Litteraire wandelingen

[p. 187]

Walt Whitman.

Na het lezen van dit boek een oordeel over den auteur uit te spreken zou stellig gewaagd zijn. Men zal zonder het oorspronkelijke bij de hand te hebben goed doen door niet al te apodictisch zich over Whitman uit te laten. Is hij werkelijk een soort heros wat sommigen ons willen doen gelooven? Of komt zijn hoofd nauwelijks boven de middelmaat uitkijken? Er zijn van die schrijvers; hun aantal is zeer klein, van wie men noch een superieuren indruk, noch dien van een slecht auteur krijgt. Men moet dan oplettend gaan kijken en de ooren spitsen. Men moet ze als het ware van uiterlijke kleedingstukken ontdoen en als medicus op de naakte borst den diepen hartslag zoeken waar te nemen of als een dorstige in een eenzaam land, die zijn oor op den grond legt om naar den val van frissche wateren te luisteren, zoeken naar geheimzinnige bronnen die misschien in het duister spoelen door onvermoede gewelven.

[p. 188]

't Is wel waar: alle lyrisme is tweede rangskunst, zoowel in vers als proza en staat beneden de epiek en de dramatiek. Het concipieeren van een wereld buiten ons vereischt een grootere draagkracht dan alle enthousiasme en alle vervoering, waarbij men aan zich zelven blijft gebonden en veilig zijn eigen ik niet durft verlaten. Onze litterateur is voornamelijk lyrisch, zelfs Vondel was hoofdzakelijk een lyricus. Wij staan niet zoo vast op onze beenen als b.v. de Franschen en de Spanjaarden. Slecht kunnen we aan opkomende golven der dingen weerstand bieden en we laten ons drijven op den vloed der evenementen en gauw raken wij aan het schreeuwen als bange kinderen voor vermeende wereldwonderen.

Whitman is een echt auteur voor ons. Als een grootheid vol naïviteit staat hij in de groote natuur bewonderend, zich verwonderend, aangedaan door het groote en kleine, door de zon in haar glorie en den zilveren herfstdraad, die drijft in de blauwe lucht. Hij spreekt, zooals de vertaler zegt, als een oerdichter. Het zijn geen verzen, het is geen proza. Hij fluistert en hij brult met geweldige stem, in reeksen van woorden, in juichend roepen van zege en victorie, of hij laat zijn zinnen op als zwermen van veelkleurige vlinders. Het zijn fladderende regels met onzekere richting, als vleermuizen duister, somtijds rust er ook een, groot en breed als een regenboog boven afgronden met zinkende menschengeslachten.

‘Zie, heenvloeiend door de tijden,

[p. 189]

En over mij uit een oneindigheid van menschen die mij hooren.

Met vasten en gelijken tred gaan zij hun weg en nimmer rusten zij,

En altijd volgen andere Americanos, een honderdtal millioenen,

De eene generatie doet wat zij vindt te doen en volgt het voorgeslacht,

Een andere generatie komt en doet wat is te doen en volgt dan in haar spoor,

Zij gaan en keeren het gelaat eerst zijwaarts, achterwaarts, vervolgens naar mij luisterend,

De oogen in het gaan op mij gericht.

‘Americanos! overwinnaars humaniteits armeeën!

Voorwaarts! Nooit rust de eeuw! Libertad! Menigten!

Aan een reeks van zangen,

Zangen van de prairiën,

Zangen van den ver weg vloeienden Missisippi neerwaarts naar de Mexikaansche zee.

‘Neem deze zangen dan, Amerika, neem hen, neem hen ten Zuid en neem hen ten Noord.

Bereid hun overal een welkom, want zij zijn leven van uw leven.

Verklaar hen Oost en West, want zij verklaren u’.

Zoo zijn deze bladzijden een soort van gedichten in proza, zij zijn echter niet alléén gevoeld maar ook gedacht met een wijsgeerigen achtergrond. Somtijds zelfs

[p. 190]

steekt de idee als een knookig been boven de sentimentsgewaden uit.

Ideeën met verre vreemdsoortige correspondenties en associaties doen een veelomvattende ziel vermoeden bij hem, die ze uit. Ik neem het volgende voorbeeld bl. 104 lees ik:

‘Terwijl ik door het prairiegras ga en zijn eigenaardigen geur insnuif vraag ik wat geestelijk er mee overeenkomt.

Ik vind dan de rijkste kameraadschap van mannen.

Ik vind dat deze halmen opschieten als woorden, daden, karakters enz.’

* _* *

Zulke woorden doen den stillen bescheiden heros vermoeden, de man die uiterlijk gewoon en nietig alledaagsch achter het scherm van zijn schijn de wijde gouden schatkameren en de fonkelende grotten bewaart van een uitgestrekt zielepaleis. Toegevend altijd, gevend van alles wat ligt uitgestald voor iedereen met gewone gangbare munt van woorden, maar die van zijn dieper liggende schatten zelden of nooit iets afstaat.

Wat de voorrede van den vertaler betreft, daarop zouden verscheiden aanmerkingen te maken zijn. De titel Leaves of Grass door ‘Natuurleven’ te vertalen komt mij niet juist voor, omdat de Hollandsche titel te vaag is en de Engelsche door eenvoud en scherpte veel beter, ja voortreffelijk is.

[p. 191]

Het is ook wonderlijk in die voorrede het volgende te lezen.

‘Zijne (van Whitman) poemen, zijne zangen zijn geen gedichten; het zijn visioenen, uitspraken, wetten poëzie, zoo ge wilt, maar poëzie als erts zooals het gevonden wordt in de Ilias, in het Nibelungenheid’ enz. Ik wou wel eens weten wat dit alles moet beteekenen. Let wel: Het zijn visioenen, uitspraken, wetten. In die heldengedichten heb ik nooit iets anders gevonden dan een dramatisch verhaal van heldendaden. Van uitspraken en wetten heb ik nooit iets kunnen aantreffen.

Mij dunkt dat de tijd voorbij moest zijn van zoo maar eenige phrasen neer te gooien, waarvan men geen rekenschap kan geven, als het er op aankomt. Bovendien riskeert een auteur daardoor het vertrouwen van het publiek te verliezen. Wanneer hem daaraan niet ligt gelegen, moet hij niet schrijven, of datzelfde publiek niet willen inlichten.

Verder zegt de heer Wagenvoort: ‘Wat mijn vertaling betreft: zij zal hare gebreken hebben, maar wie mij ook het tegendeel zegge, ik weet dat zij goed is, als geheel.’ En hij voegt er aan toe, dat zij op enkele plaatsen beter dan het oorspronkelijke is.

Op zich zelf is zoo een uitspraak niet slecht, maar zij is haast te gewichtig en had daarom beter achterwege gebleven.

Dit mag intusschen als zeker worden aangenomen, dat van geen enkel groot kunstwerk tot heden eene vertaling het oorspronkelijke heeft overtroffen.

[p. 192]

Hoe nu de vertaling van den heer Wagenvoort is gelukt, daarover oordeele de lezer, die lust heeft deze met het orgineel te vergelijken. Zoools ze daar liggen, zijn de Hollandsche zinnen vrij mooi en goed in elkaar gezet met zuiveren opgang van gevoel en zuivere daling.