Litteraire wandelingen

[p. 260]

Hélène Lapidoth-Swarth.
Najaarsstemmen.

Indien er Holland iemand is opgestaan, die uit innerlijken zielsdrang, uit behoefte van gemoed en hart geschreven en gezongen heeft, dan is het Hélène Lapidoth Swarth.

Luister, ik heb het mijzelve en de wereld beloofd:
Zingen wil ik, tot doodzweet ompaerelt mijn hoofd.

- Wat dan zal U de wereld wel schenken tot loon?
Rond uw slapen de glorie der lauwerenkroon?

- Welde om lof en om lauwer de bron van mijn lied,
't Zou mij zijn, of ik mijn heilige wijding verried.

Zoo zegt zij zelve in dezen bundel en van het begin van haar eerste producten tot heden heeft zij haar wee en wel in volle akkoorden uitgestort en onze stranden hebben er jubelend van geklonken. De bloemen der lente zijn uitgebloeid en het najaar van hare ziel heeft aangevangen. 't Is nog een schoone herfst vol sappige vruchten, die tusschen nog groene en krachtige bladeren hangen. Nog zijn de zwaluwen niet vertrokken, al zijn de nachtegalen al weg.

[p. 261]

In de laatste jaren zijn er zeer veel goede dichters en schrijvers gekomen, maar velen hebben niet gezongen uit zielelust, maar om mooi te doen. Zij hebben gewerkt voor de glorie, of om de carrière van schrijvers. Oppervlakkig lijkt hun werk zeer schoon, maar hunne ziel stond niet vast in zichzelve, toen zij den inktpot voor zich neerzetten, en de pen beefde niet in de aangedane vingers. Zij hoorden geen melodieën hun ooren omzweven en de gestalten hunner verbeeldingen waren houterige poppen van gewilde bedenkingen.

Het is ontegenzeggenlijk waar: er is voor de letterkunde zelden zoo een moeilijke tijd geweest, niet allèèn bij ons, maar overal elders in Europa, en dat juist sinds de Kunst er om haarzelve is. Toch kan de goede kunst er alleen zijn, indien zij er is om iets anders. Daarom mag zij nog geen bewuste strekking hebben of b.v. eene moraal verkondigen, maar zij moet, wil zij goed wezen, uit innerlijken, onweerstaanbaren scheppingsdrang voortkomen.

Verdriet, vreugde, geluk, toorn, enz. hebben zich in eene ziel verzameld, en indien de mensch, waarbij dat geschiedt, dichter is, zoo zal hij zich van deze aandoeningen bevrijden door deze voorstellingen de gestalten te doen aannemen van zijne innerlijke passies, beelden die zich bewegen en leven in klank en rhythme, maar dan ook zoo natuurlijk en spontaan moeten geboren worden als de bloemen uit hunne knoppen of het lied van den vogel.

Nog onlangs heb ik eens willen nagaan in enkele

[p. 262]

tragedies van Shakespeare, wat er toch wel buitengewoons en zooveel beters in is dan in een of ander modern drama en of zij ook nog voor onzen tijd, oprecht, gesproken, zoo een hoog genot geven en ik heb geen andere reden van Shakespeare's superioriteit kunnen vinden dan dat men op elke bladzijde bij hem voelt en gewaar wordt, dat hij alleen uit lust tot scheppen zijn drama's heeft gefabriceerd. Het is alles zoo vol, zoo overvol, en de menschen houden geen slappe praatjes met elkaar, maar zij stormen op elkaar in met hun compleete persoonlijkheid en ziedaar de reden, waarom er tegenwoordig zoo weinig goede literatuur is. Daarop maakt mevrouw Swarth eene gunstige uitzondering. Zij heeft hare levende ziel met hare verlangens en hare droomen van geluk, hare bittere smarten en haar wrangste leed gezongen en uitgeroepen. Zij spreekt van vijanden, maar litteraire vijanden heeft zij zeker niet veel. Hare kunst is die, welke tot ieder voelend mensch spreekt. Zij spreekt zoowel tot de armen als tot de rijken des geestes, al proeven dan ook slechts de subtiele kenners het fijne aroma, dat door hare woorden dringt.

Deze laatste bundel staat bij zijne voorgangers niet ten achter. De schal van hare stem is gedempter geworden tegen vroeger en niet meer zoo vast en beslist, maar misschien inniger en fluisterend hooger. Als voorbeeld van zuiver uitgedrukte stemming in roerenden eenvoud van woorden schrijf ik het volgende gedicht over:

[p. 263]

Levenswee.

 

Door grijze lanen, met mijn grijzen hond

 

Zwerf ik in grijs van mijmerend zwijgen rond.

 

 

 

Wel komt mijn hond, wanneer ik roep, terstond,

 

Doch een toch volgt mij trouwer dan mijn hond.

 

 

 

De grauwe sneeuwlucht spreidt haar grijzend blond

 

Op 't grijze kleed, dat sleept langs grijzen grond.

 

 

 

Kom mee, kom mee, mijn eeuwig Levenswee,

 

Door grijze lanen naar de bleeke zee!

 

 

 

U worgend stil bij storm en meeuwgekrijsch,

 

Wil ik U storten in de golven grijs.

 

 

 

Dan keer ik weer met zegeblij gekweel

 

En zweef ik licht door bloeiend Meistruweel.

Deze verzen behooren niet tot de knapste van deze verzameling, maar zij zijn neergeschreven met zulke hooge berusting, men glijdt hier zoo gemakkelijk in haar zielesmart méé, dat iedereen er diep door zal worden getroffen. Wie artistieker werk verlangt, leze Herfstdraden op bl. 8 of Droef. bl. 49.

Men zal echter beter doen, nu er heden zoovelen zijn, die bizonder handig een vers in elkander kunnen zetten, zijn voorkeur aan een machtig geuit gevoel te geven. Wij houden dan het bloed in onze letteren en beletten ze, dorre geraamten van sierlijke smeedkunst te worden breekbaar bij den geringsten stoot. In dit vervaltijdperk der litteratuur, dat sinds eenige jaren in Europa is aangevangen (vooral de overproductie heeft de waarde doen verminderen) kan alléén de schoone hartstocht nog redding brengen en het duurzame verzekeren der voortvluchtige heerlijkheid.