Vervlogen jaren

Kloos en Verwey

Kloos had in de voorrede van de uitgave van Perks gedichten in 1882 zijn ideeën over de dichtkunst uiteengezet en voornamelijk het grondbeginsel verdedigd ‘vorm en inhoud zijn één’. Hij schreef die voorrede als vriend en geestelijk erfgenaam van Jacques Perk. In hoeverre deze laatste zijn vriend

[p. 118]

heeft beïnvloed is niet meer na te gaan. Kloos leidde zijn principe van de Engelschen af en heeft zich daarnaar gericht bij zijn productie. Hij bracht niet een volkomen nieuw geluid, zooals Van Deyssel, maar met het oude deed hij wonderen en zijn proza muntte uit door een buitengewoon mooien, savanten en harmonieuzen periodenbouw, waartoe hem door een ingaande studie der Grieken en Romeinen de weg was gewezen.

De breuk met Verwey werd voor hem aanleiding tot zijn wonderschoone verzen-serie: ‘Van kind en God’. Hij had door dien schok de emotie gevonden, die zijn inspiratie te hulp kwam en in die verzen gaf hij de adequate uitdrukking van een diepgaand gevoel.

Verwey stelde daartegenover een serie sonnetten genaamd: ‘Uit het leven’. Ik weet nog, dat deze bundel een verrassing voor mij was, toen hij mij dien met Van Eeden op een Zondagmorgen kwam brengen in mijn woning te Bussum. Hij had stipt geheim gehouden, dat hij er aan werkte. De bundel was zeer fraai uitgegeven door Versluys in quarto-formaat op oud-Hollandsch papier.

Onze geheele kring was getroffen door de breuk tusschen de twee vrienden en niemand begreep, hoe die eigenlijk was ontstaan en waarvoor zulk een tragische brouille noodig was. Kloos was in dien tijd bij Van Eeden in Bussum komen logeeren en toen ik er met dezen laatste over sprak, kon ook hij geen heldere uitlegging geven en wij allen legden ons bij den nieuwen toestand neer. In ieder geval heeft de Nederlandsche literatuur er schoone gedichten aan te danken. Het hartstochtelijk sentiment, dat in deze verzen van Kloos ligt, maakte ze tot iets heel bijzonders en zij zullen als een van haar waardevolste brokken blijven leven. Zij zijn een hoogtepunt in des dichters productie.

In Verwey's gedichten, die de zich terugtrekkende, de protesteerende was, lag weinig sentiment. Zij hebben dan ook niet zooveel opgang gemaakt en zooveel bewondering geoogst als die van Kloos.

Later gekomen literatuur-historici zullen de aanleiding tot het ontstaan van deze verzen niet kennen. Ik heb wel eens gezien, dat de trouweloosheid van een vrouw als oorzaak werd aangenomen. Tallooze malen zijn de schoone gedichten van Kloos herhaald en geciteerd door menschen, die zij door hun klanken hadden betooverd, zonder dat diezelfde menschen er ooit over hadden nagedacht uit welke oorzaak die gevoelvolle klachten zijn opgerezen. Kloos was bij v. Eeden, met wien

[p. 119]

hij in dien tijd zeer bevriend was, in Bussum op Beukenoord komen logeeren en deze zocht hem door middel van hypnose troost en kalmte te geven. Toen Witsen later in Londen was, ging Kloos bij hem logeeren om geheel tot rust te komen. Vandaar zond hij zijn verzenreeks: ‘Van Kind en God’.

Velen, waaronder Isaäc Israels, Witsen en ik begrepen niets van den eigenlijken grond van dit drama of liever van iets, wat zich als een drama liet aanzien en er werd druk over gepraat. Gedurende zijn geheele verdere leven is deze brouille Isaäc niet uit het hoofd gegaan. Nu en dan werd zij opnieuw het onderwerp van ons gesprek, dan zei hij opeens: ‘Zeg François, weet jij het nu, waarom de brouille van Kloos en Verwey is geweest?’

Tot September 1888 waren Kloos en Verwey - wij noemden ze altijd in één adem - zeer intieme vrienden geweest. Kloos hield bepaald veel van Verwey, deze was zijn geniale leerling en hij vond wat Verwey schreef meestal onberispelijk. Toen kwam Verwey's verloving en daarna zijn huwelijk, waarvan het natuurlijke gevolg was, dat hij zich aan zijn vrouw aansloot. Zoo werd de omgang met Kloos veranderd en deze voelde zich achteruitgezet. Het was een heel gewoon geval, maar Kloos kon het niet verdragen. Hij stond nu alleen. Hij miste den jongeling, dien hij vroeger had onderwezen en bij wien hij zijn ziel uitstortte, die hem begreep. Indien Verwey Kloos niet had gevonden, zou zijn vorming misschien anders zijn geworden. Maar er moest een oogenblik komen, waarop de jongeman zijn eigen weg ging. De uitwerking hiervan op zijn vriend was geheel onverwacht en voor iedereen onbegrijpelijk, maar niemand kan dringen in de roerselen van een ander menschenhart. Kloos deed door zijn houding denken, dat het een tragisch geval was. Hij maakte een drama van het gewone gebeuren, dat een jongmensch gaat trouwen en omdat niemand dat tragisch vond, meenden sommigen, dat er een tragisch geheim moest bestaan. Het geheimzinnige bestond evenwel daarin, dat er geen geheim bestond en het geheele conflict is alleen te begrijpen door iemand, die de eigenaardige geestesgesteldheid van Kloos kent.

Ik heb altijd een grootschen humor in dit geval gevonden. Omdat Kloos oprecht was in zijn gevoel, werden zijn gedichten prachtstukken. Het drama bestond in zijn fantasie, maar ook de schoone verzen hadden daarin hun oorsprong genomen.

Mijn berucht artikel in La jeune France tegen de Nederlandsche literatuur, waarvan ik reeds vroeger heb verteld,

[p. 120]

had een gelukkig gevolg. Doordat ik daarin ook Vondels verdienste te veel had miskend, werd Verwey geprikkeld tot het aandachtig herlezen van onzen grooten dichter. Hij las de twee octavo-volumen van v. Vlotens Vondel-editie bijna geheel door en teekende de verzen, die hem bijzonder hadden getroffen, op de marge met potlood nauwkeurig aan. Wanneer ik bij hem zat op zijn studeerkamertje hoog boven in de Marnixstraat, liet hij mij die verzen zien en las ze mij voor om mij de schoonheid daarvan te doen genieten. Ik moet toegeven, dat hij mij daardoor tot grootere bewondering van Vondel bracht, hoewel ik altijd bleef voelen, dat er een verschil tusschen ons was, dat maakte, dat Verwey zich meer in bewondering kon geven dan ik. Hij stond op zuiver Hollandschen bodem en ik bleef altijd de malaise voelen van mij-niet-geheel-te-kunnen-aansluiten aan het Hollandsche sentiment. De vrucht van zijn lectuur was zijn boek: ‘,Inleiding tot Vondel’. Mijn geringschatting van de Hollandsche literatuur had dus vruchtbaar gewerkt.

Om mij nog meer te overtuigen van de voortreffelijkheid van de Nederlandsche poëzie, kwam hij gedurende een zekere periode mij eens in de week op mijn kamer Potgieters ‘Florence’ voorlezen. Ik ben blij, dat ik Verwey's eerste uitingen van bewondering voor Potgieter heb mogen hooren, een bewondering, waaraan hij trouw is gebleven, zooals zijn later werk heeft bewezen. Hij las ‘Florence’ bijzonder mooi; ik vond dat hij Potgieter nog mooier las dan Vondel. Zijn critisch proza van de latere jaren mist het precieze en de scherpe omlijning van dat van zijn eersten tijd.