Suggesties. Critieken, invallen en verbeeldingen

[p. 82]

Mistral's Mireio.

Moeilijker dan haast ieder ander gedicht is een Provençaalsch te beoordeelen. Ik heb Mireio alleen in de Fransche vertaling gelezen, die de uitgave van Charpentier begeleidt. De indruk, dien ik ervan heb, zweemt naar iets gekunstelds. Wel is de geschiedenis roerend en vol bizonderheden, die de Provence en zijn bewoners met hunne gewoonten en gebruiken oproepen. Maar het is mij of de dichter wil vertellen aan menschen, die de Provence niet kennen of die er niet wonen. Soms is het mij, alsof hij zelf er niet woont, maar op dichterlijke manier wil onderwijzen de folklore. Men moet deze woorden niet al te streng opnemen. Dit oordeel, dat bijna een veroordeeling is, raakt het werk alleen, wanneer dat hier en daar de uiterste grenzen bereikt, waar het gekunstelde begint. Mogelijk is het niet gekunsteld, maar alleen van de atmosfeer daarvan doortrokken.

Wanneer ik het Provençaalsch goed zou verstaan, zoodat ik die taal kon beleven naar haar levende ziel, zou mijn oordeel misschien milder zijn. Alhoewel ik het Grieksch, het Latijn, het middeleeuwsche Fransch of Duitsch of het Italiaansch of Spaansch slechts na een aandachtige lezing kan benaderen, kom ik daarbij toch tot de overtuiging van een concreten indruk. Zoo b.v. is dat het geval met La Chanson de Roland. Hoewel ik het oude Fransch niet vlot kan verstaan, kan ik toch na een tegenoverstaande vertaling te hebben ingezien, den oorspronkelijken tekst in mij opnemen en wordt hij na een aandachtige lezing mij duidelijk. Maar het Provençaalsch is mij zoo vreemd als het Portugeesch. Ik moet daarbij op de Fransche vertaling geheel afgaan en dan krijg ik vóór mij een verhaal, dat wel de Provence doet leven, maar dat haar doet leven als door de tweede hand van een onderwijzer. Schoon en breed ontvouwt zich hier het menschenbestaan: Het leven der landbe-

[p. 83]

volking op hunne hoeven, de mas; het leven der herders, der paardenhoeders en stierentemmers in de verschroeide vlakten van Crau en Camargue. Maar toch komt het mij voor, dat Mistral hier en daar te veel poseert als geroerd en aangedaan door dat leven langs de Rhône. Zijn uitroepen, zijn geestdrift schijnen nu en dan als achtergedachte te hebben de zucht om mij te verbazen en de lange beschrijving van de heks en haar hol in den zesden zang maakt den indruk, dat hij mij wil overbluffen. De episode van de heks lijkt erbij gesleurd en past in het geheel niet in een geschiedenis van den nieuweren tijd.

Ook op het einde van het gedicht wordt er veel met geweld bij gesleept: zoo de verschijning der heilige vrouwen, die den moed van Mireille komen versterken en aan haar hunne beproevingen verhalen. De elfde zang is geheel met het wonderbare gevuld, de bekeering der Arlesianen door Saint Trophime. Er treden op Saint Martial en Saint Saturnin. Ook de geschiedenis van Sinte Martha met den draak wordt vermeld en de pausen van Avignon worden opgevoerd. De heilige Lazarus komt met zijn scheepje te Marseille aan en Maria Magdalena doet boete in de grot. Zelfs ‘le bon roi René’ wordt erbij gehaald en de vereeniging van de Provence met Frankrijk wordt bezongen. De twaalfde zang bevat de beschrijving van den dood van Mireille en daarmede keeren wij tot de werkelijkheid terug, terwijl veel van het voorgaande gerust had kunnen wegblijven.

Er is in dit gedicht iets gekunstelds, zooals ik reeds zeide. Als geheel genomen heeft het wel iets bizonder aangenaams en de gedeelten, die de werkelijkheid geven, rieken naar den bodem. Doch het is wat zoetelijk en het spijt mij dat te moeten zeggen.

Het gedicht is opgedragen aan Lamartine, die hiermede ingenomen schijnt geweest te zijn en het zeer heeft geprezen. Overdreven lijkt mij niettemin de lof van

[p. 84]

Léon Daudet en sommige anderen, die Mistral met Goethe willen gelijk stellen. Het lijkt er niet op. De Provençaalsche dichter is een heel mooie zanger, doch hij blijft een provinciale celebriteit. Hij heeft zich niet verheven tot een universaliteit; zijn horizon blijft beperkt. Bekoorlijk is wat hij ons daar laat zien, doch het staat niet in verbinding met de leidende ideeën, die boven hun onmiddellijke omgeving langs den intellectueelen horizon zich bewegen. Goethe's geest heeft een wijsgeerige diepte, waaraan Mistral niet kan reiken.

Het is er mij niet om te doen uit bloote vernielzucht Mistral's roem af te breken, maar het komt mij voor, dat de in den laatsten tijd in vele Fransche tijdschriften en couranten opdoemende loftuigingen, niet in evenredigheid zijn met de werkelijke waarde van den dichter. Waarschijnlijk komt deze overdreven lof voort uit nationalistische geestdrift en heeft men de behoefte gevoeld een dichter van het Latijnsche ras te stellen tegenover den Germaan Goethe. Daarom is het goed de werkelijkheid onder de oogen te zien.

Daarbij komt nog, dat buiten de Provence de meeste Franschen niets van het Provençaalsch verstaan. De een heeft den ander nagepraat zonder zelf te onderzoeken. Anatole France heeft het eerlijk bekend, toen hij zeide: ‘Mistral is een groot dichter, maar ik zou zijn Mireio beter verstaan, wanneer het in het Fransch ware geschreven.’ Een werk, dat de Franschen zelf in een vertaling moeten lezen, kan men niet beschouwen als behoorende tot Fransche litteratuur.

Een kostelijk boek zijn de souvenirs van Mistral. Hij heeft die geschreven onder den titel: ‘Mes Origines. Mémoires et Récits.’ Er komt een beschrijving in voor van de karrevoerders, die in den tijd, dat er nog geen spoorwegen waren, naar Marseille en Parijs gingen en ook nog verder naar het Noorden, waarvoor ik de heele

[p. 85]

Mireille cadeau geef. Zelfs de beste beschrijvingen van Zola moeten het afleggen tegen deze gevoelde werkelijkheid. Zij zijn litteratuur, terwijl wij bij Mistral een weergave hebben van het zelfbeleefde, trouwens meestal het eenige, dat het opschrijven waard is. Niet altijd is het als litteratuur bedoelde het beste product. Het argeloos opgeschrevene komt dikwijls langs een omweg den eersten prijs der litteratuur afhalen. Zie hoe Mistral de voerlui doet leven:

‘Ah! disait il, il fallait voir vers le Pont de Bonpas ou à la Viste de Marseille, sur ce grand chemin de vingt-quatre pas de large, il fallait voir ces files de charettes chargées, de carrioles bâchées, de haquets bien garottés, lesquels se touchaient tous, ces rangées d'attelages superbes, équipages de trois, de quatre de six bêtes, qui descendaient sur Marseille ou qui montaient sur Paris, charriant le blé, le vin, les poches d'avoine, les ballots de morues, les barils d'anchois ou les pains de savon, cahin-caha, bredi-breda, et à la garde de Dieu, comme disaient alors les lettres de voiture....

Tanguant du dos, réglant leur pas sur le cahos des attelages, et saluant du fouet tout ce monde connu, les fameux charretiers marchaient arrogament, une main à la rêne et de l'autre le fouet, avec la blouse bleue, la culotte de velours, le bonnet multicolore, la limousine au vent, aux jambes les houseaux, tantôt criant: “Dia!” tantôt criant: “Hurhau!” Et quand la route était luisante et que le voyage allait bien et que les roues claquaient aux boîtes des moyeux, ils chantaient, au pas des bêtes et au tintement des grelots, la chanson des rouliers.’

In dit boek van herinneringen kan men zeggen in den letterlijken zin: Hier heeft Mistral zich zelf overtroffen. De verhalen rollen voort met een onverminderde pit en levenskracht. Het relaas van de bedevaart naar de Saintes-Maries, van den dood van den vader zijn le-

[p. 86]

vende brokken vol warmte en kleur. En evenals Maurice Barrès aan het volume Choses vues van Victor Hugo boven al diens andere werken de voorkeur gaf, moet ik zeggen, dat de Mémoires et Récits van Mistral mij boven zijn Mireille gaan. Dit proza is geblakerd door den gloed van Provence. In zijn vertelling worden onbelangrijke dingen belangrijk. Zoo wanneer hij van zijn familie vertelt en hoe hij naar Avignon op kostschool wordt gebracht:

‘Trois de mes tantes avec ma mère, l'oncle Bénini et moi, tous gîtés sur un long drap plein de paille d'avoine qui rembourrait la charrette, nous partîmes en caravane après le lever du soleil.

J'ai dit “trois de mes tantes”. Il en est peu, en effet, qui se soient vu, à la fois, autant de tantes que moi; j'en avais bien une douzaine; d'abord la grand'Mistrale, puis la tante Jeanneton, la tante Madelon, la tante Véronique, la tante Poulinette en la tante Bourdette, la tante Françoise, la tante Marie, la tante Rion, la tante Thérèse, la tante Mélanie et la tante Lisa. Tout ce monde, aujourd'hui, est mort et enterré; mais j'aime à redire ici les noms de ces bonnes femmes que j'ai vu circuler, comme autant de bonnes fées, chacune avec son allure, autour de mon berceau. Ajoutez à mes tantes le même nombre d'oncles et les cousins et cousines qui en avaient essaimé, et vous aurez une idée de notre parentage.’

Mistral heeft zich in zijn dorp den tijd gegund om land en menschen in zich te laten bezinken. Hij heeft goed gevoeld, dat zijn kracht zat in het vasthouden aan zijn land, dat zulk een liefde verdiende, een land van een glorieus verleden. Daarom heeft hij steeds Parijs vermeden en hij heeft begrepen, dat het verkieselijker was de eerste te zijn in zijn dorp dan de tweede in Rome. De typen van zijn land heeft hij begrepen en hij heeft ze weergegeven zuiver, eenvoudig en vol liefde. Als hij

[p. 87]

de oude Renaude laat vertellen van het spookpaard, de dwaallichten of de tooverkat, die in haar jeugd er nog waren, is het alsof wij bij de oude vrouw staan en haar stem hooren en ook hier weer is het niet als kunst bedoelde tot de beste kunst geworden.

1931.