De laatste ronde

[p. 36]

Hoofdstuk III.

ZEG Wim, je moet me geen Letty meer noemen, als je nog 'ns van me droomt!’

Wim Belders richtte zich met 'n ruk op uit zijn bukhouding, een omvangrijke prop beddegoed in z'n armen geklemd. Het rood aanlopen van zijn lang gezicht kon geweten worden aan de sjouwerij, waarmede hij en Henk Verlaat doende waren. Een drietal matrassen en bijbehorende dekking moest uit de bestekamer van de Boomhoeve worden opgeruimd. Boer Jager vond het veiliger, als de ‘slaapspullen’ van de onderduikers niet in de kamer bleven liggen. Je kon nooit weten wie je aan de deur kreeg.

De derde matras was 'n extra'tje. Deze nacht namelijk was Bram, de parachutist, met Henk en Wim meegegaan. Henk had tevoren aan boer Jager toestemming gevraagd om enkele nachten logies voor ‘een derde man.’ ‘Allicht dat ik ook wat over heb voor de goeie zaak; als ik zelf jongens had, zouden ze ook dik “immegaal” zijn,’ had de boer gezegd.

Wim Belders kon niet zo snel een wederwoord op Henk's plagerijtje verzinnen. Toen hem eindelijk iets in gedachten viel trad Bram de kamer binnen. Hij kwam terug van een particulier ochtendboodschapje.

‘Kon je 't vinden?’ vroeg Henk de logé vormelijk.

‘Nou, erg vlak bij is 't niet,’ antwoordde de rossige jongeling handenwrijvend. ‘En 'n koud uitstapje is 't ook, waarachtig!’

‘Allicht niet zo koud als je ‘uitstapje’ van vannacht!’ wedervoer Henk.

‘Maar toen was ik er op gekleed! Zeg, laten we dadelijk eerst dat parachutistenpakje vernietigen. You never can tell.’

‘Jeneverkan-tel’, parodieerde Henk lijzig.

[p. 37]

Met geoefende greep pakte hij zijn matras dubbelgeslagen op van de grond. De logé volgde dit voorbeeld. Wim worstelde reeds z'n prop beddegoed door de deur naast het boekentafeltje, waardoorheen Bram was binnengekomen. Deze deur gaf toegang tot een ruime bergkamer. Van daaruit kon men in 'n wagenschuur komen en zo naar buiten.

De matrassen werden in een hoek van de bergkamer opgestapeld. De dekens gingen opgevouwen in de dekenkist.

‘Blij, dat ik nog zo'n beste nacht heb kunnen maken,’ uitte Bram zijn waardering. ‘Had er niet op durven rekenen, zo'n lekker bedje. In Engeland hoorden we de beroerdste dingen uit Nederland.’

‘Je bent hier ook in een aards paradijs, man,’ verzekerde Henk. ‘In de stad is het wel een beetje anders. Daar slapen zowat alle mannen onder de vloer of op de vliering. Ken je ons nieuwe spreekwoord al: ‘Geen huisje zonder ... luikje!?’

Bram grinnikte begrijpend.

‘We horen in Londen wel het een en ander,’ zei hij. ‘We hebben tenminste hele verhalen gehad over het mollenleven, dat de mannen in Nederland moeten leiden, om aan de Duitse razzia's te ontkomen...’

Wim volgde de conversatie slechts met een half oor. Henk's zinspeling van daarjuist op het ‘koude uitstapje’ van Bram had hem voor de zoveelste maal een aangrijpend toneeltje voor de geest gebracht: een meisje in stoer parachutistentenue, het valscherm in een bundeltje op de rug en het touw voor het opentrekken daarvan tussen de vingers geklemd; aarzelend, enkele seconden slechts, op de drempel van het vliegtuigruim ... en die bodemloze afgrond als een donker heelal beneden haar...

Henk had tussen twee matrassen vandaan het overallcostuum te voorschijn gehaald, waarin Bram uit de lucht was komen vallen. Gevolgd door de anderen ging hij er mee terug naar de kamer, naar het salamandertje. Hij hield het kledingstuk eerst nog eens omhoog en bekeek het meewarig.

‘Zonde!’ verzuchtte hij. ‘Zoveel mensen zijn bitter om jou verlegen. Maar ja, je zou voor de moffen een te duidelijke aanwijzing vormen. Op de brandstapel dus met je!’

Na deze uit het hart gegrepen grafrede begon hij manmoedig de overall in het kacheltje te proppen.

[p. 38]

Wim stond afwezig toe te kijken. In gedachten zag hij ook zo'n overall; hangend aan een boomtak. Zijn practische zin werd echter geprikkeld door het aanzien van de onoordeelkundige wijze, waarop zijn kameraad te werk ging. Dat deed hem uit zijn dagdroom ontwaken.

‘Man, dat kan zo niet! Eerst wat houtjes er in!’ aldus kwam hij tussenbeide.

Zonder complimenten trok hij het veroordeelde kledingstuk weer uit het salamandertje. Huishoudelijk knielde hij voor de kachel neer, deed 'n paar grepen in de brandhoutmand en ging volgens de regelen van de kunst een vuurtje maken.

Henk liet zich goedmoedig het karweitje uit handen nemen. Z'n blik ging monsterend langs het niet al te nieuwe ‘Schotse ruitje’, waarin Bram's athletische gestalte was gehuld.

‘Ze hebben jou ook niet in paasbest gestoken, daar aan de overkant,’ merkte hij op.

‘Wat dacht je dan! Dat ik hier in de gaten zou gaan lopen met 'n sjiek pakje!’ verklaarde Bram. ‘Zo onnozel zijn ze niet in Londen.’

‘Nou, je slaat er anders paf van, hoeveel mensen nog met een gloednieuw pakje voor de dag kunnen komen. Als je maar spullen te ruilen hebt. Geld is geen cent meer waard...’

Wim had de brand in de kachel gekregen. De houtjes knetterden nijdig in het verse vuur.

‘Nu dat pakje er op, Henk.’

Het deksel ging van de kachel en de overall er in. Lange vlammen likten begerig naar bun buit. Henk bracht met de kachelpook het deksel op z'n plaats. Maar het was weer half werk geweest. Het in elkaar gepropte kledingstuk verstopte klaarblijkelijk de monding van de pijp. Brede slierten grijze rook glipten langs de rand van het kacheldeksel de kamer in.

‘Hé, moeten we rookworst worden!’ bromde Bram, die het nu zijn beurt achtte om in te grijpen. Hij griste Henk de pook uit de hand, wipte het kacheldeksel weer open en duwde de textielprop verder omlaag.

‘Grote grutten!’ klonk het ontsteld bij de deur van de huiskamer.

Een van de boerendochters stond er met een schaal boterhammen op de drempel te oogknipperen in de scherpe rook.

[p. 39]

Bram keek op van z'n porderij.

‘Grote grutten!’ deed hij het meisje na. ‘Wal 'n brood! Dacht dat er hier niks meer te bikken viel!’

Hij kreeg van zijn gastheren prompt de nodige uitleg. Bij de boeren was het nog zo kwaad niet, over het algemeen. Die hadden nog tarwe in voorraad en bakten zelf. Maar in de stad...’

‘Je zult in de loop van de dag wel het een en ander aan de deur zien,’ voorspelde Henk. ‘En boer Jager laat niemand met lege handen gaan. Zo zijn er vele. Maar daar zijn er ook, die zich in ruil voor 'n beetje bonen of rogge laten volstoppen met linnengoed of gouden sieraden. Dat is 'n kwaad soort. Die bederven de goede naam van de boerenstand.’

‘Nou, zeg-u dat!’ mengde het meisje zich in het gesprek. Ze had de schaal op tafel gezet en ging er met de handen op de heupen gemakkelijk bij staan, om 'n serie schandaaltjes over gierige dorpsgenoten uit de doeken te doen.

De jongelieden hoorden haar hoffelijk gedurende een minuut of vijf aan. Toen begon het Bram te machtig te worden.

‘Nou, juffrouw,’ onderbrak hij de woordenstroom verontschuldigend: ‘ze staan er voor, hè! Mag ik 's proeven?’

‘Ga je gang, meneer. Je ben zeker van vér 'komen...?’

‘Net als de wijzen uit het Oosten, juffrouw!’ grinnikte Bram. Hij sloeg een kruis en pakte een boterham van de schaal. Stevig, eigen gebakken brood van tarwe, met boter er op...

Ook Wim en Henk schoven een stoel bij. Het parachutistenpak lag loeiend te verteren in de kachel.

‘Alleen maar 'n gelegenheidsbrandje, hoor Dieuw!’ verklaarde Henk geruststellend.

‘Tja, d'r is niet zoveel brand meer voor de winter!’ zei het meisje berispend. ‘Als jullie straks nog wat warmpjes wilt zitten, moet je de kachel niet te gauw aansteken.’

‘Het lijkt me hier waarachtig niet kwaad!’ oordeelde Bram, nadat het meisje de kamer had verlaten. ‘Goed stro en goed voer...’

‘En de moffen op een afstand,’ vulde Wim gedienstig aan. ‘Alleen de tommies ontbreken nog.’

De drie jongemannen genoten enkele minuten lang in stilte van hun beten broods.

[p. 40]

‘Zou Letty het ook zo goed hebben als ik,’ liet Bram zich terloops ontvallen. ‘Hoor...’

Drie paar gespitste oren vingen het niet heel sterke geluid van een aanhoudend gerommel, als 'n verre onweersbui.

‘Vliegtuig-mitrailleurs?’ opperde Henk. ‘Er wordt veel geschoten hier.’

Bram sprong zonder verder commentaar terug naar de orde van de dag. ‘Zal ik jou ook nog 'ns inschenken... eh, Wim toch, hè!’

Zonder antwoord af te wachten liet hij meteen de koffiekan een buiging maken boven Wims tas, welke nog half gevuld was met surrogaattreksel. Bram had een voortvarende manier van doen over zich. Verlegenheid kende hij niet. En merkwaardig genoeg scheen zijn besliste wijze van optreden vrijwel nooit wrevel of tegenkanting van anderen op te wekken. Deze rossige Amsterdammer, twee en twintig jaar oud, met een vooroorlogse staat van dienst als voetbalcrack en aankomend handelaar in lederwaren, bezat de zeldzame gave: iedereen om z'n pink te kunnen winden.

Wim vond hem sympathiek. Waarschijnlijk juist doordat zijn eigen aard zozeer verschilde. Veel eerder dan Bram had hij zich reeds afgevraagd hoe Letty het zou maken op de Boomhoeve, waar haar logies was aangeboden. Dat zij daar in de onmiddellijke nabijheid van Dolf Berkeboom verkeerde, was hem een doorn in het vlees. Zijn minderwaardigheidsgevoel deed hem vrezen, dat het meisje direct door de vlotte manieren van de student ingepalmd zou worden. Ten opzichte van Bram daarentegen koesterde hij in het geheel geen vrees of achterdocht. Tussen hem en het meisje schenen niet anders dan gevoelens van toevallige kameraadschap te bestaan. De terloopse manier waarop de Londenaar aan Letty's bestaan had herinnerd, kon als ongezocht bewijs daarvoor gelden.

Was er Wim dan reeds zoveel gelegen aan Letty's belangstelling, na die ene ontmoeting?! De jongeman zag zich tot zijn eigen verbazing ineens voor die vraag gesteld. Dwaasheid! In deze omstandigheden...! Hij nam een slok uit z'n koffiekop en verbrandde zijn mond aan het hete vocht. Nijdig kwakte hij de kop terug op het schoteltje.

‘Nog onder de indruk?!’ hoorde hij Henk vragen.

[p. 41]

Bijna had hij kortaf ‘onzin!’ gezegd. Maar juist op tijd drong het tot hem door, dat Henk natuurlijk alleen op de dropping doelde.

‘Nou, 't was spannend!’ gaf hij vlug toe. Meteen herinnerde hij zich een eerder bij hem opgekomen vraag:

‘Enne... wat gebeurt er nu met die... eh...

Het woord ‘wapens’ durfde hij niet hardop te gebruiken.

‘Wordt over 'n dag of wat naar elders vervoerd,’ gaf Henk tussen een hap en een slok door ten antwoord.

Verder ingaan op dit onderwerp kwam thans niet gelegen, begreep Wim.

Een ander intermezzo nam de aandacht in beslag. De deur naar de huiskamer vloog opnieuw open. Dieuw boog een opgewonden gezicht naar binnen om aan te kondigen, dat er ‘'n gek ding in de lucht’ te zien was, ‘met 'n lange rookstaart er achter aan.’

Wim veerde terstond overeind om de dochter des huizes achterna te gaan, door huiskamer en koegang naar het achtererf. Henk volgde hem, bezadigder. Bram maakte helemaal geen haast. Hij kwam als laatste naar buiten geslenterd. Zijn ongeïnteresseerde houding drukte uit, dat het ‘gekke’ verschijnsel voor hem geen probleem meer opleverde.

De twee andere kameraden, de boerin en haar drie dochters, stonden in de heldere lucht te turen. Daar was in de verte langs het weke blauw van de Novembermorgen inderdaad een rechte, witte rookpluim te zien. Van het ‘ding’ zelf, waardoor de wollige streep getrokken werd, viel eigenlijk niets te bespeuren.

‘Is 't geen vliegtuig?’ probeerde Henk half overtuigd. Het verschijnsel bewoog zich voort op zo'n eigenaardig koersvaste, zelfverzekerde manier.

‘Maar ik heb 't zien, daareven, toen 't dichter bij was!’ verzekerde de forse boerin. ‘'t Is geen vliegmachine hoor, die kennen we onderhand wel. En 't maakte zo'n gruwelijk geluid!’

‘Net of het donderde in de verte,’ verduidelijkte de jongste dochter.

‘Vast een V-twee!’ bracht Wim opgewonden in het midden. Ze hadden hier in de provincie al zoveel moeten horen en lezen over het Duitse vergeldingswapen, aan welks vrese-

[p. 42]

lijke uitwerking de Britse hoofdstad dag en nacht bloot stond.

‘Ik denk 't ook!’ zei Bram losjes.

Het drong tot Wim door, dat de opwinding om het ‘gekke ding’ de Londenaar wel vermakelijk moest voorkomen. Hoeveel had Bram er reeds in nabije omgeving zien ontploffen!? En Letty... Dááraan was zij tenminste ontkomen.

De vier vrouwen leken enkele ogenblikken ietwat overstuur. Wim voelde een nieuwe onrust groeien. De wegtrekkende witte streep daar ginds boven de vredige landerijen was een duivelsteken. Het deed beseffen, hoe broos en bedrieglijk de betrekkelijke ‘vredigheid’ van het Westfriese platteland eigenlijk was. Het oorlogsspook had lange armen. Zij konden reiken tot hier. Geen vloot van geallieerde bommenwerpers had tot nog toe dat besef zo sterk naar voren doen komen. Eerder wekte het overvliegen van de bevriende vliegtuigscharen een gevoel van beveiliging en wraakvoldoening.

Met de handen op de heupen geplant - haar geliefkoosde houding - had Dieuw het ‘gekke ding’ staan na-ogen. Zuchtend keerde zij zich om.

‘Afijn, die is hier tenminste voorbij...,’ zei ze, maar half opgelucht.

‘Ja, die is hiér tenminste voorbij!’ herhaalde Bram langzaam en met cynische nadruk op het woordje ‘hier’.

‘Maar waar komt-ie terecht,’ vulde Henk aan, de gedachtenloop van zijn logé volgend.

Bram was onderwijl naar de struise boerin toegegaan. Hij bedankte haar in onofficiële bewoordingen voor de verleende gastvrijheid.

‘O... ja, goed hóór!’ weerde de vrouw af. Ze leek wel verlegen met die dankbaarheid.

‘We hebben toch zo weinig mansvolk in huis!’ zei ze dan. Ze maakte een hoofdknik naar het drietal dochters. ‘De boer zou ze maar wat graag om'ruild hebben!’

De drie jonge gratiën sputterden giebelend tegen. Ze waren onderhand gewend aan dergelijke betuigingen van leedwezen, meestal van de kant van boer Jager. Die stak het niet onder stoelen of banken, dat hij graag op een stel flinke zoons had willen roemen. Al hield hij zijn potige dochters niet minder in ere.

[p. 43]

‘Nou, ik ga weer 's an de was,’ verontschuldigde zich de vrouw des huizes.

Een van de dochters volgde haar moeder naar het washok; een andere hervatte haar schoonmaakwerk in de koegang. Dieuw ging met de jongemannen mee naar binnen.

‘Zeker een verdwaalde?’ merkte Henk op, toen de drie musketiers aan het vervolg van hun ontbijt zaten.

‘Die V-twee?’ vroeg Bram. ‘Zien jullie ze hier anders nooit? Weet je, ik ben bijzonder geïnteresseerd voor die dingen. Ik mag het jullie wel vertellen, want ik zal te zijner tijd nog wel een verder beroep op jullie hulp moeten doen. Mijn opdracht bestaat onder andere hierin: gegevens verzamelen over de startplaatsen van die helse dingen. Waar denk je, dat deze vandaan kwam?’

Henk bezon zich op de richting, waarin men de V-twee had zien gaan.

‘Aan de overkant van het IJsselmeer, in bel gaaslerland, is een startplaats, zegt men. De meesten schijnen uit de buurt van den Haag te komen. Massa's mislukken er bij het opstijgen. Die vallen dan in zee of ontploffen in de buurt van de startplaats. Rustig leven daar, hoor...!’

‘Toch nog niet zo rustig als in Londen!’ troefde Bram spottend.

Deze laatste opmerking lokte een serie vragen uil omtrent het wel en wee in de Britse hoofdstad. Bram liet zich op dit punt gaarne tot uitvoerige verhalen bewegen. Zijn tweehoofdig publiek luisterde met belangstelling. De sceptische glimlach om Henk's mond nu en dan kon doen vermoeden, dat Bram's kleurrijke uitweidingen niet voor de volle honderd procent geloof ontmoetten. Wim daarentegen leek zeer onder de indruk.

‘O, als 't nog 'ns vrede wordt,’ verzuchtte hij. ‘Als al die ellende voorbij is...’

‘Man, prachttijd krijgen we dan!’ verkondigde Bram geestdriftig. ‘Als eerst die troep oorlogsmisdadigers maar uit de weg geruimd is...’

Henk was zeer kalm gebleven onder deze ontboezemingen van de anderen.

‘Dacht je?’ zei hij vlak. ‘Mensen blijven mensen, vergeet dat niet. We zullen weer zo gauw alle ellende van thans ver-

[p. 44]

geten zijn. Weet je, wat we zullen zeggen, wanneer het weer een maand of wat vrede is? ‘Bah, wat 'n saaie boel elke dag!’ Let maar op!’

Bram keek verwonderd naar zijn stadgenoot op.

‘Nou, maar...,’ sputterde Wim zwakjes.

Henk gooide het gesprek over een zakelijke boeg:

‘Zullen we nog iets van je te horen krijgen, Bram, in onze kring van vertrouwensmannen hier? Over het doel van je zending en zo?’

De Londenaar schudde energiek het rossige hoofd:

‘No sir, not at all! Letty en ik moeten eerst zo spoedig mogelijk in contact zien te komen met de lui in Amsterdam. Zouden jullie voor een reisgelegenheid kunnen zorgen?’

‘Zal 't direct gaan proberen,’ beloofde Henk. ‘Maar zo gemakkelijk is het niet. Je weet, treinen zijn verleden tijd, sedert September. En de tommies maken het verkeren langs de weg niet bepaald tot een ongevaarlijk genoegen. En de Duitse contrôle! Wij hier koesteren allemaal een hoogst officieel persoonsbewijs aan ons hart... al is er wel eens een klein pielsie in geknoeid omwille van de goede zaak...’

Bram haalde zwijgend een document uit zijn portefeuille en hield het de anderen triomfantelijk onder de neus.

Henk floot tussen zijn tanden:

‘Heuselijk persoonsbewijs?! Petje af voor die aartsvervalsers in Londen!’ waardeerde hij.

‘En dit!’ zei Bram.

Thans was het een erg officieel uitziende kaart, welke hij toonde, voorzien van blauwe opdruk, handtekeningen en Duitse adelaarstempels.

‘Ausweis!’ constateerde Henk. ‘Ja, die drukt m'n vader ook, in Amsterdam, maar niet op order van de Duitsers!! Toch zou ik bij een eventuele razzia maar niet te veel op dat papiertje vertrouwen.’

‘Nee nee, maar je kunt beter van alle gemakken voorzien zijn, nietwaar!’

‘En hoe kun je nu bij de lui in Amsterdam...,’ begon Wim.

‘....je identificeren?’ vulde Henk aan.

‘Daarvoor zijn papieren te gevaarlijk,’ legde de Londenaar uit. ‘Dat doen we door middel van een wachtwoord, waarvan ze in Amsterdam reeds bericht ontvangen hebben. Als

[p. 45]

jullie nu maar voor een reisgelegenheid kunt zorgen...’

‘Zal m'n best doen,’ beloofde Henk nogmaals.

De deur naar de huiskamer ging open. Dieuw verscheen om de ontbijtboel weg te halen. In tegenstelling met gewoonlijk scheen ze niet geneigd tot het beginnen van een gezellig gesprek.

‘Heb 't puur zo druk, vandaag,’ legde ze ongevraagd uit. ‘Christine, de naaister, is gekomen, voor het eerst. Ken jullie 'r?’

Langs de half open deur had Henk reeds het naaistertje in de huiskamer opgemerkt. Het was de ‘christientje’ voor wie Dolf Berkeboom een bijzondere belangstelling aan de dag legde. Ze woonde in Hoorn en kwam geregeld in het dorp om naaiwerk te verrichten op verschillende boerenplaatsen, onder andere de Melkerij. Zo was Dolf met haar in kennis geraakt. Henk trof juist de blik van de jongedame, doordat zij vanachter de naaimachine nieuwsgierig de bestekamer binnenkeek.

Dieuw ging al terug naar de huiskamer met de koppen en schotels in de lege broodschaal. Bij de open deur draaide ze zich om:

‘Ben je er morgen ook nog, meneer?’ vroeg ze de nieuwe gast, ‘dan kan ik er op rekenen met de boterhammen.’

‘Nou... eh... ik denk van wel, juffrouw!’ gaf Bram enigszins verward ten antwoord. De argeloze vraag leek hem ongelegen te komen. Hij had ook de huiskamer ingekeken.

‘Hoe kennen jullie nu ineens dat naaistertje weer?’ peilde hij, nadat Dieuw de deur achter zich had gesloten. ‘Erg geheimzinnig schijnen jullie niet te doen, als onderduikers nog wel!’

‘Och,’ glimlachte Henk toegeeflijk, ‘als onderduiker ben je in zo'n dorp als hier net zo bekend als een inboorling. In het begin durfde ik me niet vertonen. Maar wat doe je. De mensen vertrouwen elkaar.’

Bram fronste zijn wenkbrauwen.

‘Ja, ja, maar je verrader slaapt nooit!’ waarschuwde hij ernstig.