Vertelling en mijmering

[p. 126]

Een woord van Victor Hugo.

Mijn verblijf in Parijs liep ten einde en een verwijt van mijn vrienden, dat ik wegging 'zonder bij Hugo geweest te zijn' verdonkerde den horizont mijner zonnige herinneringen.

Ik vroeg een audientie bij den meester aan en kreeg een brief van zijn secretaris Lesclide, dat ik zou worden ontvangen den Zondag daaropvolgende des avonds om negen uur.

Veronderstellende, dat ik beter deed een kwartier of klein half uur later dan het vastgestelde moment der soiréeopening te verschijnen, schelde ik aan omtrent half tien. De meid-huishoudster deed de deur half open en zeide: 'De heer Hugo gaat naar bed. Het is te laat.'

Ik insisteerde en zeide, dat ik geïnviteerd was voor dien avond, waarop de jonge Georges Hugo, die achter haar kwam staan er bij voegde: 'Mijn grootvader gaat naar bed.'

Op het oogenblik, dat ik mijn hand aan den hoed wilde brengen om te salueeren en heen te gaan, stak de kleine Jeanne Hugo (zij was toen twaalf of veertien jaar naar ik meen) haar hoofdje door de opening der deur en riep: 'Revenez, Monsieur, revenez demain.'

Ik dankte en ging heen.

Ik wilde er nu geen gras over laten groeien, nam den volgenden dag des avonds een rijtuig. Het was een heete dag geweest en het paard galoppeerde in volle vaart door de gloeiende en versch besproeide Champs Elysées naar het huis van den dichter, waar ik nu precies om negen uur aankwam.

'Mijnheer Hugo is nog aan tafel, werd mij door de dienstmeid gezegd, 'en ontvangt van avond niet,' waarop ik zeide, dat ik geïnviteerd was. Zij keek toen ongeloovig en vroeg door wie. Ik had den gelukkigen inval te zeggen: 'Door Mademoiselle Jeanne.'

[p. 127]

Zij ging binnen en kwam met de boodschap terug of ik 'maar in den salon wou gaan, Mijnheer Hugo zou niet lang op zich laten wachten.'

In den licht roomkleurigen salon, waarvan de vloer met dik tapijt was bedekt, werden, terwijl ik ging zitten, de lichten van de gaskroon door de huishoudster aangestoken. Zwijgend ging zij heen en liet mij alléén, half berouwvol, half angstig voor mijn stout beginnen, doch waarin het motief van nieuwsgierigheid en schijnbare nutteloosheid dezer visite, weldra door een soort plichtsgevoel tegenover mijzelven werd overwonnen, iets dat mij een genoegzame zekerheid en zelfbewustheid terug gaf. Ieder mensch, al is hij ook nog zoo onbeduidend, zal in zekere omstandigheden zich als met een bepaalde missie belast gevoelen en hij zal het nakomen van dien plicht beschouwen als iets, dat hij moet doen. Als toen malig student van Leiden en jong letterkundige kwam het mij dan ook niet ongepast voor, den groot-meester der wereldlitteratuur den naam van Holland en speciaal van Leiden in herinnering te brengen, omdat dit nu eenmaal, naar ik met recht vermoedde, door niemand anders toen werd gedaan. Het ruischen van de gasvlammen in deze stilte bracht eene berusting in mijn diep innerste, een overzien van hoogten en laagten, een stilstand en kalmte van den wil, die oversloeg in de vredige aanschouwing der dingen. Dat alles gebeurde heel gauw en liep af in nauwelijks een tiental minuten, toen in de verte de deuren opengingen en ik Victor Hugo zag verschijnen, aan den arm Mevrouw Lesclide voerende en langzaam, zeer langzaam op mij zag toestappen. Achter hem kwamen nog in processie drie heeren, eene dame en Georges en Jeanne. De drie heeren waren zijn aangetrouwde schoonzoon Lockroy, Lesclide de secretaris, en Barbou de huisvriend, de dame was Mevrouw Lockroy, de vroegere weduwe van s dichters zoon.

Toen de meester tot vlak voor mij was gekomen (ik was

[p. 128]

namelijk midden in den salon gaan staan om hem te ontvangen) liet hij den arm van Mevrouw Lesclide los, nam hare rechterhand met zijne beide handen en kuste die tweemaal, zich naar beneden buigende. Daarna trad hij alleen naar voren, kwam naar mij toe, nam met langzaam gebaar mijne rechterhand, die ik hem eerbiedig toestak, tusschen zijn twee handen en zeide:

'Monsieur! Jai aimé beaucoup votre pays. Je laime toujours'. Waarop ik hem de groeten en de hulde der Leidsche studenten uitsprak.

* _* *

Tot hiertoe heeft dit relaas voor menig lezer slechts weinig beteekenis, maar het is noodig als inleiding voor de merkwaardige woorden van den ouden dichter, die hier volgen.

Na bovenstaanden plechtigen welkomstgroet beduidde de gastheer mij naast hem op de canapée te gaan zitten, terwijl de heeren en de twee dames met de kleinkinderen in de rondte langs den muur plaats namen. Er volgde een algemeen stilzwijgen, waarin ieder op de woorden van den dichter wachtte, die nu sprak:

'Les Etats de lEurope seront unis comme les Etats Unis de lAmérique'.

Hier hield hij op en keek voor zich uit en met een lichte draai van zijn hoofd naar mij toe:

'Vous verrez cela.'

En met een blik naar boven:

'Moi, je verrai cela dune autre région'.

Wederom volgde een stilzwijgen en toen:

'Cela sera'.

Hierop ontwikkelde zich een algemeen, maar discreet gesprek over de dingen van den dag, waarin voornamelijk de heer Lockroy zijn geest liet schitteren en onder anderen, naar ik mij herinner, betoogde, dat wanneer Monsieur de

[p. 129]

Bismarck ooit moeilijkheden aan Nederland zou bereiden, hij Frankrijk en Engeland tegenover zich zou vinden. Doch lang duurde het gesprek niet meer, want tusschen half tien en tien was de meester gewoon te gaan slapen.

* _* *

In deze tijden, waarin de grondvesten der Europeesche staten sidderen en wankelen, hebben de woorden van Victor Hugo eene bijzondere beteekenis.

Er wordt verhaald, dat in de laatste jaren van zijn leven Tolstoï een gezicht op de toekomst heeft gehad; dat hij plotseling zeide: 'Ik zie', en toen verscheidene dingen en toestanden van het toekomstige Europa heeft waargenomen, die nu bezig zijn in de werkelijkheid te treden. Wie weet wat op dien zomeravond de meer dan tachtigjarige Victor Hugo in zijn binnenste heeft aanschouwd? Of herdacht hij toen misschien in weinige woorden datgene, wat hij uitvoerig dagen te voren helder voor den geest had gezien? Met zijn strakken harden blik scheen deze grijsaard de toekomst te doorboren en geleek hij een vates uit oude tijden. Allen daar aanwezig waren blijkbaar onder den geweldigen indruk. De intuïtie van een dichter reikt soms verder dan die van menig scherpzinnig staatsman.

1915.