Vervlogen jaren

Willem Paap

Een dergenen die sterk hebben geijverd voor de oprichting van De Nieuwe Gids is Willem Paap. Hij was Groninger en kwam van Winschoten. Hij had zijn vader vroeg verloren; zijn moeder leefde nog, toen hij zich ging bekwamen voor hulponderwijzer. Een rijke kennis stelde hem in staat academische studies te maken. Hij werd jurist, maar had steeds literaire neigingen en hij begon zijn schrijversloopbaan met een stukje in den studenten-almanak. Daarna publiceerde hij een korte brochure, waarin hij voornamelijk Taco de Beer, den toendertijd zeer bekenden Taco, hekelde. Dit pamflet heette ‘Bombonos’, een naam, die aan bombast moest doen denken. Voor een der eerste afleveringen van De Nieuwe Gids bood hij een stuk aan over Da Costa en omdat er nu eenmaal storm werd geloopen op het oude, brak hij Bilderdijks leerling onbarmhartig af. Gedurende meer dan een maand had hij zich ernstig met Da Costa's werken beziggehouden. Paap's aanbod werd door de andere redacteuren (Kloos, v.d. Goes, Verwey, v. Eeden) geweigerd. Voor een der volgende afleveringen schreef hij een kleine novelle, wier inhoud, naar mij werd meegedeeld, was: het ledigen van een flesch cognac in één nacht door een wanhopigen schilder. Ook deze bijdrage werd door de andere redacteuren geweigerd op te nemen, omdat het stuk literair gebrekkig was.

Voor zoover ik weet zag Paap nu voorloopig van de literatuur af en hield zich uitsluitend met de studie van het Recht bezig. Wij hebben toen samen het Burgerlijk Wetboek en het

[p. 142]

Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering doorgewerkt. Wij lazen beurtelings een artikel en maakten daarop, zoo noodig, onze aanmerkingen. Alles daarvan bleef wel niet bij ons hangen, maar na het doorlezen van die twee wetboeken stonden wij niet geheel vreemd tegenover de materie. Als wij zoo 's avonds aan het werk waren, kwam er nu en dan bezoek en zoo heb ik daar de socialisten Van Ommeren, Fortuin en Belderok leeren kennen. Het was de tijd van de opkomst van het socialisme onder de leiding van Domela Nieuwenhuys. Van Ommeren was een jongeman uit het volk. Ik weet niet meer precies, waarom hij met de justitie in aanraking was gekomen; ik geloof, dat hij een oproerig plakaat had aangeplakt. Hij was geheel zonder cultuur en van socialistische beginselen had hij niet het geringste begrip. Hij zeide mij op dien avond, dat de Officier van Justitie erg koningsgezind was. Hoe hij geëindigd is, weet ik niet. Belderok heeft later het socialisme verlaten en een baantje als postbode aangenomen. Hij marcheerde Zaterdagsavonds door de Damstraat, omgeven door honderden jongens, hard schreeuwend: ‘Lees Recht voor allen’. Hij liet dan meestal nog eenige schimpscheuten los op den burgemeester van Amsterdam, dien hij Gijs van Tienhoven noemde. Paap was socialist en daardoor kwam hij met deze menschen in aanraking. In 1888 presideerde hij een groote meeting in het Paleis van Volksvlijt te Amsterdam voor het algemeen kiesrecht. Het groote gebouw was stampvol en Paap was toen een belangrijk persoon. Hij was geen redenaar, maar hij sprak goed en zei alles heel kort en zakelijk.

Ik herinner mij, dat ik in dien tijd met Van der Goes eens op een vergadering geweest ben van een tien- of twaalftal socialistische onderwijzers. Het was een sombere bijeenkomst op een bovenzaaltje van een café bij het Leidsche Plein. Wij zaten op banken aan een lange tafel en iedereen sprak om de beurt over zijn ideeën. Wat zij zeiden weet ik niet meer, maar wel herinner ik mij, dat ik daar de sensatie kreeg van een ongeneeslijke troosteloosheid en ik was er niets over verwonderd eenige dagen later te hooren, dat een van de aanwezigen zich den dag na de vergadering had doodgeschoten.

Ook heb ik de herinnering bewaard aan een bezoek op de kamer van Paap van den hoofdcommissaris van politie Hasenberg, toen voor iederen Amsterdammer een welbekende figuur, een lange man met cordate manieren. Paap, de socialistische advocaat, was hem komen verzoeken een meisje, dat hij had gekend, in het oog te doen houden, omdat zij hem met een

[p. 143]

revolver had gedreigd. Bij nader onderzoek bleek, dat het wapen niet geladen was geweest. Intusschen was de commissaris zeer welwillend en kwam, terwijl ik daar zat, van zijn onderzoek verslag doen. Gewoonlijk had mijn vriend als socialist zaakjes tegen de politie, maar nu was hij blij de bescherming van de politie voor zichzelf te kunnen inroepen.

In den tijd dat hij zich verdiepte in de juristerij schreef Paap een stuk tegen het Romeinsch Recht. Daar niemand van de redacteuren van De Nieuwe Gids het kon beoordeelen, had men er geen bezwaar in gezien het aan te nemen. Omdat het mij interesseerde, ging ik het nauwkeurig na en vond er een twaalftal fouten of onjuistheden in. Treub, aan wien ik het stuk liet lezen, bleek het met mij eens te zijn.

Eigenaardig is het zeker, dat iemand van Paap's aanleg en geestelijke faculteiten geen duurzaam spoor van zijn bestaan heeft achtergelaten. Ik herinner mij, dat Huet in 1883 tegen mij in Parijs zeide, dat het met de Hollandsche literatuur slecht was gesteld, omdat men geen jongere schrijvers van beteekenis kon aanwijzen, want zeide hij, ‘Willem Paap en eenige anderen kon men geen belangrijke figuren noemen’. Ik kon toen niet over de juistheid van deze uitspraak oordeelen, want de uitingen van Paap of van andere jonge Nederlandsche schrijvers waren mij geheel en al onbekend.

Paap heeft den stoot tot schrijven gekregen van Multatuli, door diens oppositie-geest tegen bestaande toestanden; maar hij had niet de scherpzinnigheid en de kracht van den schrijver van de Havelaar. Een talent, dat wortelt in oppositie en welks uitingen zijn bedoeld als protesten, heeft geen eigen bestaan. In zijn romans heeft hij zijn tijdgenooten aangevallen; in Vincent Haman de literatoren. Hij schreef eenige boeken tegen de wereld der financiers en ook een roman gericht tegen de praktijken van den Katholieken godsdienst. Zijn werk is echter altijd onvolwaardig gebleven; hij had niet de fijne superioriteit van den grooten schrijver en zijn mederedacteuren hadden waarschijnlijk gelijk, toen zij zijn stukken weigerden. Zij zeiden mij, dat zij het daarin allen eens waren geweest. Paap heeft hun dat nooit kunnen vergeven en hij heeft zich gewroken in Vincent Haman. Hij was een goed en aangenaam mensch. Hij had iets schuchters en brutaals tegelijk. Hij vertelde, dat Multatuli bij een gelegenheid, dat menschen in een publieken tuin aan het schommelen waren en Paap zich daarmee had bemoeid, zeide: ‘Dat hoor ik graag, jij kunt domineeren.’ Ik geloof echter, dat dat niet waar was en dat zij eigenlijk geen van beiden konden

[p. 144]

domineeren; wel waren zij daartoe in staat bij vlagen, maar niet op den duur.

Na den dood van Multatuli nam Paap diens weduwe bij zich in huis. Hij had zich toen gevestigd als advocaat en woonde op de Leidsche Kade. Mevrouw Dekker was in zorgelijke omstandigheden achtergebleven, en zij bestuurde het huishouden van Paap. Daar heb ik meermalen des avonds met haar thee gedronken en ik heb haar leeren kennen als een zeer hoogstaande en interessante vrouw. Op een avond, dat de advocaat op zijn kantoor bij een cliënt was en wij in een stemmingsvolle schemering zaten, want zij had geen licht aangemaakt, vertelde zij, dat zij langen tijd met Multatuli had gecorrespondeerd zonder hem persoonlijk te kennen. Hij was in dien tijd nog getrouwd met zijn eerste vrouw. Toen zij had vernomen, dat deze vrouw hem had verlaten, was zij onmiddellijk naar hem toegegaan en had gezegd: ‘Hier ben ik’. Dat was de eerste keer, dat zij hem zag en zij is bij hem gebleven tot aan zijn dood.

Dekker is jong gestorven. Ik herinner mij, dat ik mij bijzonder voelde getroffen, toen ik op een Zondagavond het telegram, dat zijn dood meldde, zag hangen voor den sigarenwinkel van Hajenius op den Dam. Zijn leven was voorbij, er was niets meer van Multatuli te hopen.

Ik ben blij, dat ik hem eens in levenden lijve heb gezien en hem heb hooren spreken. Het was in de Leidsche gehoorzaal op de Breestraat. Toen hij op het podium stond en wilde gaan spreken, begon hij zenuwachtig te hijgen en sloeg met de hand op de borst, zeggende: ‘Cette vieille carcasse!’

Multatuli had aan Paap verteld, dat hij Chateleux in zijn huis in Nieder-Ingelheim te logeeren had gehad. Misschien weten op het oogenblik nog slechts weinigen wie Engelbert Möise de Navarre de Chateleux is geweest. Hij was uit een oud Hugenoten-geslacht, naar Nederland uitgeweken. Wij noemden hem onder ons in de Leidsche studentenwereld ‘de Chat’. Zwaar had hij geleefd, des nachts uitgegaan en overdag geslapen. Toen zijn vader hem geen geld meer voor zijn studies wilde voorschieten, kwam hij vaak bij mij des avonds vertellen van zijn studenten-avonturen. Hij was een prachtige prater en hij boeide mij uren achter elkaar, zonder mij ooit lastig te zijn door te lang te blijven. Nadat hij zijn studies had moeten opgeven, kreeg hij een aanstelling als leeraar in Yperen en Hoey. Later is hij naar Antwerpen gekomen, waar hij steun vond in zijn vriend, den toen zeer bekenden burgemeester van Antwerpen, Jan van Rijswijk. Hij werd mede-

[p. 145]

werker van ‘De Lantaarn’ en schreef een paar volumen, die uitgekomen zijn onder den titel ‘Indrukken van den dag’. De Lantaarn was een maandblad, dat te Amsterdam werd uitgegeven door Rössing, de broer van den journalist. Ook Huet heeft daarin gepubliceerd. In zijn Leidschen studententijd had Chateleux een drama geschreven ‘Chandos’, bij Sijthoff uitgekomen, naar ik meen, en hij had aan Multaluli een exemplaar daarvan gezonden. Het werk beviel aan den meester, hij vroeg hem te logeeren en stelde hem de mooiste kamer van zijn huis ter beschikking. Het vertrek stond den jongen man echter niet aan. Hij zeide, dat hij er niet werken kon en verliet Nieder-Ingelheim.

Tijdens zijn verblijf te Nieder-Ingelheim was Multatuli correspondent van een groote Hollandsche courant; ik weet niet meer zeker welke courant het was, maar ik meen Het Nieuws van den Dag. Hij schreef over verschillende onderwerpen en om zijn ideeën en inzichten steun te geven, gaf hij voor, dat hij ze putte uit de Mainzer Beobachter, een courant, die niet bestond, maar die hij voor het doel had uitgevonden. Niemand was ooit op het idee gekomen om die bron te controleeren. Het was wel het omgekeerde van wat veel andere menschen doen. Multatuli had plezier, wanneer hij die bijzonderheid kon vertellen.