Litteraire wandelingen

[p. 244]

Dr. Schaepman.

Aan deze uitgave ontbreekt onder andere de ‘Aya Sofia’ en de ‘Napoleon’.

De vraag, of deze ‘Verzamelde Dichtwerken’ naast de moderne poëzie nog reden van bestaan hebben, beantwoordt de auteur zelf in de inleiding, die er aan voorafgaat en waarin dr. Schaepman de ontwikkeling van zijn dichterlijk talent blootlegt.

Jawel, meent hij. De oude poëzie was wel verouderd, was hoogdravend. ‘Men kweelde of brulde, omdat een ander had gekweeld of gebruld.’ De nieuwe poëzie ‘heeft de beeldspraak weer tot de natuur teruggevoerd. Zij heeft de verhouding van het verbeelde tot het beeld weer tot waarheid gemaakt.’ Was daarom (zoo vraagt Schaepman verder) alles in deze oude school onecht? En hij betwijfelt dit niet alléén, maar hij ontkent het. ‘Ook onder de rhetorische vormen kon de geest leven en het hart kloppen.’

Dit is slechts halve waarheid. Het is wel waar: niet altijd hol was de bodem, waarover de voeten der oude

[p. 245]

verzen draafden. Maar de laag rhetorica is en blijft hinderlijk, even hinderlijk als een lap om een beeld van Rodin. 't Is echter ook nog de vraag, of, wanneer er een hart onder de rhetorische vormen klopt, dat nog rhetorica kan genoemd worden. Ja, veel is er, wat eerst wij rhetorica noemen, maar dat voor tijdgenooten geen rhetorica was. Rhetorica baseert op navolging. Hij, die de eerste was, kan zich nooit daaraan hebben schuldig gemaakt. Zoo is er ook in de moderne poëzie zeer veel onwaars, wat latere geslachten pas zullen ontdekken.

Bij de groote Grieken, zal men zeggen, is er geen rhetoriek. Is dat zoo heel zeker? Zijn de oorspronkelijke leesten, waarop menig vers was geschoeid, niet verloren gegaan?

Verder in zijn inleiding zegt de heer Schaepman, dat de moderne poëzie geene kunst voor het volk is, dat zij de herders niet geleidt tot den stal van Bethlehem.

Dat zijn zwaarwichtige beweringen, die ons eerder treurig stemmen en ons dwingen, onze energieën samen te vatten en met evenveel recht de oude poëzie te veroordeelen. Ja, noch de moderne poëzie, noch de oude geleiden ons naar het groote licht. Slechts enkele gedichten en hier en daar separate verzen zijn er bij ons geschreven, die vloeiden uit een onbesmet hart. Maar, waar dr. Schaepman zegt, dat eene kunst, die niet sociaal is, nooit groote kunst kan zijn, ben ik het geheel met hem oneens. Het volk, dit weet de heer Schaepman zoo goed als ik, is bedorven juist door

[p. 246]

schoolmeesters en rhetoren; de zielen der menschen zijn kleiner geworden in den strijd om het bestaan en door de honderden verordeningen van politie.

De aarde is aan den mensch ontnomen door den mensch, tenminste in dat stukje wat Europa heet. Het volk in het algemeen kan niet de opperste richter zijn over een gedicht of eene schilderij. Dit kunnen alleen veelzijdig geoefende zielen zijn, al zijn, al behooren die aan arme naaisters of prinsessen van den bloede. Maanden kunnen er voorbijgaan, eer we een ster aan den hemel zien verschieten, eer we een schoon mensch, man of vrouw, ontmoeten, eer we op een schoon gedicht in onze of in een vreemde taal stuiten, jaren voor we op een schitterend boek vallen. De zeldzaamheid verhoogt de intensiteit. En zoo is het met alles: het ware genot is zeldzaam en verschiet als een ster in den nacht van ons bestaan, maar door de wijde ruimte onzer herinnering blijft de weg nog lang verlicht, daar waar licht voorbijtrok. Het heffen van den arm bij een actrice, de klank van een vraag gesproken door Sarah Bernhardt, het antwoord van een bedelaar op een hoek van een straat, een Meimorgen in een beukenbosch, zij zijn de sterren, wier licht ons de kracht geeft voort te gaan tusschen de duizenden grimassen, die ons dagelijks beloeren, beloeren uit de leelijke behangsels onzer wanden of de leelijke karpetten onzer vloeren.