De laatste ronde

[p. 179]

Hoofdstuk XIV.

WAT door Nico geopperd en door Jan bevestigd was, kon niet ongedaan blijven. Het bevolkingsregister van het buurdorp moest verdwijnen. Deze stunt kon beter worden uitgevoerd door een groep van buiten het betrokken dorp, om geen kans van herkenning der daders te lopen. Jan Melkert had zich met de zijnen bereidvaardig aangeboden.

Dolf Berkeboom deed onmiddellijk het voorstel ‘de hele zaak maar in brand te steken’. Jan schudde zijn wijze hoofd over zoveel ondoordachte voortvarendheid. Het bevolkingsregister was ondergebracht in het raadhuis, en het raadhuis stond pal tussen de aaneengesloten bebouwing van burgerwoningen in het dorpscentrum. Daar kon men geen brandje op wagen. Bovendien was de kaartenverzameling van het bevolkingsregister niet zo omvangrijk, dat vernietiging ter plaatse de enige aangewezen manier zou zijn. Jan zou nog wel een nader plan uitbroeden.

Onderwijl zocht Dolf een andere uitweg voor zijn ondernemingsgeest. Hij kwam onverwacht aandragen met de mededeling, dat hij een afspraakje gemaakt had met een van de ambtenaren ten raadhuize. Die ambtenaar wilde de sleutels van de archiefkast ter beschikking stellen, zodat men het karwei zonder breekpartijen kon afwerken.

‘Hij is absoluut ‘safe’, die ambtenaar,’ verzekerde Dolf, ‘daarvan heb ik me vergewist.’

‘Zo!’ zei Jan Melkert slechts.

Hij scheen Dolf's vertrouwen niet geheel en al te delen. Een nader blijk daarvan was ook zijn besluit, de overval een uur eerder te doen plaats vinden dan door de student was afgesproken.

[p. 180]

Op de aangewezen Zaterdagavond trok het groepje er op uit, bij nieuwe maan en volhardende regen. Egyptisch duister was hel huilen. Ieder van de vijf droeg een koffer, waarin dadelijk de papieren buit geborgen zou moeten worden. Het had nog heel wat moeite gekost deze nuttige voorwerpen van her en der bij elkaar te krijgen. Van enig rijmiddel voor het vervoer van de last kon men geen gebruik maken. Zowel voor de heen- als terugtocht immers was men aangewezen op een weg achterom, dwars door het drassige land, over sloten en hekken. Want een wandeling in gezelschap van zulke grote koffers langs de openbare weg zou al te veel de aandacht trekken bij een mogelijke ontmoeting met Duitsers, landwacht of goedgezinde dorpsgenoten. Pogingen om voor deze gelegenheid een ‘Duitse’ auto te charteren waren niet geslaagd. En de operatie duldde geen uitstel meer.

Arie en Wim hadden de opdracht ontvangen om als verspieders te fungeren. Zij zouden in de buurt van het gemeentehuis wat blijven rondleuren teneinde snel voor mogelijk onraad te kunnen waarschuwen. Arie droeg een stengun mee onder zijn overjas.

‘'n Fatsoenlijke rover is toch zeker gewapend!’ gekscheerde hij. De door zijn neef getoonde twijfel aan de betrouwbaarheid van de hulpvaardige ambtenaar was echter niet vreemd aan zijn voorzorg. Ook Jan, Nico en Dolf hadden zich voorzien van enig wapentuig uit de geheime bergplaats van de Melkerij. De student loonde een bijzondere voorkeur voor een stel handgranaten. Misschien hoopte hij in stilte nog op een noodzaak tot levendiger actie.

Wim stelde het zonder iets. Nico was enige weken tevoren begonnen hem schietles te geven. Maar Wim voelde zich allerminst tot deze sport aangetrokken. Het idee alleen reeds, ooit op een mens te moeten richten, deed hem gruwen. Het zou hem zijn hele leven blijven achtervolgen, meende hij. En aldus was zijn opleiding in de wapenhandel onvoltooid gebleven. Hij zou bij voorkomende gelegenheid liever van zijn blote handen gebruik maken.

Arie kende de omgeving op een prikje. Duisternis en regen ten spijt bracht hij het gezelschap zonder omweg tot bij de achterdeur van de veldwachterswoning. Deze was tegen het

[p. 181]

raadhuis aangebouwd en middels een binnendoorgang daarmede verbonden.

‘Blijven jullie nu even bij de koffers, Arie en Wim,’ regelde Jan Melkert. ‘Wij gaan meneer de ambtenaar halen...’

‘Alleen toch maar de sleutel?’ corrigeerde Dolf.

‘Plus meneer de ambtenaar! Zo gauw jullie ons aan de voordeur hoort bellen, begin je hier ook maar 'n beetje te trommelen. Dat maakt meteen indruk. Wat de veldwachter doen zal, weet ik nog niet.’

Achter een stuk of wat huisjes om kwamen de twee gebroeders en de student op de dorpsweg uit. Even verder woonde de ambtenaar. Alom ruiste de regen.

‘Ik zal het woord wel doen,’ besliste Jan.

‘Oh...! Nou, best,’ gaf Dolf ietwat in zijn wiek geschoten toe.

Jan trok aan de bel. Er viel een zwak lichtschijnsel in de gang, waarneembaar door het glaspaneel van de deur. Schoenstappen naderden. Er piepte een spieraampje open en een mannenstem vroeg onderzoekend: ‘Wie daar?’

‘Goed volk,’ zei Jan Melkert. ‘U verwacht ons.’

‘Oh ... eh, ah, ja ja ... 'n ogenblik...’

Er zweemde iets van verwondering in de overigens welwillende mannenstem.

‘Jullie bent niet te laat!’ constateerde de stem verder, nadat de deur van slot was gedaan. ‘Maarre ... geneer je niet, jongelui. Komt er in, komt er in, zeg. Even 'n bakje koffie. Op het welslagen...’

Het profiel van de heer des huizes tekende zich af tegen het lichtschijnsel uit een opengelaten kamer. De man school half achter de voordeur.

‘Kom maar gauw binnen,’ drong de stem ongeduldig aan. ‘De verduistering...’

Jan Melkert had zijn twee gezellen door een duw van zijn linkerarm beduid buiten te blijven. Zelf deed hij een paar stappen de gang in, totdat hij iets voorbij de ambtenaar stond. Zijn rechterhand stak in de jaszak.

‘Sleutel bij U?’ vroeg hij, helemaal niet bijzonder vriendelijk.

De man werd zichtbaar ongeduldiger. Toch leek hij aller-

[p. 182]

minst geneigd de deur voor de neus van zijn bezoekers dicht te gooien.

‘De sleutel...? Ja, ja, die heb ik bij me. Maar kom nu eerst even binnen; de koffie...’

Jan Melkert toonde niet de minste interesse voor koffie.

‘Gaat u meteen even met ons mee, ja!’ gebood hij rustig. ‘Ja maar...’

Aan alle verdere tegenwerpingen werd bij voorbaat de zin ontnomen door een niet mis te verstaan gebaar van de koppige uitnodiger. De ambtenaar voelde het meer dan dat hij het zag: de druk van een staalhard iets in z'n zij...

‘Nou ... als 't dan moet ... erg vriendelijk zijn jullie anders niet!’ sputterde de man nog. ‘M'n jas...’

‘De sleutel...?’ drong Jan aan.

‘O ja, hier ... wacht...’

De ambtenaar grabbelde in zijn broekzak en overhandigde een ring met 'n aantal sleutels er aan.

‘Maar eh ... kan ik nu niet...,’ probeerde hij nogmaals.

‘Nee. Beter voor uzelf. En voor ons.’

Nico moest nog even gaan kijken of er verder niemand in huis was. Hij rapporteerde inderdaad niemand te hebben aangetroffen. De olielamp in de huiskamer had hij uitgedraaid.

De ambtenaar had onderwijl gelegenheid gekregen om zijn jas aan te trekken en hoed op te zetten. Hij sloeg de jaskraag omhoog, zodra hij, onder lichte aansporing van het staalharde in Jan's jaszak, over de drempel stapte.

‘Bah nog an toe... In die regen!’

Hij bleef opstandig mopperen tijdens de gedwongen wandeling door de natte donkerte naar de veldwachterswonïng.

‘U wilt toch graag achteraf kunnen verklaren, gedwongen te zijn geweest om de sleutel af te geven en verhinderd om alarm te maken!’ legde Jan uit. Er was een bijtoon van leedvermaak in zijn stem.

De ambtenaar weifelde. Tenslotte gaf hij onwillig toe, als tegen eigen gedachten in:

‘...nou, ja, da's wel waar...’

Verder hield hij zijn mond.

De bel van het veldwachtershuis moest meer dan eens geluid worden, voordat er werd opengedaan. Achter een bangelijk wapperend kaarsvlammetje verscheen de veldwachter

[p. 183]

hoogst-eigen. Hij had blijkbaar in haast zijn uniformbroek en jas aangeschoten.

‘Wat mot dat? Ik ben al naar bed, verdraaid nog-an-toe...’

Het losbreken van een roffelconcert op de keukendeur deed hem in zijn welkomsttoespraak steken blijven en achterom kijken. Een straaltje regen raakte het kaarsvlammetje midden in het hart en deed het sissend sterven. Jan Melkert knipte zijn Engelse zaklantaarn aan. Zijn vingers hield hij als een dimmende zeef om de lichtkop gespreid. Hij zette zijn voet tussen de drempel en de half geopende deur.

‘Ik moet je even spreken, veldwachter. Wees verstandig!’

De lantaarn belichtte nadrukkelijk van dichtbij het meergebruikte staalharde argument.

De conferentie achter de deur duurde niet lang; tot groot gerief van het overige gezelschap, dat gaarne de regen ontvlood.

De sterke arm bleek zich nu door het pistool in zijn rug willig naar de huiskamer te laten leiden. Wat hij allemaal liep te foeteren klonk lang niet zo onvervalst meer als de eerste uitval van verontwaardiging aan de voordeur.

Aan de achterkant van het huis werd een nieuwe roffelmars ingezet. Dolf Berkeboom liep door naar de keuken om de achterdeur te ontgrendelen.

Nico had de zorg voor de ambtenaar van zijn broer overgenomen en bracht de man, eveneens onder zachte aansporing van een revolver, de donkere kamerruimte in.

Dolf kwam gauw terug. De lichtkegel uit zijn staaflamp van overzeese makelij danste hem vooruit de kamer binnen. Hij stak het kaarsje in de op tafel geplaatste blaker weer aan, zodat een egaal lichtschijnsel in het vertrek opbloeide. Daarna bracht hij enkele stukken stevig touw uit z'n jaszak te voorschijn.

‘Geef maar hier,’ wenkte Jan Melkert. ‘Hou jij m'n schietertje even. En laat de heren alle twee een gemakkelijke stoel nemen.’

Hij leek er bijzonder op gesteld, zelf het eerstvolgende werkje te verrichten. Vakkundig bond hij armen en benen van de ambtenaar vast aan rugleuning en poten van de stoel, waarop men hem had doen zitten gaan. Dolf keek zwijgend

[p. 184]

toe. Hij scheen de driedubbele knopen in de touwen nogal overdreven te vinden.

De ambtenaar kon niet nalaten iets te brommen van ‘wildwest-manieren’. Zijn welbereide stemming scheen langzaamaan te verkillen. Toch bood hij geen tegenstand.

‘Nou kunnen ze je niks meer verwijten, m'n waarde!’ merkte Jan na voltooiing van zijn bindwerk ironisch op. ‘En nu onze veldwachter.’

Een weinig bevreemden kon het misschien, dat de dienaar der wet in het geheel geen contact zocht met zijn lotgenoot. Die kende hij toch van dagelijkse omgang. Eenmaal scheen hij iets tegen hem te willen zeggen, doch er op het laatste moment van af te zien. En hij mompelde alleen maar binnensmonds: ‘Zo, zo, 't is fraai hoor, 't is fraai...’

Inmiddels had hij een soortgelijke behandeling ondergaan als de ambtenaar. Alleen vertoonden zijn boeibanden niet zulke degelijke knopen.

‘M'n vrouw ligt ziek, hiernaast,’ duidde hij hoofdbewegend naar de afgesloten voorkamer.

‘Ik weet er van,’ stelde Jan Melkert gerust. ‘Blijven jullie maar braaf zitten, dat is alles wat je te doen hebt. We zijn zo klaar.’

In de gang vermengde zich het licht van Jan z'n lamp met dat van Wim en Arie hun lantaarntjes. Wim had de laatste koffer uit de keuken aangedragen en gaf deze aan Dolf over. Hij en Arie borgen hun lantaarns weg. Ze gingen nu door de voordeur de straat op om de wacht te betrekken.

‘Nat baantje!’ mopperde Arie. ‘Mag lijden, dat jullie 'n beetje opschieten.’

‘Laat de voordeur op 'n kier,’ waarschuwde Jan, ‘anders kunnen jullie ons niet bereiken.’

Op de helft van de gang, tegenover de huiskamer, bevond zich de toegang tot het raadhuis. De sleutel stak aan deze kant in liet deurslot. Dolf had enige dagen tevoren een loos boodschapje ten raadhuize gemaakt om zich door de ambtenaar de archiefkast van het bevolkingsregister te laten wijzen. Hij knipte zijn eigen staaflamp aan, opende de deur en stapte over de drempel.

‘Hier slaan we direct in het achterlokaal van de secretarie,’ deelde hij mede.

[p. 185]

Hij liet de lichtstraal van zijn lamp door de donkere ruimte spelen:

‘Het is verduisterd, hier. Ze hebben daar op een bureau kaarsen staan. Ik zal ze aansteken.’

Even later schommelde een vrij heldere kaarsenschijn in het ruime lokaal. De drie bureaux en de overige kantoorinventaris stonden er levenloos en nogal onwerkelijk in het intieme, zachte licht. Dat licht kaatste ook dof op het vlakke groen van een stalen ladenkast tegen de zijmuur.

‘Dat is 'm,’ wees Dolf.

De zaklantaarns konden gemist worden. Ze hinderden bij het werk.

Terwijl Nico en Dolf de koffers open maakten en gereed zetten, ging Jan Melkert de sleutels van de ambtenaar proberen op het centrale slot van de archiefkast. Hij probeerde ze een voor een, alle zes; bezigde een ruwe uitdrukking en begon nog eens nauwkeurig van voren af aan. Geen enkele van de verzameling bleek te passen.

‘Dacht ik 't niet!’ gromde hij kwaadaardig. ‘De kerel heeft ons bedrogen!’

Een enkel moment stond hel drietal zwijgend bij elkaar voor de kast, op de onbruikbare sleutels turend. Dat was een verontrustende gewaarwording. Betekende het een bewuste misleiding, of een onbedoelde vergissing? Men hoorde in dit moment stille de kaarsvlammetjes zachljes knetteren, en buiten het malse geruis van de regen.

‘Even teruggaan?’ sloeg Nico gedienstig voor.

‘Ben jij raar!’ wees Jan af. ‘Hij zou ons nog langer ophouden. Ga 's opzij...!’

Hij bracht de loopmonding van zijn revolver tot vlak voor het slot en haalde over. Hel schot klonk niet feller dan een flinke hamerslag, dank zij de geluiddemper waarvan het wapen was voorzien. De kogel bleek vast te zitten in het naar binnen gedrukte slot. Maar de sluiting was geforceerd. Enig rukken en wringen deed de zaak nog verder uit zijn voegen komen, zodat de meeste laden uitgetrokken konden worden.

Daar stonden, alfabetisch geordend, de kartonnen registerkaarten. Zij bevatten in enkele data en naamwoorden de persoonlijkheids-omschrijving en summiere levensgeschiedenis van alle dorpenaren. Elk van die kaarten vertegenwoordigde

[p. 186]

een levend mens. Die met de rode ruitertjes er op waren allemaal mannen, door de Duitser belaagd. Die moesten uit de papieren gemeenschap verdwijnen, om des te veiliger in de gemeenschap te kunnen onderduiken.

Drie paar gehaaste handen grepen gretig de kaarten uit de laden, bij bossen tegelijk...

‘Wat 'n baan!’ bromde Arie voor de zoveelste maal in een kwartier. ‘Nat tot op m'n huid! Dat ze nou niet 's even ophouden met dat watertappen daarboven. En je ziet geen hand voor ogen...’

Hij drukte zich zo dicht mogelijk tegen de blinde muur, waarbij hij op uitkijk stond, een honderd meter van het raadhuis verwijderd. Vóór hem op de beklinkerde dorpstraat spetterde de regen, zonder ophouden. Arie kon het alleen maar horen, niet zien. Duisternis vulde alle ruimte.

Kwamen ze hem nóg niet waarschuwen, dat het karwei klaar was! Laat ze opschieten! Eigenlijk overdreven, die wachtklopperij. Wie kon van deze onderneming afweten?! En geen levende ziel waagde zich buiten in dit weer.

Toch ... daar groeide een ander geluid boven het ruisen van de regen uit. Een auto? Arie's linkerhand voelde onder zijn oude jas naar de stengun. Verdraaid nog an toe, de jas begon lelijk door te lekken.

De verspieder tuurde in het duister verschiet van de weg. Ongetwijfeld, een auto naderde. Daar kwamen de spleetogen van de verduisterde koplampen om de hoek gluren. Laat maar gaan. De jongeman school veiligheidshalve weg achter een der vooruitstekende steunberen van de muur. Die motor leek wel op benzine te lopen. Een Duitser dus? Op korte afstand remde de wagen en de motor sloeg af. Dat was daar ongeveer ter hoogte van ‘de zeven zwaantjes’. Ze zouden er op een droge kermis komen; surrogaat-koffie zonder suiker of desnoods een glaasje melk.

Arie had slechts een twintigtal meters verder te kuieren om ter hoogte van de auto te geraken. De portière achter de ingang van het café voorkwam al te grote lichtuitstraling bij het binnentreden van de klanten. Geheel volkomen was die verduistering echter niet. Arie hoorde mannenstemmen. Ze praatten Hollands van een weinig gecultiveerd soort. De café-

[p. 187]

deur piepte open. Een flard vuil olielampschijnsel waaierde over de straat. Je zag er de regen in pijpestelen, heel even; en nóg iets.

Dat iets was voldoende om Arie spoorslags op zijn schreden te doen terugkeren. Hij snelde op zuigende schoenen, langs de muren, naar het raadhuis. Daar liep hij een andere sluiper tegen het lijf.

‘O...! Ben jij het, Wim...’

‘Wat is dat, die auto?’

‘Landwacht! 'k Weet niet of ze op ons afkomen, maar we kunnen beter onze biezen pakken. Waarschuw jij ze maar, binnen. Ik ben gewapend. Kan desnoods die lui even legenhouden. Kom direct wel achterom...’

Wim rende al naar de veldwachterswoning, waarvan de voordeur was blijven aanstaan. Hij vond gemakkelijk de weg naar de verbindingsdeur, opende deze en keek in de kaarslichte bureauruimte. Drie jongelieden keerden zich schielijk in zijn richting. Ze waren juist doende de koffers te sluiten.

‘O... Wim,’ herkende Jan Melkert. Zijn hand was al bij zijn rechterjaszak doch voltooide het voorgenomen gebaar niet.

‘Onraad?’ vroeg hij in de plaats daarvan.

‘Ja! Landwachters. In 'n auto. Ze zijn dat café hinnengegaan. Arie houdt ze even in de gaten. Hij komt direct achterom...’

Onmiddellijk afblazen was de boodschap, al verkeerde men in het onzekere over de eigenlijke reden van de komst der landwachters. De weg, waarlangs men was binnengedrongen, leek nu te riskant voor de aftocht.

‘Achterom, door het raam!’ besliste Jan Melkert. ‘Houdt je kanonnen bij de hand, jongens, als ze ons misschien insluiten.’

Dolf liep naar een van de vensters. Hij trok zonder omslag het papieren verduisteringsgordijn kapot en schoof het raam omhoog. Het ruisgeluid van de regen drong ineens krachtig het lokaal binnen.

Jan blies de kaarsjes uit; het licht van de zaklantaarn liet zich beter richten en afschermen.

‘Deze eerst, lui!’

Jan sjouwde twee van de koffers naar het raam, tilde ze

[p. 188]

een voor een op de vensterbank en liet ze naar buiten kantelen. Wim kwam met nog twee aandragen en Nico nam de vijfde voor zijn rekening. Dolf had onderwijl ook het andere raam geopend en was naar buiten gesprongen om de koffers te ontvangen.

‘Hup, Wim, d'r uit!’ spoorde Jan aan.

Wim dacht een ogenblik aan Arie, voor op straat. Moest hij die nu zo maar alleen laten? Maar Jan Melkert zou wel weten, wat hij deed. En Wim wipte van de vensterbank af, de regen in. Hij belandde op een grasveldje. Nico plofte naast hem neer. Jan werkte zich door het andere raam naar buiten.

Een der koffers bleek opengesprongen. Dolf was reeds bezig de deels uitgestorte inhoud er weer in te proppen.

‘Geen licht meer gebruiken,’ waarschuwde Jan Melkert. ‘Zou Arie...’

Een dof schot weerklonk aan de andere kant van het raadhuis. Stappen van hardlopende mensen daarna, bars geschreeuw en nog een schot. Dan onverwacht bij een van de open ramen de onverschillige stem van Arie:

‘Zijn jullie nog niet weg? Smeer 'm nou! Ze komen!’

Een plof op het gras. Arie was weer bij zijn kameraden. Hij greep met zijn linkerhand een van de koffers, waarnaast hij was terechtgekomen.

‘Drie deuren achter me op slot gedaan!’ moest hij nog even triomfantelijk vertellen.

‘Mooi! Naar 't Schapenpadje!’ commandeerde Jan zakelijk.

Aan de voorkant van het raadhuis bonkten driftige slagen: geweerkolven op hout.

Arie had al de leiding van de aftocht op zich genomen. De bebouwde kom van het dorp strekte zich niet verder uit dan ter weerszijden van de dorpstraat één huizenrij. Daarachter lag het weide- en akkerland. De brede sloot, welke het raadhuiserf begrensde, was door een plank overbrugd. Die werd voornamelijk gebruikt door de veldwachter, als toegang naar zijn lapje eigen tuingrond. In ganzemars balanceerde het vijftal, ieder een koffer torsend, over de plank. Ze hadden meer van zulke hindernissen genomen in de afgelopen maanden.

Jan kwam als hekkesluiter over de brug. Hij wrikte snel nog de plank los uit de regendoorweekte slootkant en trok

[p. 189]

haar het weiland op.

De zware koffers deden hun dragers bij elke stap wegzakken in de drassige grasgrond, en in de duisternis struikelde men herhaaldelijk over oneffenheden. Dat remde de snelheid aanzienlijk.

Schuin doorstekend bereikte de troep het Schapenpadje. Ze moesten over een smalle sloot wippen en tegen het verhoogde paadje opklauteren. Ver achter hen flitste een oranje vuurstraal in het compacte donker. Daarna kwam de doffe stoot van een schot.

‘De jacht is open!’ grinnikte Nico.

Er knalden nog een paar schoten, nu vanaf een punt verderop in de lijn van de dorpsweg.

‘Ze zijn om de huizen heen gegaan,’ begreep Jan. ‘Daar ergens is een bruggetje over de sloot. We moeten die koffers kwijt...’

‘In zee!’ stelde Nico radicaal voor. ‘Het paadje af, dan komen we zo aan de dijk.’

Het voorstel vond instemming en werd zonder verwijl tot uitvoering gebracht. Op het verharde paadje viel het sjouwen heel wat gemakkelijker, zodat men spoedig de zeekant bereikte.

‘Veel natter dan wij zullen ze niet worden, die koffers!’ zei Arie, boven op de dijk.

De waterspiegel van het IJsselmeer glom zwakjes op in het duister.

‘Een, twee ... hup!’ zei Arie.

‘Plons!’ was het antwoord, tevens laatste woord van de verworpen koffer.

Nog vier plonsen volgden.

‘En dáárvoor heb ik me nou bijna 'n schol hagel in m'n achtersteven laten jagen!’ verzuchtte Arie spijtig.

Onder langs de dijk zocht men de weg terug naar eigen grondgebied. Wim sukkeldraafde aan Arie's zijde. Er drukte hem nog iets op het hart:

‘Zeg ... ik liet je zomaar alleen, daarnet...’

Arie bleek helemaal niet verdacht op een dergelijke belijdenis.

‘Wat bedoel je...? O, nou ja, ieder z'n beurt, man...!’

Het klonk als een profetie.