Wij waren er ook bij

[p. 90]

[8]

‘En ik heb het toch zeker zelf gezien?’

Josefa stak haar kin in de lucht en keek vinnig afwerend.

De andere klasgenoten die achterstevoren in hun bank zaten of, juist binnenkomend, geïnteresseerd rondom haar en de boze Koos den Hollander stonden, keken elkaar veelbetekenend aan. Maar Koos riep nijdig:

‘Het heeft er niks mee te maken! Dat iemand uit ònze klas naar zo'n smerige film gaat, vind ik een schandaal! En dàt na wat er deze week gebeurd is nog wel.’ Hij trapte kwaad tegen zijn tas.

Ik heb hem nog nooit zo nijdig gezien, dacht Margie, kijkend naar het eerlijke, nu rode gezicht van Koos. Maar als het om zulke dingen ging... Wie ging er dan ook in 's hemelsnaam naar die film die de Duitsers - ja de Duitsers! - lieten draaien in het Witte Hotel: ‘Hitlerjugend singen und spielen!’ Het zou niet bij je opkomen! Langzaam zei ze:

‘Ik vind dat Koos gelijk heeft!’

‘Ik óók!’ kwam zacht en beslist Hansjes stem.

Maar Josefa zei uitdagend: ‘Heb je er wat mee te maken? En dan,’ beweerde ze zachter, ‘ik ben alleen gegaan om es te zien wat die Duitsers nou eigenlijk te beweren hadden.’

Onder haar lange wimpers uit keek ze naar Koos. Ze vond het ellendig dat hij zo tegen haar was uitgevaren, de grootste en sterkste jongen van III en IV samen...

Maar Koos wendde zich verachtelijk van haar af.

‘Geklets!’ zei hij. Meer niet.

‘Ik snap ook niet hoe je het in je hoofd krijgt,’ viel Tom, die erbij gekomen was, hem bij.

Teleurgesteld en gekrenkt over Koos' afwerende houding schoot Josefa opeens uit:

‘Zeg jij maar niets! Jouw vader en moeder zaten er zelf!’

Het werd doodstil.

[p. 91]

Tom verbleekte, letterlijk. Hij slikte een paar maal. Nu moest hij iets zeggen.

‘Dat... dat lieg je. Dat zouden ze nooit doen,’ zei hij.

Maar terwijl hij het zei, voelde hij de wanhoop bij zich binnendringen, benauwend en loodzwaar.

‘O néé? O néé?’ riep Josefa met haar treiterigste stem. ‘Vraag het ze zelf!’

Toen wist Tom dat het waar was. Dáár waren ze dus gisteravond geweest. Een film. Stomme gek die hij was, niet begrepen te hebben dat er geen andere film kon zijn dan...

Maar voor hij iets kon doen of zeggen stapte Peter uit zijn bank en gaf Josefa een draai om haar oren. Kalm ging hij weer zitten. Er ontstond hevige opwinding. Josefa was vuurrood geworden en hield een hand aan haar wang, Peter keek stuurs voor zich uit. Tom liet zich als veroordeeld in zijn bank ploffen. Het was wáár. Hij wist dat het waar was. Josefa huilde nu, met lange uithalen.

‘Houd je stil, meid,’ zei Margie woedend. ‘Je hebt er immers om gevráágd! Die draai om je oren was verdiend. Misselijk getreiter van jou altijd!’ Ze beefde, maar zei niets meer.

Tom voelde dat niet alleen zij maar ook nog alle anderen naar hem keken. Hij trachtte te doen of het hem niet aanging en of hij het verachtelijk lachje waarmee Josefa zich alweer verdedigde, niet zag. Ze verwachtten dat hij iets zou zeggen, dat voelde je. Maar wàt moest hij zeggen? Dat zijn vader een lafaard was soms? Of een NSB-er? ‘Ik...,’ begon hij. Hij keek naar Gerard Keizer. Die was er niet.

En toen kwam langzaam als een geestverschijning, de lerares de klas in, juffrouw Toussaint. Opeens begrepen ze dat de bel was gegaan. Ze zochten hun bank en pakten hun Franse boeken. Maar Toussaint stond onbeweeglijk nog steeds voor de klas. Ze keken, wachtten, onbehaaglijk.

‘Ik...,’ begon Toussaint. ‘Jongelui..., ik moet...’ Haar donkere ogen waren groot in haar smal en wit gezicht. ‘De Duitsers hebben gisteravond Wessel de Wit uit IVB doodgeschoten,’ zei ze toen toonloos.

[p. 92]

Ze bewogen zich niet, keken strak naar haar. Het was niet waar, niet waar. Wessel... met zijn blij gezicht, zijn wapperend haar, welgemoed zelfs toen hij de school uitvluchtte nog. Wessel, met zijn blauwe, overmoedige blik...

‘Ze grepen hem toen hij vluchtte van hier,’ ging de toonloze stem opnieuw voort. ‘Hij verzette zich. Toen ontdekten ze bovendien dat hij het was die de boeren in de omgeving tot lijdelijk verzet heeft aangespoord,... al langer... die ze afraadde hun melk aan de Duitsers te leveren...’

Het spreken kostte haar moeite, zagen ze. Toch ging ze verder, met moeite.

‘Voor de boerderij van zijn vader schoten ze hem... schoten ze hem dood. Ze...’

In de klas verroerde zich nog altijd niemand.

‘Ik... ik moest het jullie zeggen. Je zou het toch horen. Kinderen, kinderen...’

Ze ging zitten op haar stoel en schreide, zonder zelfs haar handen voor haar gezicht te slaan.

Iemand stond op, haalde water. De lerares dronk. Haar handen trilden. Maar de mijne óók, dacht Margie radeloos, kijkend naar haar eigen vingers, die beefden alsof ze niet meer bij haar hoorden maar een eigen en doodsbenauwd leven leidden. Haar keel was droog, haar ogen prikten. Tersluiks keek ze opzij. Een paar meisjes schreiden. Jongens frommelden schriften tot proppen. Hansje zat als een pop rechtop, doodstil, doodsbleek. Nòg zei niemand iets. Was dit dan mogelijk: niet alleen in de concentratiekampen, maar hier, in je eigen school? Als een ijzeren band kneep de ontzetting hen om de keel. Dood... dóód! Kon je zomaar op het schoolplein fietsen met waaiend witblond haar en een schallende lach - en dan opeens dóód zijn?

Ze schuifelden in hun bank, tot stikkens toe benauwd, hunkerend naar een bevrijdend woord.

Juffrouw Toussaint keek op. En bij alle benauwenis was er onuitgesproken tussen haar en de klas een verbondenheid die ongekend was, intens, onuitgesproken, reeds begonnen op de dag dat het prinsesje was geboren.

[p. 93]

Ze streek over het haar dat in een wrong achter haar oren lag en zei zacht:

‘Jongens... meisjes... Ik moet je waarschuwen voor Groedel uit de vijfde, en voor Gerards vader. Hij heeft ook verraden dat de directeur de jongens tot vluchten aanzette.’

Ze weerde elke reactie uit de klas af met haar hand.

‘Jullie... jullie... je hele leven ligt nog voor je. Wees in 's hemelsnaam voorzichtig. Wessel...’

Ze zweeg, maar ging weer verder.

‘Hij hoort bij de ontelbaren die er nu al gevallen zijn voor ons land,’ zei ze toen helder hoorbaar. ‘Vergeet het nooit.’ Toen klonk haar stem weer dof, als tevoren. ‘Ik kan geen les geven,’ mompelde ze. ‘Het is toch jullie laatste uur. Ga alsjeblieft maar naar beneden, rustig.’

Ze stonden op. Niemand merkte dat Hansje wegging, en die dag niet meer terugkwam.

Er waren nog drie mannen doodgeschoten bij de razzia, onbekenden van het naburige stadje. Tientallen jongens waren opeens spoorloos verdwenen. De directeur was weg en wat nog vreemder was, ook meneer De Ridder. Niemand wist waar hij was en waarom hij gezocht werd, maar er was al drie keer huiszoeking bij hem gedaan en twee keer hadden de Duitsers 's nachts een onverhoedse inval bij hem ondernomen.

En de school was dezelfde niet meer, nu de helft van de jongens weg was en de anderen maar af en toe op school kwamen. Je zag elkaar toch al lang niet alle dagen, nu door brandstofgebrek de ene klas na de andere naar huis werd gestuurd en ze ten slotte om de beurt nog één dag per week les hadden in een klein tekenkabinetje hoog boven het tekenlokaal, waar een potsierlijk potkacheltje zijn pijp door de muren stak. Hun huiswerk kregen ze voor een week tegelijk op, maar ze verveelden zich, ze misten elkaar, de jongens, de leraren ook, het hele vertrouwde schoolleven dat vrij snel en opeens verbrokkeld was. Ook de club had minder contact dan vroeger gewoon was geweest: fietsen mochten de meesten niet meer van thuis: er wa-

[p. 94]

ren geen banden en àls ze er waren, werden er fantastische prijzen voor gevraagd. De Duitsers strekten trouwens hun begerige handen ook al uit naar de fietsen en hier en daar was een ‘fietsenrazzia’ gehouden. Peters neef Rogier, die voor onbepaalde tijd bij hem logeerde omdat het Westland waar hij woonde gevaar liep grotendeels met de grond gelijkgemaakt te worden ter wille van de ‘Atlantikwall’ had het met een beledigd gezicht verteld. Ze hielden je doodgewoon aan, blaften je toe je fiets neer te zetten, bevoelden en besnuffelden het ding van alle kanten en schreven dan een onnozel bonnetje, waarvoor je natuurlijk niets terugkreeg. Foetsie was je fietsje, je kon verdwijnen.

Ze kregen anti-plofbanden, die massief waren en waarmee je zwaar en bonkend over de wegen reed als je voor thuis een fles melk of wat rogge op een boerderij ging halen. Nee, voor pleziertochtjes gebruikten ze de fiets niet meer.

Ze moesten 's avonds om negen uur binnen zijn, en als er weer vooraanstaande Duitsers waren gedood, nog eerder. De nachten waren lang. De lessen op school werden alle nog gegeven, maar het was alsof niemand het meer helemaal serieus nam, ook de leraren niet, alsof alles ingehouden wachtte op iets anders.

Toen kwam de morgen waarop de Duitsers grijnzend lieten zien dat ze nu ook overdag durfden ondernemen wat tot dan toe heimelijk en 's nachts was gebeurd. En Margie schreef het in haar dagboek, omdat ze met dit verschrikkelijke geen raad meer wist.