Litteraire wandelingen

[p. 274]

Albert Verwey.
De nieuwe tuin.

Wanneer ik op jacht naar schoonheid ga in 's heeren Verwey's verzentuinen, moet ik mijn hooge laarzen aantrekken: zwaar is de gang door deze landouwen.

Zijne beelden van schoonheid bewegen zich in massieven, zekeren, bijna geweldigen stap. Zijne verzen zijn de hoplieden van het Hollandsche verzenleger.

De dichter is een bewoner van het strand en zijne blikken staren zwaarmoedig naar de rijzende en zinkende golven der zee, op waaiend helm en het gras van de zonnige duinen en daarvan zingt hij en van zijn huis en zijn tuin zingt hij, schoon, ja, zeer schoon. Deze bundel is als een loodzwaar rijpe vrucht gevallen van den stevigen boom van zijn breedruischende dichterziel. Het is waar, wij Hollanders hebben geen bergen, geen rotsen, geen wouden, geen watervallen, maar wij hebben schoonheid moeten leeren zien in de nevels van onze vlakke landen, in de vlucht der klagende meeuwen.

Deze poëzie behoort tot het beste, wat de Hollandsche

[p. 275]

litteratuur in deze eeuw heeft voortgebracht. Bij minder élan misschien dan bij Potgieter is het verzenbeweeg bij Verwey voller en volmaakter. Hij is de meest Hollandsche van de dichters der generatie van 1880. Niet essentieel modern, maar Hollandsch zooals Hooft en Vondel dat waren, stoer en kloek. Somber tot het doffe toe, brommen zijn klanken als klokken van brons. Hij versmaadt den stijgenden jubel van de fijne sopraan aria's, van den scherp snijdenden zielzang en wanneer hij voelt, dat zijn krachten hem begeven, vreezend zich bloot te geven, vlucht hij in zwaar gebouwde labyrinthen van zinnen en laat ons verbaasd aan ons lot over. Wij moeten dan zelf maar ontwarren en licht zoeken in de duistere gewelven. Door zich op essentieel Hollandsch terrein van sensatie te plaatsen voorkomt hij de vergelijking met de hooge dichtermachten van het buitenland. En zoo maakt hij daartegenover steeds een goed figuur. Dat is zeer slim van hem gezien. Maar waarschijnlijk kon hij niet anders en bewust of onbewust staat hij op het gunstige terrein.

Het vale land, dat hij aanschouwt uit zijn venster, het doffe brommen der zee in de verte, zijn stillen tuin, wat visschersvolk in Zondagsrust, meer heeft hij niet noodig, om een wijd en helder licht in zijne ziel te ontsteken en al die vaalheid en grauwe strooken land te overlichten met triumpheerenden glans, zoodat het straalt en zingt uit het buigende helm, uit de bloemen die bloeien om hem heen en de golven der zee phosphoresceeren onder het zingen van zijn woord.

[p. 276]

Het volmaaktste uit dit boek dunkt mij de afdeeling getiteld ‘Verborgen wegen’, waarin onder andere deze regels voorkomen:

Hij lachte om d'aardschen straal en weende in schemer,

Veel donkre gangen van zijn hart doorging

Hij stom, verslagen; en zijn droom ontving

Van heilbeloften 't dagende geschemer.

Zijn hart, dat labyrinth, dat poelen-vol

Zijn voet verborg die hij zoo graag zag schrijden,

Deed hem, ontdaan, met sombren mond belijden,

Dat de eene zonde in ons tot zonden zwol.

....................

Als dan zijn stem den roepensklank verloor

Van angst, dat toch hem niet een macht'ger hoorde,

Zonk hij in slaap en door zijn droomen gloorde

Een beeld en dwaalde een straal zijn donker door.

enz.

Dit zijn, alléén litterair beschouwd, voortreffelijke woordakkoorden, dat zijn de tonen van een meester. Toch denk ik met weemoed terug aan die zooveel inniger en zooveel natuurlijker melodieën van 's dichters eersten bundel, één waarin dat nooit overtroffen: ‘In memoriam patris’ mij doet treuren over de trieste waarheid, dat een dichter in zijn mannenjaren nooit het eenige accent zijner jeugd terugvindt. Boven elke kunst gaat de natuur. En men vergete het niet, de zeldzame sensaties, in kunstvorm gebracht, staan niet hooger dan de gewone. Instinctmatig voelt de menschheid, dat opzettelijk gezochte sensaties den mensch nadeelig zijn en op den duur den ondergang tegemoet voeren.

[p. 277]

De natuur daarentegen draagt in zichzelf de kiem van vele reeksen van levens. Onze dichter heeft genoeg materiaal in zich, zoodat hij maar te grijpen zal hebben in de gevulde schatkisten van zijn hart. Hij heeft slechts aan te slaan, opdat het orgel ruische en zinge tot in de vier hoeken van Nederland.