Vervlogen jaren

Herman Gorter

Met Gorter maakte ik het eerst kennis, toen ik op een avond bij Kloos op de kamer zat. Het was in de Govert Flinckstraat bij den Amsteldijk. Twee jonge mannen kwamen toen boven, het waren Gorter en Diepenbrock. Wij praatten een uurtje te zamen. Toen gingen zij weer heen; ik bleef nog wat zitten, als de oudere kennis en clubgenoot. Ik beschouwde toen Gorter en Diepenbrock als twee jongeren, die zich op een weg begaven, waarover wij reeds liepen.

Zoo bleef het voorloopig en Gorter zag ik niet zoo gauw weer. Eenigen tijd later zei Kloos tegen mij, dat Gorter bezig was aan een groot gedicht, dat hij bijna klaar had. Gewoonlijk lag bij zulk een mededeeling in den toon en in de woorden reeds, wat men daarvan verwachtte. Die mededeeling werd mij echter gedaan door Kloos, als een bloot nieuwtje. Verder wist hij ook niets over de qualiteit van het groote gedicht. Toen verscheen Mei in De Nieuwe Gids en het maakte op iedereen een diepen indruk. Velen waren vol bewondering. Onze vriend Josef Jesserun de Mesquita, met wien ik op een

[p. 146]

namiddag in het café zat in de Utrechtsche straat, hoek Achtergracht, zei daar, (ik weet dit nog precies) dat Gorter alles had overtroefd, toen Mei in De Nieuwe Gids verscheen.

De waarheid was, dat Gorter's geluid, het zoogenaamde nieuwe geluid, uit de klanken van Van Deyssel en Verwey voortkwam, maar, dat hij dat tot volleren bloei deed groeien. Een eigenlijke Nieuwe Gids-man was dus Gorter van den aanvang niet. Hij sloot zich aan bij Kloos en zijn werk smolt al gauw te zamen met dat van De Nieuwe Gids. Op die manier is het gegaan. Maar men moet zich niet voorstellen, dat op een zeker moment van 1880 een regiment in één lijn opmarcheerde naar de verovering van een nieuwe literatuur. Het ging alles geleidelijk. Er kwam iets bij van hier en van daar en door het buitenstaande publiek werden de Nieuwe-Gidsers als een nieuwe groep beschouwd, zonder precies te weten op welke manier de strooming was ontstaan.

Mei was inderdaad een bewonderenswaardig gedicht, opgekomen uit diep-innerlijke ontroeringen. Niet de plastiek, maar de tot klank verrezen emotie is de groote verdienste van dit werk. Ik meen dat dit hier de juiste karakteristiek is, want men moet niet verwarren. Scherp afgelijnde vormen, scherp afgesneden feiten moet men niet zoozeer in dit werk zoeken, maar Gorter's dichterlijke gave, die zeer groot was, verdronk die vormen in een zee van emotie. Wij verlangen niets anders, dan dat wij worden ontroerd, dan dat wij hooren muziek van woorden. Ik wensch hier niet te geven kritiek, dat zou ik zelfs verwaand vinden, maar wel wensch ik aan te wijzen een karakteristiek.

Naar mijne meening moet men den waren Gorter zoeken in zijne Gedichten. Niet in Mei, noch in Pan of eenige zijner latere verzen. Men moet den echten Gorter zoeken ook niet in zijn gedichten, zooals hij ze later heeft gewijzigd, maar in de onbesnoeide, zooals hij ze het eerst heeft gepubliceerd. Men moet hem daar zoeken om hem te leeren kennen. Ik zal niet zeggen, dat in de latere edities door het aanbrengen van meerdere soberheid, niet hier en daar verbeteringen zijn ontstaan. Doch de onstuimige Gorter in al zijn woestheid en losbandigheid van verbeelding, hij is naar ik meen het beste te vinden in zijn Gedichten.

Wat zijn persoon betreft, hij was een sympathieke. Veel weet ik niet van hem door eigen beleven. Onze wegen liepen niet te zamen, maar hij stuurde mij zijn vertaling van Spinoza, hij stuurde mij zijn gedichten en zelfs eene brochure, die in den tijd van den oorlog verscheen. Niettegenstaande

[p. 147]

verschil van inzichten, dacht en sprak ik over hem in latere jaren altijd met consideratie en bewondering en in de momenten, dat ik aanraking met hem kreeg, persoonlijk of per brief, was er altijd een strooming van sympathie tusschen ons. In Bussum ben ik hem eens gaan hooren, toen hij sprak op een socialistische vergadering. Dat bewijs van belangstelling scheen hij te apprecieeren.

Wat de invloed van hem is geweest als politiek agitator, is mij niet bekend. Dit is moeilijk aan te wijzen. Ik geloof niet, dat de sporen daarvan lang zullen zichtbaar blijven. Maar wel zal de echo van zijn zangen nog lang naklinken door de dagen der nieuwere tijden.

Niet had ik vermoed, toen ik Gorter en Diepenbrock voor het eerst zag, dat zij mannen zouden worden, wier namen een groote beteekenis zouden krijgen in de toekomst. De oorspronkelijke Nieuwe Gidsers beschouwden hen toen nog als leerlingen, die tegen hen opzagen. Dat is anders geworden. Diepenbrock en Gorter waren meesters met gelijkberechtigde aanspraken op consideratie.

Wie van de dichters en prozaschrijvers van De Nieuwe Gids zich volkomen en het langst zal handhaven, is zeker moeilijk te gissen. Met eenige waarschijnlijkheid kan worden beweerd, dat het Klein Heldendicht en Pan niet die bewondering van de toekomstige tijden zullen verwerven, die Gorter's vroege verzen hebben verdiend. De te duidelijk zichtbare tendenzlijnen zijn weinig geschikt om emotie te verwekken. Wel zijn deze gedichten helder en klaar, maar het zijn redeneeringen, tot wier voortgang de daad van lyrisme de stuwkracht had moeten zijn, in plaats van verstandelijke overwegingen. Beweging is er wel in Gorter's tendenz-gedichten, doch het opzettelijke verhindert de indringelijkheid. Met de zweep drijft hij daar zijn verzen voort; hij laat ze niet draven, als paarden, die hun weg wel weten te vinden.

Nog eens zij het gezegd: Wie den waren dichter Gorter wil aantreffen, hij kan hem vinden in zijn vroege verzen, de verzen, die op Mei zijn gevolgd, toen hij door de triomfen daarmede behaald, zich voortbewoog in de zekerheid van een veelomvattend lyrisme.

Niemand was minder rederijker dan hij. Ja, hij was misschien de meest bandelooze lyricus onzer gansche literatuur.