De laatste ronde

[p. 90]

Hoofdstuk VII.

OMSTANDIGHEDEN maken de mens. Wim Belders was in de afgelopen weken geleidelijk aan de waarheid dezer bewering bewust gaan worden. De aankondiging van Letty's bezoek werd een aanleiding te meer voor de erkenning van deze stelling. Reeds op zijn matras, in het kwartiertje voor de verovering door de slaap, was hij tot een opmerkelijk beginselbesluit gekomen. Opmerkelijk was dit besluit, omdat het een ganse verandering van Wim's houding tegenover de buitenwereld tekende. Hij wilde Letty tegemoet gaan, volgende middag. Over Alkmaar zou ze komen, was door Henk nader medegedeeld. Op de fiets, veronderstelde Wim als vanzelfsprekend. Hij beschikte niet over een trappelpaard of iets, wat daarnaar zweemde. Maar lopend zou hij ook een heel eind kunnen komen. Was de aankondiging van het bezoek in het bijzonder voor hém bedoeld? Letty had aan de lui in Hoorn gevraagd om haar boodschapje over te brengen, wanneer er misschien iemand de kant van het dorp uit ging. Een bescheiden verzoek. Maar men kon er een onuitgesproken verlangen achter vermoeden. Hoe kwam hij er bij, nu ineens van de veiligheid binnen de muren van de Boomhoeve afstand te doen en zich zomaar uit eigen beweging op de openbare weg te gaan wagen? Welk een moed kon er toch gewekt worden door een enkele ontmoeting op 'n boomtak!

Die morgen kreeg de bestekamer nogal druk bezoek van Dieuw. Natuurlijk waren er uitstekende redenen voor. Er was een verzwikte voet te behandelen... en zo meer.

Wim liep de ganse morgen op stel en sprong. Noch bij het overvloedig gepraat van Dieuw, noch bij de terloopse conversatie tussen Henk en de Canadees kon hij zijn aandacht bepalen. Zelfs aan het opslaan van zijn studieboeken kwam hij niet toe.

[p. 91]

Dieuw had er erg in.

‘Wat ben-u hippertjes!’ zei ze goedgemutst; ‘vanwege de kerst, over twee dagen?!’

Wim lachte bitter. Hij gromde wat van: ‘...mooie Kerst! Vrede op aarde... moord en doodslag!’

‘Tja, het ligt toch heus aan de mensen zelf!’ filosofeerde Henk. Hij bracht de Canadees, wiens voet juist weer eens door Dieuw in behandeling was genomen, op de hoogte van het onderwerp van gesprek. De lange jongen werd er opeens melancholiek onder. ‘Yes, Christmas, at home in Canada...’

Tot aan de tijd van het middagmaal toe bleef het bij Kerstmis en, ‘the good people at home in Canada.’

Na het eten trok Wim de stoute schoenen aan.

‘Henk, ik ga d'r 's even uit...’

‘O... even?’ zei Henk.

Natuurlijk had hij het al weer helemaal dóór.

‘Ajuus!’ antwoordde Wim afdoende. Met een spoed of de duvel hem op de hielen zat, verdween hij, de achterdeur uit.

Het was eenzelfde type weer als een dag tevoren. Er scheen vorst in de lucht te zitten. Bij zulk een heldere hemel viel het ook Henk niet gemakkelijk binnenshuis te blijven. Er waren op een boerenplaats genoeg karweitjes te vinden, welke op een dergelijke dag in wintertijd geschikt gedaan konden worden. Henk besloot te gaan hout hakken. Dat kon de boerin plezieren en hemzelf niet minder. Het hield de lichaamstemperatuur op peil. Het salamandertje werd uit zuinigheid nog niet geregeld gebrand.

Ondanks zijn verzwikte voet zou ook de Canadees graag aan een dergelijk verzetje meegedaan hebben. Het stilzitten achter de gordijntjes viel hem niet best. Maar het zou wat al te lichtzinnig zijn de jongen in z'n opvallend uniform buiten te laten rondscharrelen. Hij was van aanzienlijk rijziger gestalte dan de boer en Henk, zodat men hem niet direct aan burgerkleren had kunnen helpen. En Wim beschikte niet over reserve-kleding.

Henk liet de piloot dus achter in de bestekamer. Hij haalde een bijl uit de wagenschuur, zette deze aan op de draaislijpsteen bij het washok, sleepte enkele stukken boomstronk bij het varkenskot vandaan en begon er lustig op los te hakken.

[p. 92]

Het duurde niet lang, of hij kreeg bezoek. Saar was in de koegang bezig en had het hakken gehoord. Ze vond Henk niet bepaald onaardig en had zo wel eens haar bakvisdromen.

‘Zacht wintertje, wáár!’

De jongeman pauzeerde hoffelijk.

‘Heerlijk! Maar het kon nu wel eens gaan doorvriezen!’

‘Toch vast geen witte Kerst, wáár! Hè, zou het nu eens de laatste oorlogs-Kerst zijn?’

‘Natuurlijk! Nog maar 'n rukje!’

‘Maar die Duitsers winnen weer zo in België...’

‘Dat zegt de krant maar!’

‘Nou, niet alleen de krant...’

‘O! Haha! Foei, stoute meid...!’

Henk gaf zijn bijl weer een zwaai. Kloef! De spaanders vlogen in het rond.

Zo was er in het uur daarna meermalen een charmante onderbreking van de arbeid. Saar had zoveel boodschapjes over en weer tussen koegang en washok. En altijd viel er wel een of andere opmerking te maken.

Nu deelde ze juist mede, dat ze nog deeg moest kneden voor het kerstbrood-zonder-krenten. Henk stond er bij te puffen.

‘Ik schei er weer 's mee uit, Saar,’ kondigde hij aan. ‘Kan ik je... hé, hoor, een auto...?’

Auto's waren in de laatste jaren een al zeldzamer verschijnsel geworden. Wanneer er een auto voor de deur stopte, zoals dit thans het geval scheen te zijn, moest dat wel een verwonderde vraag doen rijzen. Verwonderd en niet zonder een zekere angst. Want een auto deed onvermijdelijk denken aan Duitsers.

‘Hé...,’ zei Saar. Ze wilde om de koegang heen naar voren lopen. Van het achtererf af had men geen gezicht op de weg.

Henk stond gespannen. De omstandigheden hadden hem aangewend acht te geven op iedere bijzonderheid. Tegelijk dat Saar van hem weg liep hoorde hij vlugge, zware voetstappen op het paadje langs de andere zijkant van de boerderij. Zware laarsstappen...

Hij dacht in een flits aan de Canadees in de bestekamer. Wilde Saar achterna naar de koegang. Bedacht zich en maakte als in vlucht-bij-voorbaat enkele passen achteruit.

De laarsstappen kwamen de hoek van het huis om. Henk

[p. 93]

zag zijn voorgevoel bewaarheid: een landwachter, met het lange jachtgeweer krijgslustig in de handen.

De schok van herkenning was wederzijds.

Een moment stond de man in zwart uniform stil.

‘Verdraaid! Die knul van toén!’ riep hij verrast achterom.

Henk zag het ook: dat was een van de twee landwachters, die hem weken geleden gevankelijk naar Hoorn hadden gevoerd in de auto... met het lijk van Bram.

De jongeman maakte gebruik van de verrassing, waardoor de geweer-man zich had laten remmen. In zijn rechterhand hield hij nog de bijl. Die beschreef het volgend ogenblik al wentelend een hoekige boog door de lucht en kletterde uitgerekend tegen de dubbele loop van het geweer. Henk rende reeds het erf af, de vlonder over, het akkerpad op.

De landwachter, wie het geweer uit de handen was gegooid, vloekte als razend. Hij wreef zijn been, dat mede door de krachtig geslingerde bijl was geraakt.

‘Daar gaat-ie, Kees! 't Land in!’ schreeuwde hij naar zijn achterop komende collega. ‘Schiet 'm in z'n donder...!’

Kees had niet veel opwekking nodig. Hij legde aan. Een schot knalde. De hagel perforeerde echter niets dan lucht en sloeg gedeeltelijk tegen het varkenskot. Saar, getuige van de geschiedenis der laatste seconden, begon hevig te gillen en vloog de koegang in.

Landwachter Kees holde verder het erf op. Hij kon de vluchteling zien rennen, doch reeds buiten het bereik van zijn donderbus. Hij waagde er nog een slordig schot aan. Dat kostte een over de vlonder fladderende kip het leven. De vluchteling in de verte scheen opeens in een aardspleet verdwenen te zijn...

‘Houd 'm toch, Kees!’ kwam de geraakte kameraad aanvuren. Hij had zijn geweer opgeraapt en hinkte zwaar met het getroffen been.

‘Wasz ist los?!’

Om de hoek van de koegang verscheen een Duitser in S.S.- uniform, met getrokken revolver.

‘Der Pilot?!’ snerpte hij vragend.

De hinkende landwachter legde uit, dat het een ontsnapte oude bekende betrof. Waarop de S.S.-man nijdig uitviel:

‘Nah! Lasz gehen! Den Pilot suchen wir!’

[p. 94]

De twee zwarten schikten zich zonder tegenwerpingen. De kreupele mopperde alleen iets van: ‘Ik krijg dat kanalje nog wel!’ De Duitser beval hem buiten op wacht te blijven. Zelf stampte hij in gezelschap van de ander de koegang binnen.

Saar had zich van de eerste schrik hersteld. Ze was naar de bestekamer gerend om de Canadees te waarschuwen. De jongen had zelf al de Duitse auto gezien; voor het huis liepen twee S.S.-lieden heen en weer, de automatische geweren gereed lot vuren. Hij wist wat hem te doen stond. Wijzend op zijn verzwikte voet poogde hij het meisje duidelijk te maken, dat vluchten hem onmogelijk was en dat hij zich wel zou moeten overgeven.

‘O, hemeltje toch...!’ kwam Dieuw handenwringend de bestekamer in. Het meisje was geheel van streek. De lange jongen werd er zichtbaar verlegen mee. Hij kreeg niet veel kans om zijn verpleegster op haar gemak te stellen. De S.S.-man en de landwachter waren reeds het woonvertrek binnengedrongen en stapten door naar de bestekamer. De boerin en Ciel kwamen er weerloos achteraan.

Nog voordat de piloot zichzelf had kunnen aanbieden, hield de Duitser hem zijn revolver voor. De landwachter fouilleerde de gevangene. Hij vond geen wapens.

‘Mit!’ snauwde de S.S.-er.

Langs dezelfde weg als zij gekomen waren voerden de overvallers hun gevangene naar buiten. De vier vrouwen bleven verslagen en met behuilde ogen achter. De Canadees deed geen poging om te ontsnappen. Het lopen viel hem reeds moeilijk genoeg door de pijnlijke voet. En de Duitse revolver in zijn rug deed bij voorbaat alle kansen teniet.

‘Voor mekaar, Jan!’ deelde de landwachter zijn collega op het achtererf mede.

De S.S.-er gaf hem en zijn wapenbroeder bevel, de vrouwen naar buiten te brengen. Men zou hen een verhoor afnemen. De landwachters kweten zich prompt van hun taak. Tegenstand ondervonden zij niet. Enkele minuten later stonden vrouw Jager en haar drie dochters zielig bijeengegroept op het voorerf, onder bewaking van twee jachtgeweren. De boerin hield zich groot nu, evenals Saar en Ciel. Dieuw kon haar zenuwen minder goed de baas.

De Canadees was ondergebracht in de auto, een grauwe

[p. 95]

overvalwagen. Een groot aantal kinderen en ouderen had zich bij de auto verzameld. Een enkele dreigende beweging met 'n machinegeweer door een van de Duitsers was voldoende om de schare naar twee richtingen uiteen te doen stuiven. Op eerbiedige afstand vormden de groepjes zich opnieuw.

De leider van de S.S.-patrouille ging terug naar het erf van de Boomhoeve. De vrouwen moesten meteen maar mee, maakte hij duidelijk.

Landwachter Jan voelde zijn geraakte been nog steken. Hij herinnerde de S.S.-er aan de ontvluchte jongeman.

‘Broeinest van verzet, hier!’ wees hij op de Boomhoeve.

De Duitser leek niet veel zin te hebben in een speurtocht naar de voortvluchtige. Zijn orders waren beperkt tot de piloot. En er was nog wat anders.

‘Wo ist der Bauer?’ snauwde hij naar het zielige groepje vrouwen.

De landwachter stelde de vraag over in het Hollands:

‘Waar is de boer?’

Vrouw Jager keek hem zo ferm en verachtend aan, dat hij haar blik ontweek. De man wreekte zich door Dieuw een stomp te geven, onder herhaling van de vraag en toevoeging van enkele krachttermen.

Maar Dieuw volgde haar moeders voorbeeld en zweeg, al snikte ze heftig. Bij de andere meisjes vond de vraag evenmin succes.

‘Schon gut!’ zei de Duitser machtbewust. Hij maakte kort bescheid: ‘Den Brand d'r in!’

Zijn gebaar naar de boerderij was als een nero-duim.

Vrouw Jager had begrepen. Haar mond ging onwillekeurig open, maar bracht geen geluid voort. Zij bedwong zich als een heldin. Alleen het sneller hijgen van de boezem verried haar aandoening. Zij keerde zich om, menend dat men hen thans zou wegvoeren. Het zou beter zijn niet machteloos te moeten toezien naar wat voltrokken ging worden.

Doch de S.S.-man wist het beter te arrangeren:

‘Nein! Stehen Sie!’

De boerin greep zich vast aan de zachtjes huilende Dieuw. Deze begon nu pas de betekenis van het Duitse bevel te vat-

[p. 96]

ten. Zij zag een landwachter terug hinken naar de boerderij en keek ontzet op naar haar moeder.

‘O, moeder... gaan ze...’

‘Stil, meid,’ zei vrouw Jager moedig.

‘Smeerlappen!’ siste Saar.

Ciel, met haar stille natuur, stond er als wezenloos bij te staren.

De S.S.-er keek verwachtingsvol om:

‘Alla... wo ist denn der Bauer?’

De vrouwen zwegen.

Landwachter Kees, die nog bij de groep was blijven dralen, voelde bezwaren. Zo'n mooie boerderij...

‘Is 't niet wat jammer...,’ probeerde hij.

De Duitser stampvoette als een verwend kind, dat wordt tegengestreefd.

‘Anzünden!’ brulde hij.

Kees droop af om zijn collega te gaan assisteren. Ze vulden de order van de Duitser eigenmachtig aan door eerst de koeien los te maken en het achtererf op te drijven.

De Boomhoeve was een boerderij van het type, waarbij koegang, woon- en werkvertrekken in het vierkant om de hooimijt zijn gebouwd, alles onder een hoog puntdak. De vier palen, waartussen het hooi ligt opgetast, vormen tevens de steunpilaren van het dak, dat met de uiterste randen op de vier lage buitenmuren rust.

De opdracht was niet zo moeilijk. Rondom een vlammetje bij het droge hooi en het vernielend element zou verder zonder hulp zijn taak verrichten.

‘We zullen dat tuig wel klein krijgen!’ gromde landwachter Jan onder zijn brandstichlerswerk. Hij deed het blijkbaar met voldoening. Zijn maat ging er niet op in. Die kon niet meer dan één lucifer afstrijken en gaf er toen de brui aan. Het stond hem tegen, dit zinloos vernielen. Hij liet de ander alleen begaan.

Hij ontweek ook de groep vrouwen, op het voorerf, toen hij weer buiten was gekomen. Zijn kameraad toonde echter niet de minste schaamte. Die stond in grimmig leedvermaak toe te zien, hoe eerst een lichte rook door de opengezette deur van de koegang naar buiten drong. Daarna een steeds zwarter wordende walm, welke zich tot bollende wolken ging ver-

[p. 97]

dichten, tot boven het dak optrok en het bleekblauw van de zuivere lucht vertroebelde.

Er werd een scherp geknetter waarneembaar. Een rossige gloed brak door in de vuile walm. Opeens schoot een felle vuurtong uit de nok van het dak; de dikke rietlaag aan de buitenkant vatte vlam.

De nieuwsgierigheid en de verontwaardiging begonnen de toekijkende dorpsbevolking te machtig te worden. De groepjes aan weerskanten op de weg kwamen opdringen. Een der S.S.-lieden bij de overvalwagen liet zijn machinegeweer een roffel in de lucht blaffen.

‘Fort euch, nach Hause, nach Hause!!’

Het volk maakte zich overijld uit de voeten. Andere buurtgenoten waren achterom het erf van de brandende Boomhoeve opgegaan om de door elkander rennende, van angst loeiende beesten weg te halen. De twee landwachters werden er op af gestuurd. Zij deinsden terug doordat onder luguber gekraak de fel brandende daktop instortte, waarna een kolom van vuur uit het gat omhoog spoot.

Daar kwam uit het stinkende rookgordijn terzijde van de koegang een man naar voren hollen, in manchester pak.

‘M'n vrouw... m'n dochters!’ schreeuwde hij. En dan, de landwachters bemerkend: ‘Vuile duivels...! Ik zal jullie...!’

‘O, vader!’ gilde Dieuw, wie de ellende te veel werd.

‘Ah! Der Bauer, eh!’ snierde de S.S.-aanvoerder. Hij gaf de rotgenoot, die bij hem was komen staan, een teken. Deze hief zijn automatisch wapen op. Driemaal, kort achtereen, kraakte een serie schoten boven het helse geknetter van de brand uit. Boer Jager zwaaide om en sloeg tegen de grond. Een brandende lap rietdek gleed van het dak omlaag en plofte achter het lichaam neer.

Uit het groepje vrouwen snerpte een krankzinnige gillach op. Met de armen in de lucht sprong Ciel naar voren. Weer rakketakte een trits venijnige knallen... en ook Ciel viel neer, op enkele meters afstand van haar vader.

Vrouw Jager had zich vastgegrepen aan Dieuw, die geen tranen meer huilen kon. Zo stond ze daar, de boerin, als versteend te staren naar de brullende, knetterende, krakende brandstapel van haar huis, van haar levensgeluk. Het leek

[p. 98]

alles wel aan haar voorbij te gaan. Saartje lag ineengezegen aan de voelen van haar moeder.

Landwachter Kees kwam schoorvoetend naderbij. Ruw riep hij een paar dingen, welke als galgentroost voor de vrouwen waren bedoeld. Dat vormde de enige menselijke noot in het afschuwelijk tafreel.

De S.S.-aanvoerder blafte onmiddellijk terug:

‘Lasz gehen! Wir müszen fort!’

Hij wierp een verachtende blik op het troosteloze groepje vrouwen. Dan trok hij een handgranaat uit zijn laars en slingerde deze naar de voorgevel van de brandende boerderij. Een ontploffing volgde, een wolk van stof en steengruis steeg op.

Terwijl de S.S.-lieden, gevolgd door de landwachters, de hekpoort uitstapten, stortte de voorkant van het huis geheel in elkaar. Een vonkenregen daalde over het erf.

De overvalwagen werd gestart, keerde om op de inrit van de Boomhoeve en schoot weg in de richting van Hoorn. Haastig, als uit pure schaamte.

Het motorgebrom van de Duitse auto verstierf in de verte. Een ander, ijl geronk deed zich horen, hoog in de lucht. Een Engelse jager zwenkte langs het winterblauw. Zo dichtbij eigenlijk, en toch zo onbereikbaar, machteloos ver weg.