Suggesties. Critieken, invallen en verbeeldingen

[p. 73]

Over Fromentin's Dominique.

De algemeene indruk, die overblijft na de lezing van Fromentin's Dominique, is dat men te doen heeft met een opmerkelijk boek, dat lang geleden is geschreven. Het is opgedragen aan George Sand en het heeft volkomen het karakter van de verhaalkunst der groote roman-periode van de 19de eeuw, toen George Sand, Eugène Sue, Frédrique Soulié, Balzac en zooveel anderen hunne groote triomfen vierden. En hoewel Fromentin slechts deze roman als blijk van zijn vertelkunst heeft gegeven, staat dit werk op de hoogte van de beste vertellingen uit den tijd van het romantisme. Doch het heeft op de producten van dien tijd dit vooruit, dat het geen avonturen brengt, geen vreemde situaties, maar blijft bij het doodeenvoudige dagelijksch leven. Wat de feiten betreft, zij zouden ook nu kunnen plaats hebben op dezelfde manier, doch de zegging van 60 of 70 jaar geleden is alleen eene andere. Zij heeft den weemoedigen naklank van de tijden der vroege romantiek, van Chateaubriand en Sénancour.

Vloeiend en gelijk glijden de volzinnen achter elkander voort, kronkelend naar de wijziging der hartstochten. Zij sluiten in elkander, lossen zich allen te zamen op in een zacht ruischenden stroom. De hartstochten komen hier niet tot geweldige daden, maar zij blijven het leven der personen beheerschen; zij zijn de diepgevoelde ondergrond. De personen worden hunne hartstochten meester; zij buigen voor de sociale eischen.

Er wordt hier verhaald hoe een jonge man een vrouw bemint, die hij vóór haar huwelijk heeft gekend en die is getrouwd meer naar den eisch der wereld, dan om een groote liefde. De auteur zegt niet met volkomen duidelijkheid in hoever zij in het begin haar man lief heeft. Hij zegt niets over haar gevoelens voor Dominique vóór het huwelijk. De situatie wordt haar pas duidelijk,

[p. 74]

wanneer zij den vriend harer jeugd als getrouwde vrouw ontmoet en zijn passie gewaar wordt. Doch dat alles speelt zich af in hare verlangens, in hare gedachten en door geen enkele daad geeft zij toe aan hare verliefde mijmering.

Er zijn in dit boek slechts twee personen duidelijk geteekend: Dominique en de zeer jeugdige getrouwde vrouw. Van den man komen wij haast niets te weten en dit is zeer juist door Fromentin gezien. Voor hem bestaat de liefde van den vriend voor zijn vrouw niet en er wordt ons zelfs niet gezegd, dat hij deze ooit heeft ontdekt. Zoo krijgen wij de feiten vereenvoudigd door de innerlijke actie van den wil, die in de daden zich niet te buiten gaat.

Het is een roman, die met oneindig veel variaties in het leven voorkomt, waarbij de neigingen van een man of van een vrouw een stadium van innerlijken groei en van wegsterven doormaken. De held van dit verhaal ziet na een tijd van worstelen deze vrouw uit den kring van zijn leven verdwijnen. Hij ziet haar nooit meer terug, hij trouwt met een andere en deze intense liefde heeft op zijn later leven geen invloed meer.

Door de sterke gevoelsstrooming te geven in een breed opgevatte uitdrukking was het den auteur mogelijk uit deze weinige gegevens een schoon geheel op te bouwen. Hij verwerkt de wisselende natuur-impressies, het opvolgen der seizoenen, winter, lente, zomer vlecht hij op harmonische wijze in het verhaal.

In onze dagen is het moeilijk zich volkomen aan de uitingen van dit kunstwerk over te geven. Wij zouden daarvoor meer dan een halve eeuw eerder geboren moeten zijn. Wij moeten dezen roman ontdoen van het bijkomstige en zien naar de karkas van dit gebeuren. Doordat wij reeds moeten beginnen met abstractie te maken en ons te verplaatsen in de sensaties van een vroegeren tijd, kunnen wij slechts langzaam komen tot het ge-

[p. 75]

nieten van dit uitstekende werk en een tweede lezing zal meer bekoring geven dan een eerste. Doch dit is een goed teeken. Onder de schijnbaar verouderde manier van vertellen ligt een frischheid en gloed, die maakt dat dit boek nog leeft en dit verklaart waarom Dominique van Fromentin nog altijd tot de leesbare meesterstukken behoort.

1929.