Litteraire wandelingen

[p. 71]

Mallarmé.

Uit de gelederen der gedachtenreeksen te treden en naar willekeur wederom in te springen in den logischen voortgang van het denken en dan weer als het hem belieft de lijnen van gevoel en verstand te verlaten, is slechts aan den moedige gegeven, aan een gedachtenacrobaat van zeldzame kracht. In de hooge luchten stapt hij over onzichtbare koorden van sentimenten en niet hem, die daarboven stapt met den balanceerstok van zijn eigen ik, maar ons arme toeschouwers grijpt de duizeling in de hersens en schijnt ze te vervluchtigen tot ijle lucht.

Een dier waaghalzen is Stephane Mallarmé geweest. Geweest, helaas, want ook hij is nu dood. Charles Cros, Verlaine, Rimbaud en nu Mallarmé.

Hij wordt door eenigen gehouden voor den grootsten dichter, die Frankrijk in deze eeuw heeft voortgebracht. Door zich met de schaduwen van het onbegrijpelijke

[p. 72]

te omhullen, slechts enkele lichtpunten te ontsteken in zeeën van duister verstand, weet hij uitmuntend een geheimzinnige macht rondom zijne zielsvlam te scheppen.

Het onbegrijpelijke, het vage, het onlogische, het werkelijk onzinnige van zijn proza en verzen maakten dat hij door het gros der menschen voor een farceur en bedrieger werd versleten, en deze aan zijne verzen geen enkele waarde teekenden. Gesteld dat dezen gelijk hadden, dan nog is hij de eerste geweest die zoo iets beproefd heeft. Na hem zijn er meerderen gekomen, die in zijne manier zijn doorgegaan.

Het is bijna tien jaren geleden, dat ik Mallarmé bezocht in zijn appartement van de Rue de Rome. Het was op de derde verdieping en zijn woning bestond uit kleine kamers. Daar woonde hij met zijn vrouw en dochter een fijn delicaat, maar pittig en geestig jong meisje. Hij pontifieerde gaarne en hoog en rhetorisch waren meestal zijne uitspraken, niettegenstaande zijne groote beminnelijkheid. Toen tegen middernacht de dames zich hadden verwijderd en de meeste gasten waren vertrokken, verstoutte ik mij eindelijk hem direct te lijf te gaan met de vraag: Nu, Mallarmé, wat wilt u eindelijk? waarop hij mij antwoordde, dat de essentie van zijn kunst was: pirouetter sur une idée. Had hij eenmaal een idee vast, dan kon het geen kwaad al maakte hij ook de dolste zijsprongen. Steeds hield hij ze vast, onbewust somtijds: ja, in het geluk van ze gevonden te hebben, vergat hij het logische denken. Hij bekende een groot bewonderaar van Flaubert te

[p. 73]

zijn, maar achtte Zola een min artiest, alhoewel hij bij het lezen van Nana de zachte huid van de heldin met zijn vingers dacht te voelen, zooals hij zeide.

Hij was een fijne geest en zijn gemoedsleven ging tot de meest subtiele hoogten. Hem na te volgen in zijne vluchten is uiterst gevaarlijk, dit bewijzen de gedichten van hen, die getracht hebben te doen wat hij deed. Geen enkele heeft ooit verzen gemaakt als deze: Tout orgueil fume-t-il du soir. Torche dans un branle étouffée, Sans que l'immortelle fumée Ne puisse à l'abandon surseoir enz. enz.

Zijn dood, meer dan die van Verlaine, laat eene leegte achter in de fransche litteratuur, want Mallarmé was een centrum, van hem ging eene leiding uit en men erkende in hem een opperhoofd. Ook klonk zijn stem luider dan die van den auteur van ‘Sagesse’, wiens eenvoud soms den grond te veel raakte, terwijl de laatste in forschere rijzing hooger steeg. Niet alléén in Frankrijk was zijn glorie groot, ook in Duitschland en Engeland werd hij door de geraffineerde geesten zeer bewonderd. Zoo zeide Stefan George bij zijn bezoek in Holland, dat iemand verhevener dichter is, naarmate hij Mallarmé meer waardeert.

Het rhytme der sensatie te vinden, de klanken te wiegelen, te deinen, te laten drijven door de opkomende nevels der hersenen. Nooit bang voor de botsingen met de zuivere rede; de klanken te laten klinken een-na-een zonder de alliage der nevenbegrippen. In plaats van bloot substantieven te geven. verbond hij de

[p. 74]

substantieven en andere woorden met vreemde bruggen van werkwoorden, bruggen die veelal hangen over afgronden waarin geen licht ooit zal schijnen, zoolang de menschelijke intelligentie in het tegenwoordig stadium blijft.

Het zich inhouden wanneer de afgrond roept, steeds meester over zijn stap. De weelde van den rhytmus voor onze oogen te spreiden, onze zielen te omhangen met de fluweelen mantels zijner donzige volzinnen om ons dan weer bang te maken met zijne klagenden misthoorn en ons te doen varen in zware nevels. Dat alles heeft de dichter kunnen doen en heeft hem een plaats aangewezen in de litteratuur, waarop vóór hem nog niemand heeft gezeten.

De stoel is nu ledig.