben gehouden, of zou die tijd juist aan die karaktereigenschap te danken zijn geweest. Wissel werking misschien, maar het is lastig en dikwijls ontmoedigend.

Of het boek goed verkocht wordt, weet i[k] niet. vSchendel baseert op zijn goede verwachting daaromtrent een aansporing om weer in Italië te komen, ‘je nieuwe boek zal je genoeg penningen aanbrengen’ verzekert hij, maar ik blijf voorlopig sceptisch. Mocht me ooit het wonder van een tweede druk³¹⁴ tebeurt vallen dan zal ik zeker dat ‘duizenden’ in ‘honderden’ veranderen. Je hebt gelijk, het is een lapsus, eigenlijk dacht ik niet zozeer aan het getal als aan de beteekenis van ‘zeer veel’, maar het kan toch verwarring geven. Na mijn Speelman heb ik alleen nog een serie van een twintigtal opstellen over auto[bi]ografien geschreven, die nu in het Vaderland verschijnt, wel een boek bij elkaar, maar toch geen eigenlijk literair werk, zoodat ik niet denk dat ik het uitgeef.³¹⁵ Ook nog een paar kleinere stukjes. Na de Speelman heb ik lichamelijk

311 Maurits Uyldert besprak in de ‘Letterkundige Kroniek’ van het Algemeen Handelsblad, Bijvoegsel van zaterdag 25 februari 1928 Ik en mijn speelman . Uyldert wijst in zijn bespreking op ‘het overeenkomstig gegeven van het blijspel van Marivaux, Le jeu de l'amour et du hasard en het boek van Van der Leeuw’. Van Eyck heeft op het blijspel Leonce und Lena van Georg Büchner gewezen als mogelijke bron (zie Hulsker, p. 281). P.G.J. Korteweg vergelijkt in Invloed of toeval in N.R.C. van 10 februari 1944, de roman van Van der Leeuw met de novelle Aus dem Leben eines Taugenichts van J. von Eichendorff. Zie verder ook D. van Velden, De oorspronkelijkheid van Aart van der Leeuw's ‘Ik en mijn speelman’ in NTg 58 (1965), p. 102-108, waarin de schrijfster een aantal overeenkomsten aangeeft tussen de roman The Broad Highway van Jeffery Farnol (London, 1910) en Van der Leeuws boek.

312 Pierre Carlet de Chamblain de Marivaux, 1688-1763, Frans schrijver, schreef Le jeu de l'amour et du hasard in 1730.

313 Alain René Le Sage, 1668-1747. Frans schrijver.

314 Een tweede druk was vrij spoedig nodig: juli/augustus 1928.

315 Vanaf 9 oktober 1927 t/m 13 mei 1928, om de veertien dagen, verschenen deze opstellen in Het Vaderland, Zondagochtendbladen: Inleiding, Heinrich Seuse, Götz von Berlichingen, Johannes Butzbach, Thomas Platter, Benvenuto Cellini, Kardinaal de Retz, Agrippa d'Aubigné, Samuel Pepys, Colley Cibber en Edward Gibbon, De arme man van Toggenburg, Jung Stilling, Casanova en Alfieri, Magister Laukhard en Nicolaas Edme Restif de la Bretonne, Benjamin Franklin en Joachim Nettelbeck, Karl Friedrich von Klöden en Wilhelm von Kügelgen, Slotwoord. Posthuum, in 1934, werd de reeks als boek uitgegeven, met weglating van het stuk over De Retz, onder de titel Die van hun leven vertelden (Nijgh en Van Ditmar, Rotterdam).

[p. 131]

en geestelijk een vrij zwaar jaar gehad, met veel zoeken en duisternis. Wat voor mij meteen beteekent dat het literair onvruchtbaar was. Ik geloof dat leed voor mij toch te veel werktuig en middel alleen is, om mij tot een verheerlijking ervan te kunnen brengen. Vreugd is voor mij veel reëeler, al moet ik dan ook meer tijdperken van leed dan van vreugd doormaken. Veel las ik in Johannes van het Kruis.³¹⁶ Je kent hem ook, want in een van je critieken haalde je een stuk van een gedicht van hem aan, in het Spaansch. Die taal ken ik niet, maar in een Roomschen boekwinkel ben ik eens een volledige Duitsche vertaling van 1858 machtig geworden.³¹⁷ Ik vind hem wel een van de mystici die ons bewuste menschen het naast staan. Wat een psycholoog is hij, en wat een prachtig licht ook laat hij op de bijbelplaatsen vallen, die hij aanhaalt. Wat hij van ‘de donkere nacht der ziel’ zegt, dat kan ik meevoelen. Het leed dus al[lee]n een dichter brengen tot God, en nooit een maar doelloos en noodlottig geslagen zijn. Ik kan me begrijpen dat menschen als Marsman bv, die in de eerste plaats het leed reeel vinden, een afkeer van mijn werk moeten hebben. Maar wel doet het me altijd wonderlijk aan, als ik voor gesteld wordt (za. indertijd ook door Hopman bij zijn beoordeeling van de Mythe) als iemand die een vroolijk deuntje fluitend langs 'sheeren wegen wandelt en daarom zoo in zijn schik is omdat hij nooit iets van de ellende des levens heeft geweten. Marsman zal als echt kind van deze verwarden tijd nog heel wat wegen te gaan hebben, en daarom is het goed dat een ervan hem in jouw buurt gebracht heeft. Ik hoop dat hij de waarde van deze pleisterplaats goed begrijpen zal.

Waarom die onvruchtbaarheid, waar je over klaagt? Hoe is het met je stuk over RH? Is dat niet afgekomen? Schiet ook het stuk dat je over mij wilde schrijven erbij in? Kun je zelf een reden aanwijzen voor je inproductief-zijn? Is het toch je maatschappelijk werk misschien? Het is mogelijk dat er tijden [zij]n zoo onschoon en onharmonisch, dat een kunstenaar, om zich te bezinnen, er zich van afwenden moet, zooals bv Suso[,]⁺ Tauler en Eckhart dat in de woelige 14e eeuw doen moesten en een Stefan George in deze jaren. Misschien moet al het overige voor concentratie geofferd worden. Ik weet het niet, maar

316 Johannes van het Kruis, 1542-1591. Spaans mysticus en groot lyrisch dichter. Hij behoort met Theresa van Avila tot de klassieken van de mystieke literatuur. De aanhaling komt voor in Van Eycks stuk over Hendrik de Vries in De Gids van sept. 1925; VW 4, p. 474. Van Eyck heeft een aantal gedichten van Joh. van het Kruis vertaald, die opgenomen zijn in de bundel Benaderingen; VW 2, p. 224-234.

317 Van der Leeuw bedoelt: Johannes vom Kreuz, Sämmtliche Schriften, Uebers. von Magnus Jocham, Regensburg, 1858-1859, 2 Bde.

[p. 132]

het is niet buitengesloten. Ik lees nog zoo dikwijls in je ‘Voorbereiding’, rustige en zuivere verzen, die zoo veel beloven [v]oor een Vervulling. Iemand als jij is zoo noodig. Wie en wat hebben we? vSchendel vroeg me nog of ik hem eén goed boek uit de laatste jaren, in welke literatuur dan ook, kon aanwijzen. Hij wist er geen. Ik evenmin (proza bedoelde hij). vSchs eigen werk is lang niet meer wat het geweest is, maar behoort toch tot het weinige leesbare wat uitkomt.

Prettig dat je vrouw plezier in mijn boek heeft gehad. Over het algemeen oordeelen vrouwen fijner dan mannen, trouwens wàt doen ze niet beter? In alle lagen van de maatschappij is doorloopend de vrouw de meerdere van den man tegenwoordig. Ik geloof dan ook vast dat de drijfkracht tot iets beters van vrouwen zal komen, en dat het patriarchaat zijn langsten tijd heeft gehad.

Deze week zal ik waarschijnlijk Jacques Bloem weer eens hier zien, wat in een heelen tijd niet is gebeurd. Hij schijnt uit Rotterdam weg te gaan.³¹⁸

Je bericht over Traherne deed me veel plezier. Ik ga het direct bestellen.

Bij je citaat had ik aan ‘Een Afscheid’ gedacht maar niet aan het roepen dat er vlak bij staat.

Wacht niet te lang met een brief, en noem er dan ook nog eens een mooi boek in, met de Traherne heb je me een weldaad voor mijn leven bewezen.

Hartelijk met je vrouw van ons beiden gegroet.

je

AartvdL

318 In april 1928 werd J.C. Bloem griffier bij het kantongerecht in De Lemmer (Fr.) en ging toen wonen in St. Nicolaasga.