Vervlogen jaren

Jan Veth

Twee jaar tevoren ongeveer had ik ook in hetzelfde huis gewoond met v. Deventer, in de Hemonystraat. Ik had daar een groote achterkamer met alkoof op de derde verdieping, hij bewoonde de voorkamer naast mij; Jan Veth had beneden ons de kamer aan de straat op de tweede verdieping en beneden hem woonde de student Ham, later oogarts. Het was daar prettig, want ieder van ons werkte ernstig.

Jan Veth was altijd een mijnheer en correct in zijn omgang; omdat hij in dien tijd al verloofd was, zagen wij hem minder dan de andere vrienden. Hij is vroeg getrouwd met de dochter van den bekenden ingenieur Dirks, van wien men zeide, dat hij de rechterhand van de Lesseps was geweest bij het graven van het Suezkanaal. Ik had met hem vruchtbare en interessante gesprekken.

Daar, in de Hemonystraat, vroeg hij mij voor hem te poseeren om een portret te schilderen. Ik deed dat heel graag en hij kwam verschillende keeren, misschien wel een keer of tien bij mij op de kamer. Hij had toen reeds dien grooten ernst bij het portretschilderen en bij beschouwde het als iets zeer gewichtigs, dat zijn heele werkkracht vorderde. Hij wilde, dat ik voor hem ging zitten op de meest natuurlijke manier, in het oude jasje, dat ik dagelijks droeg. Hij schilderde mij met de lorgnet in de hand, in de houding van iemand, die iets betoogt. Dat was mijn meest karakteristieke houding, meende hij. Hij heeft dat portret niet verder afgewerkt dan als schets. Hij vond, dat het zóó moest blijven, want hij dacht, dat het, als hij het geheel afschilderde, iets zou verliezen van het spontane en frissche, dat hij er op een zeker moment aan had gegeven. Hij was er zelf blijkbaar zeer mee ingenomen; het was vol leven en uitdrukking. Verschillende malen heb ik het voor hem naar een tentoonstelling van zijn werken moeten sturen. Veertig jaar later heeft hij mij nog gevraagd of ik hem dat stuk nog niet eens kon bezorgen; hij wilde het nazien en vernissen. Hij was er blijkbaar zelf aan gehecht, doch ik moest hem toen meedeelen, dat het voor mij verloren was gegaan, hetgeen ons beiden zeer speet.

Toen Veth getrouwd was, had hij een aardig oud huis ge-

[p. 151]

huurd aan de haven in Bussum, waar ik nu en dan bij hem logeerde. Op een Zondag vroeg hij toen ook v. Deventer en Derkinderen ten eten. Deze laatste was juist terug van een reis naar Italië en vertelde veel van hetgeen hij had gezien, vooral van de oude fresco's in Milaan aan de San Ambrogio. Het was een gezellig en intiem diner en de conversatie bij petroleumlamp en kaarsen was zeer ingaande. Wij waren toen nog allen vol vuur en ambitie, ieder besloten zijn steenen aan het nieuwe kunstgebouw bij te dragen.

Deze reis naar Italië had de ideeën van Derkinderen omtrent de decoratieve schilderkunst doen veranderen, waardoor hij in conflict kwam met Pastoor Klönne, den rector van het Amsterdamsche bagijnhof, die hem had opgedragen een schilderstuk voor zijn kerk te maken van de oude Amsterdamsche H. Sacramentsprocessie.

De jonge schilder Charles de Groux uit Brussel had in dien tijd op een tentoontelling te Amsterdam een schilderij geexposeerd, fantastisch en vehement van conceptie. Het deed denken aan het werk van den oud-Hollandschen schilder Savery. Veth was er zeer mee ingenomen en verzocht hem te logeeren te Bussum. Hij kende hem niet persoonlijk en om elkaar niet mis te loopen had De Groux geschreven, dat hij aan het station te Amsterdam, waar hij zou aankomen met een bepaalden trein, een witten zakdoek in de hand zou houden. Toen de trein aankwam en de reizigers uitstapten, bleek het zeer moeilijk iemand te vinden onder al die menschen op het volle perron. Veth had niet ver van den uitgang post gevat en lette scherp op, maar de onderneming leek hem hachelijk. Na lang te hebben gewacht, zag hij plotseling een klein, mager, bleek mannetje aankomen met lange, zwarte haren en met een oude gekleede jas aan, waarvan de slippen hem over de knieën kwamen. In zijn hand hield hij een stok met op den top een witten ontplooiden zakdoek recht omhoog en droeg die zeer omzichtig voor zich uit met onbewegelijk gezicht. Veth begreep dadelijk, dat dat zijn man was. Zoo vertelde hij des avonds deze aankomst, toen De Groux er niet bij was.

Des anderen daags na de tentoonstelling te Amsterdam te hebben bezichtigd, dineerden wij bij Veth. Er waren daar ook Witsen, Kloos, v. Deventer, v. Eeden; ik weet niet meer of er nog anderen bij waren. Na het eten wandelden wij in een paar groepjes door Bussum. Onder het gesprek zei ik aan De Groux, die naast mij liep: ‘Je regrette...’ (waar ik spijt over had, weet ik niet meer). De Groux bleef stil staan en ant-

[p. 152]

woordde met groot aplomb en een vaste overtuiging: ‘Stendhal a dit: Il ne faut jamais se repentir’.

Veth was een man, wiens conversatie bijzonder interesseerde; ook in latere jaren sprak ik altijd graag met hem. Vooral was het zijn groote geestigheid, die opviel in alles wat hij vertelde. Men voelde altijd een pittig causeur voor zich te hebben en het was niet gemakkelijk naast den zijne eenige vonken van geest te doen flikkeren. Zijn zetten hielden het gesprek op hoog niveau en hij zorgde, dat er geen verslapping intrad. Vooral was rijk zijn ervaring van menschen en dingen. Hij kende - zooals men dat zegt - iedereen en hij wist van iedereen iets interessants te vertellen.

Alles wat Veth heeft geschreven, heeft een prettige scherpte van uitdrukking, die de zaak aanschouwelijk voorstelt, omdat zij de contours van redeneering en meening juist en onverbiddelijk weergeeft. Zijn kunstkritieken zijn de prettigst geschrevene, die ik bij ons ken en al mogen zijn meeningen een enkele maal kunnen worden bestreden, zij zijn steeds met volle overtuiging neergeschreven en vervat in de meest preciese woorden. Dit geeft een vertrouwen; het is iets, waarop men kan staat maken. Dit poseert zijn meening als die van een autoriteit en geeft daaraan iets onomstootelijks.