Vervlogen jaren

Oprichting van De Nieuwe Gids

Toen de ijver voor Flanor wat begon te zakken, zeiden Kloos, Verwey, Paap, Van der Goes, Van Eeden: ‘Wij moeten een eigen tijdschrift hebben.’ Paap spande er zich met den meesten ijver voor. Hij had toen geschreven ‘Bombono's’, een brochure, hoofdzakelijk gericht tegen Taco de Beer. Deze titel beteekent: holle praters, die met gewicht en met luide stem onbeduidende dingen zeggen. Paap als Groninger stelde zich in verbinding met den Groninger W. Versluys, die door de uitgave van de schoolboeken van zijn broer J. Versluys tot een uitgever van beteekenis was geworden. Deze begaafde menschen waren de zoons van een politieagent uit Groningen, zooals Paap vertelde. Mevrouw W. Versluys was een bekende voorvechtster der vrouwenemancipatie.

Het contract voor de uitgave van een tijdschrift, ‘De Nieuwe Gids’ geheeten, werd opgesteld door Paap en geteekend door de eerste redacteuren: Paap, Van Eeden, Van der Goes, Kloos en Verwey. Ik wilde er buiten blijven om mijn studie. In het begin was men nog onzeker over het kiezen van een naam en er werd gesproken om het tijdschrift ‘De Gulden Winckel’ te noemen, steunend op het bekende gedicht van Vondel. Toen zeide dr. Samson, een der vrienden, ‘noem het

[p. 106]

De Nieuwe Gids’. In het begin hadden sommigen daar wat op tegen, omdat de titel eenigszins deed denken aan ‘La Nouvelle Revue’ van Madame Adam, die tegen de ‘Revue des deux Mondes’ was opgericht, doch deze bedenking was niet van voldoende gewicht en de naam ‘De Nieuwe Gids’ werd gekozen.

Mijn vriend, Maurits Mendes da Costa, heeft in zijn Flanorherinneringen gezegd, dat het onzin zou zijn te beweren, dat De Nieuwe Gids uit Flanor zou zijn voortgekomen. Absoluut en apodictisch kan men dat ook niet zeggen, maar Flanor groepeerde jongere elementen. Onder de leden van het gezelschap waren er vijf, die de eerste redacteuren werden van De Nieuwe Gids. De bijeenkomsten van Flanor hadden dus bijgedragen tot het oprichten van het tijdschrift. Na de vergaderingen in De Karseboom gingen wij dikwijls nog in het een of andere café napraten, vooral degenen, die goed met elkaar bekend waren. Kloos, Van Eeden, Van der Goes, Paap, Van Deyssel en ik gingen dan nog in Polen of in een bierkroeg in de Warmoesstraat zitten en daar, en petit comité, kwamen de ambities en plannen duidelijker te voorschijn. In zekeren zin kan men dus wel zeggen, dat Flanor tot het ontstaan van De Nieuwe Gids heeft bijgedragen.

Als zooveel mogelijk getrouwe chroniqueur, moet ik ook nog zeggen dat de rol van Paap eigenlijk ten onrechte in het vergeetboek is geraakt. Slechts degenen, die het meemaakten, kunnen het nog weten. Zoo zei Van der Goes mij nog in 1931: ‘Als Paap er niet was geweest, dan zou de oprichting van De Nieuwe Gids nog niet zoo gauw zijn gebeurd, want Paap was de meest voortvarende, hij was de practische man, die den uitgever vond en de moeilijkheden van het contract overwon.’ En dat is de waarheid. Men moge de waarde van zijn literaire productie van vroeger en later dan al niet hoog schatten, het feit blijft bestaan, dat Paap de oprichting van De Nieuwe Gids op een zeker moment tot werkelijkheid heeft gemaakt.

Ongeveer gelijktijdig met den arbeid der jongere Amsterdamsche literatoren viel het werken der jongere Hagenaars Frans Netscher en Ary Prins. Ook dezen werden door Paap met ons in contact gebracht. Hijzelf kende hen ook niet, maar hij bood zich aan om als gedelegeerde van De Nieuwe-Gids-groep hen in Den Haag te gaan bezoeken. Netscher werkte in het begin onder leiding van Jan ten Brink en was door dezen tot het naturalisme geïnspireerd. Hij was van zijn beroep stenograaf in de Tweede Kamer. Hij had naturalistische schetsen gepubliceerd o.a. in ‘Nederland’ onder het pseudoniem Van

[p. 107]

den Berg, die zooals Van Deyssel mij toen zeide, uitstekend waren; Prins publiceerde in 1885 een bundel novellen onder den naam Cooplandt.

Netscher en Prins brachten het bezoek aan ‘De Nieuwe Gids’ terug. Prins kwam het eerst. De ontmoeting zou plaats hebben op de kamer van Paap, die op de Stadhouderskade woonde. Van Deyssel nam het bezoek zeer ernstig op en was zenuwachtig. Hij maakte mij ook zenuwachtig. Na het eten waren wij samen een kop koffie gaan drinken en wij togen van het café naar de Stadhouderskade. Voor de deur van Paaps woning op de stoep staande, opperde Van Deyssel de quaestie of het al of niet wenschelijk zou zijn met een brandende sigaret binnen te komen. Wij hadden daarover een lange discussie. Deze alleen is mij in het geheugen gebleven. Wat wij werkelijk besloten, is mij ontgaan, want er bleek even veel vóór te zeggen als tegen. Maar ik weet nog wel, dat wij tenslotte bemerkten, dat wij geen van beiden sigaretten bij ons hadden.

Het bezoek van Prins liep tot ieders bevrediging af. Wij vonden bij Paap behalve Prins, Kloos, Verwey, Van der Goes, ik meen ook Van Deventer. Prins vertelde van zijn lectuur. Hij publiceerde in dien tijd artikelen in De Amsterdammer over jongere naturalistische schrijvers onder den naam van Cooplandt.

Het bezoek van Netscher vond ook plaats op de kamer van Paap. Er waren nagenoeg dezelfde literatoren. Ik herinner mij alleen, dat Netscher mij vertelde, dat hij met Zola in correspondentie was. De invloed van Netscher op Paaps denken en streven was zoo groot, dat hij kort na Netschers bezoek aan het twijfelen was geraakt of hij zijn juridische studies zou voortzetten of evenals Netscher naturalistisch schrijver worden.

Netschers consideratie bij de groep Amsterdamsche kennissen was zeer groot in dien tijd. Men beschouwde hem als den waren representant van het naturalisme in Nederland en toen hij in den eersten jaargang van ‘De Nieuwe Gids’ een stuk inzond van een paar bladzijden, getiteld ‘Herfst in het woud’, zeide mij Kloos, dat er een uitstekende bijdrage van Netscher was ingekomen. Van Deyssel, die toevallig bij Kloos was en het stuk had hooren voorlezen, vertelde mij er opgetogen van en noemde den auteur een groot artiest. Ook Paap was er bijzonder enthousiast over en zeide, dat de vergelijking der aan de toppen der boomen overgebleven dorre herfstbladeren met het schuim van een bruine zeep, buitengewoon

[p. 108]

prachtig was. Deze bijzonderheid vermeld ik hier als een staaltje der naturalistische opvattingen.