Bazen knuppels knechten. IJohannes Hendrijckos (1791-1866). Een dagloner in Wijnandsrade

[p. 190]

Mei 1815 De bruidsnacht

Alle bomen bloeien uitbundig na de lange winter. Tot einde maart lag de natuur versteend in een ijzige noord-ooster. Daarna joeg een gure wind buien met sneeuw en hagel over de velden. Maar eind april springt alles tegelijk open. De natuur herademt in de weldadige warmte van de zon. Alle fruitbomen staan feestelijk te bloeien. Over de huizen van Swier, Wijnandsrade en de Vink hangen kanten bloesemsluiers, witte en rose, met paarse schaduw-plooien tussen bomen en huizen. De meidoorn steekt helder uit de glooiïngen van het veld en de wilde kers pluimt wolken-wit omhoog uit holle wegen, hagen en wegbermen. Het oude bos is bont gekuifd in alle tinten van wit en geel naar groen, oker en donkerbruin.

Als een jonge bruid praalt de lente, overmoedig en ingetogen tegelijk. Driek werkt in de moestuin. Bemesten, spitten, zaaien, planten en wieden in de eigen tuin, de ‘koëlef’, met geurende palmstruiken bij de kruising van voetpaden en een bloeiende witte sering in een tuinhoek. Dit is het allermooiste: werken in je eigen paradijs.... ja, paradijs!

Een oude kerseboom staat in volle bloei bij het bakhuis. De zwart-geringde takken gaan schuil onder volle bloesemtrossen. Wijd eromheen hangt een onbestemde geur van bloemen en amandelen.... en één gezoem van bijen.

Hij geniet van de zachte ochtendzon, van de puur blauwe lucht, de ongerepte bloemen, het jonge gras, de dolle dans van de lammeren, de slag van een boekvink en het keuvelend gekwetter van de zwaluwen.

Hij werkt nu als dagloner waar het zo uitkomt, maar toch meestal op hoeve de Bongerd. Zodoende is hij nu wat meer thuis en kan Helein helpen. De laatste tijd kan zijn moeder niet meer zo goed uit de voeten. Er komt nu wel minder geld in huis. Hoe dat straks moet als Leineke er is...?

Half mei gaan ze trouwen. Er zal nu toch niets meer tussenkomen! Ofschoon.... Napoleon heeft weer een heel leger op de been gebracht. Maar als je nonk Giel mag geloven is het voor goed gedaan met de keizer. Een tijdje geleden had hij meer dan duizend Saxische uhlanen en huzaren van Sittard naar Maastricht zien trekken.

Maar Driek wil niet meer aan oorlog denken. Hij is gelukkig

[p. 191]

geen soldaat geworden. Niet alleen om dat doden.... maar om dat harde, dat schreeuwerige, dat dwingende geweld zonder denken, dat onmenselijke van alle soldaten samen, dat leger heet: Pruisen, Hollanders, Fransen, Kozakken..... drinken.... plunderen.... vernielen.... verkrachten....

Eindelijk de trouwdag. Onwennig in zijn nieuwe kleren haalt hij Leineke op, zijn lachende bruid nog mooier dan de lente zelf. Zo rank in dat kleed.... zijn droomprinses.... zíjn Leineke.... geurend als een seringenstruik.... vrolijk en zuiver als het water van het Bissebeekje.

Om negen uur moeten zij met de getuigen bij de burgemeester zijn. De familie komt in de kerk erbij. Pralende ochtendzon, bomen als boeketten, velden vol gewas. Zij gaan langs het kerkpad, die veldweg van leven en dood. Pasgeboren kinderen en doden worden er gedragen en al wat leeft trekt erover: schoolkinderen knechten en meiden, bruidsparen en ouden van dagen. Hoe lang lopen hier al mensen? Hoeveel voorouders tot ver in het grijze verleden? In Swier wonen de mensen, in Wijnandsrade worden ze in akten geschreven, gedoopt, getrouwd en begraven....

Maar.... aan zijn arm loopt Leineke en om hem heen jubelt de lente. Dát is het, mooier dan ze ooit hadden durven dromen. Ze worden opgetild en gedragen door het gebeuren. Als een roes, neen, als een betoverende droom komt het over hen.

Op het gemeentehuis leest burgemeester Willems de akte voor.... in het Frans. Waarom in het Frans? We zijn nu toch onder de Hollanders en hebben we niet 'n koning, 'n Willem om voor te vechten? Toch allemaal lood om oud ijzer, Napoleon of Willem, maire of burgemeester, Frans, Duits of Hollands.... wat zijn we nou eigenlijk? Het is één wilde bende. Maar hier in Wijnandsrade blijft toch alles hetzelfde, aan ons mensen wordt niks gevraagd, de armen blijven arm, de rijken worden rijker en ook nog lid van de gemeenteraad. Zo is dat en zo zal het wel altijd blijven. Dagloners komen daar niet aan te pas.

De burgemeester is uitgebrabbeld. Driek zal die Willems wel eens laten zien dat hij schrijven kan! En plechtig ondertekent hij de akte: ‘IJoannes Hendrijckos Eernts’. Daar staat hij, letter na letter getekend, voor het nageslacht. En hij denkt aan de woorden van Leike: ja, hij zal zorgen dat hun kinderen leren lezen en schrijven.

[p. 192]

In de kerk heeft de hele familie zich geërgerd aan de pastoor. Toen hij pas benoemd was ging het nog even. Maar nu is het een wildeman, die ruig en vlug de mis afraffelt. Zijn hele houding verraadt onverschilligheid voor domme dagloners en stinkende stalmeiden.

Zelf woont hij in een nieuwe pastorie nog groter dan de kerk. Een stenen gebouw met negen ramen aan de voorkant, vijf boven en twee beneden aan elke kant van de strenge deur, waar je alleen komt langs een aantal trappen. Een huis met kamers als zalen zo groot. En dat voor een pastoor met zijn huishoudster! Waarom? Ja waarom....?

Zie hem daar bezig! Hij jaagt de misdienaars op, trapt een knielbankje kletterend over het koor, laat de koster niet uitzingen, draait zich om, kijkt met woeste ogen de kerk in, brult z'n ‘dominus vobiscum’ omhoog naar het oksaal nog voor de koster uitgezongen is en gebaart en draaft daar voor het altaar als een fratsemaker.

Voor de trouwdag zijn zij bij hem moeten komen. Hij heeft over niets anders gepraat dan over onderdanigheid van de vrouw, het tijdig dopen van kinderen en over de plicht bij een miskraam de vrucht te dopen. Leineke was - toen zij weer buiten stonden - helemaal van streek.

De bruiloft groeit uit tot een gezellig feest, alleen wat deftiger dan bij Marie en Adam. Daar bij Gerards wordt een heel diner opgediend. Nonk Giel houdt weer zijn voordracht, er wordt weer veel gelachen en goed gegeten en gedronken.

De luwe meinacht staat vol sterren, als Leineke en Driek vergezeld van Helein naar hun huis aan de Putweg gaan. Daar zitten zij nog even samen op de bank achter het huis. De stilte na het drukke feest is weldadig. De schapen met hun lammeren liggen voldaan bijeen onder de kerseboom. De opkomende maan doet de bloesem oplichten tegen de sterrenhemel. Alles staat roerloos in de nacht.... momenten vol verlangen.... heimwee naar eindeloos geluk. Stil zitten zij naast elkaar, ieder met zijn gedachten te goed voor veel woorden. Maar als ineens in het ‘gebösjke’ een nachtegaal begint te orgelen zegt Helein:

‘Dat Leike dit neet mië mit ka make! Hie höb ich dèks mit 'm gezeite. Dat mot gier twië auch mèr doon. Ich höb mich gebeid, dat g'r hiël gelukkig same zeet.’

[p. 193]

Dan gaat ze stil naar binnen. Driek denkt dat die moeder-zegen duizend maal meer betekent dan alle wijwater-gezwaai van de pastoor.

Bruid en bruidegom samen in de meinacht.... in de bruidsnacht. Samen achter hun eigen huisje, bij de huiswei en de moestuin, die Gerards vandaag aan Leineke en Driek geschonken heeft. Het overweldigt. En als Driek de hand van Leineke voelt, kijkt hij haar verontschuldigend glimlachend aan. Met de lippen rond vooruit kust zij zijn ogen, voelt het trillen van zijn wimpers, proeft zijn tranen van geluk.

Hun handen dwalen langzaam over de buiging van een hals, de plooien van een oorschelp, de ronding van een wenkbrauw of de boog van een mond. Gevoelig trillende vingers, veelzeggender dan duizend woorden. Hun monden vinden elkaar en hun lichamen en er is niets meer op de wereld dan bruid en bruidegom op weg naar hun groot avontuur.

Tenslotte staat Driek op:

‘Doe kries te koud, noë gont v'r nao binne.’

Helein heeft het haardvuur nog wat opgestookt en zich teruggetrokken in het kamertje, voortaan haar kamertje.

Leineke drukt haar hoofd tegen Driek, die voelt dat het nu meer aankomt op tederheid dan op mannelijkheid. Wat is zij tenger.... zo licht als een vogeltje ligt zij in zijn armen.

‘Doe hoofs neet bang te zin.... doe kins mich toch....’

Zij slapen weinig die eerste bruidsnacht in de bedstee, intieme ruimte van liefde en geluk, van tastende handen, strelende vingers, zoekende lippen, lachende ogen.... onstuimig beminnen, zuchtend omhelzen.... zingende verrukking.....

De volgende morgen zijn zij nog niet op, als moeder Helein al in de keuken bezig is en het vuur oprakelt. Lachend trekken zij de bedstee-gordijnen dicht. Als Helein naar de stallen gaat, herbegint het gefluister, geritsel en gelach achter de gesloten gordijnen....

Het is zondag, de vrouwen gaan naar de vroegmis en Driek naar de hoogmis. Die namiddag wordt de jonkheid getrakteerd op afscheidsbier en 's maandags in alle vroegte staat Driek weer als 's vrijdags tevoren te schoffelen op de uitgestrekte landerijen van de Bongerd. De bruiloft was een korte onderbreking van het alledaagse, een moment van geluk in trage uren vol onbarmhar-

[p. 194]

tige zon.

Maar Driek mag blij zijn, ook al geeft de halfwinnaar hem geen cent méér nu hij getrouwd is. Hoeveel mensen in Swier hebben geen werk! En de buro's van weldadigheid zijn ver weg, je hoort er niets meer van. En de kerk heeft ook geen geld meer....

Ja, hij mag blij zijn en dankbaar. Helein en Leineke kunnen uitstekend met elkaar overweg. Samen doen zij alle werk, zodat Driek altijd bij de boeren kan werken.

Enige weken later - het is juist in de tijd dat marskramers vertellen dat in Maastricht weer kanongebulder te horen is - is Leineke in verwachting. Na enkele weken volgt een miskraam. Zij huilt veel en moet in bed blijven. Als Driek op een avond van het werk thuis komt, ligt zij ontroostbaar te snikken. Pastoor is op bezoek geweest. Zij en ook Driek hebben zwaar gezondigd, zij hebben de vrucht niet gedoopt. In de konsternatie van de bloeding waren kleding en doeken uitgewassen..... geen vrucht.... geen doop.... een verloren ziel.... de vrucht van bruidsnachten vol liefde....