Bazen knuppels knechten. IJohannes Hendrijckos (1791-1866). Een dagloner in Wijnandsrade

[p. 186]

Febr. 1814 De vruchtenmijt

Een gepunte kegel, een zilverwit-gedekte tempel, een symbool van vruchtbaarheid, de korenmijt in het besneeuwde veld. De sneeuw is overal, verblindend in de vroege februari-zon.

Zwarte vogels zitten op de besneeuwde kap. In een wolkje glinsterende stuifsneeuw vliegen ze telkens even op. Beneden, aan de voet van de mijt, hakken hun forse snavels in de stoppelige flanken.

Eenzaam trekt een boerenwagen door de wijde stilte. Het paard dampt in de vrieslucht. Weggedoken in de wagen, dicht bij elkaar, zitten twee figuren. Hun adem slaat boven de wagenrand uit.

Joep en Mayke, paardeknecht en stalmeid op de Brommelerhof, moeten de korenmijt inhalen. Had vrouw Senden nog geleefd, dan was dit onmogelijk geweest. Zij hield ‘Mansluuj en Vrouwvolk’ streng uit elkaar; zij zou zich nu wel omkeren in haar graf. Maar de oude halfwinnaar wil alleen werk zien, de rest kan hem weinig schelen.

Vooral nu Kozakken door het land trekken, moet de mijt zo vlug mogelijk ingehaald worden. Op Terlinden in Hoensbroek liggen al vreemde soldaten. Die spreken een taal alsof zij van de Maaskant komen, maar op het kasteel zegt men dat het Zweedse kurassiers zijn. De Fransen zouden al allemaal over de Maas weggetrokken zijn.

De winter is streng en al heel vroeg begonnen. Het loopt nu tegen vastenavond en de meeste schuren zijn leeg.

‘En es de sjuur doëd is, kriege v'r ei dröpke,’ zegt Joep. Maar eerst moet de korenmijt nog ingehaald en gedorst worden.

Joep Kleintjes is al bijna dertig en nog niet getrouwd. Wat moet je als paardeknecht met een vrouw? Geen huis.... geen vrouw.... kind noch kraai heeft hij....

Mayke va Nilles oet de Beinde is zesentwintig, pittig-klein en donkerblond. Zij kan uitdagend lachen en spottend naar de jongens kijken:

‘Wei deit mich get? Allè, duijdriekes, wat konste? Nieks konste mich!’

Eén kerel had prompt een antwoord, Baltus Bieldermans van te Nietese. Op 'n zomeravond - na een feest van de jonkheid - zat zij, voordat zij zoiets goed en wel gezegd had, klem in zijn ar-

[p. 187]

men. Hij was onbeschaamd en heerlijk hartstochtelijk. Een hand zat al in haar lijfje en met de andere graaide hij onder haar rokken.

Maar toen.... - het ging nog vlugger dan zijn overrompeling - werd hij gegrepen, vooruit geduwd en weggetrapt in een greppel. Brullend en vloekend lag hij daar in de brandnetels. Twee onherkenbare figuren, de hoeden diep in de ogen, hadden haar alleen maar toegefluisterd:

‘Die riëke hondsvot van te Nietese is nieks veur dich, Mayke’ en waren verdwenen.

Dat was nog voor de zomerkermis en nu is het winter.

Er komt beweging in de wagen.

‘Hei, Kleintjes mit de korte beintjes, zing ins get om werm te waere!’

‘Nieks te zinge.’ Joep haalt een flesje uit zijn jaszak: ‘Hië drink dich mèr ei sjluukske, dat wermt va binne.’

Zij neemt een klein slokje en voelt de jenever brandend naar binnen gaan. Joep trekt aan de leidsels: ‘Hot - hot - hot.’ Het paard loopt nu rechttoe-rechtaan naar de korenmmijt, die zij almaar groter zien worden. Een prachtige vruchtenmijt!

De ouw Tum van de Blauwe Sjtein heeft ze gezet op een cirkelronde voet, breed uitgroeiend opgetast en dan spits toelopend naar boven, waar de toppuntstok precies in het midden steekt. Nooit zal een mijt van Tum verzakken of scheef waaien.

Jarenlang had hij geen vruchtenmijten meer gezet. Zij werden door allerhand krijgsvolk geplunderd en aan de paarden gevoerd. Soms stonden ze zo maar als reuzenfakkels in het veld te branden. Oorlog, altijd was er maar oorlog. Een paar jaar is het rustig geweest, maar nu komen die Kozakken weer en ander krijgsvolk.

Lachend, boven op de wagen, slaan Mayke en Joep met hun gaffels de sneeuw van de kap. Op z'n buik kruipt Joep naar boven en maakt de strobanden los. Hij slaat het dekstro omlaag en gooit de eerste garven op de wagen. Dan glijdt hij naar beneden en kijkt omhoog naar de benen van Mayke, die nu naar boven klimt. Zij moet de garven naar de wagen steken en Joep moet optasten.

Wagen na wagen wordt naar de hoeve gereden. De lach van Mayke klatert helder uit de tweede lege wagen. Die Joep kan lie-

[p. 188]

ve dingen zeggen.... was hij toch bij die twee, die Baltus....? Wie weet?

De derde wagen: wilde kussen. Verrukt voelt zij zijn sterke armen om haar lenden, zijn lichaam tegen haar borsten....

Tegen de middag zijn zij terug voor de laatste wagen. De mijt is geslonken tot op drie schoven hoogte. Mayke kan er zo opspringen. Nu steekt zij weer met de gaffel de garven omhoog. Nog twee en het zit erop.

‘Hei Juupke, bès te meug!?’ Dat Mayke toch!

‘Ích zaal dich meug, doe klein sjinaos!’ mét de woorden springt hij omlaag. Lachend rollen zij in de garven. ‘Ich zaal dich!’

Het liefde-spel midden in de eindeloosheid van het witte veld, midden in de schoot van de vruchtenmijt, eerlijk onder de open hemel, in de vrieskou en de zachte winterzon.

Het paard staat dromerig aan de kant. De zwarte vogels zitten in een wijde kring om de resten van de korenmijt.... stille getuigen....

De hemel staat te tintelen, een kristallen stolp over dat vrijende paar en over die roerloze ornamenten eromheen. Alles straalt van glinsterend licht.

Stoeiend, rollend, strelend, kussend, zuchtend en zoekend spelen zij hun spel. Als wierook kringelt hun hete adem omhoog uit de garven. Met hartstochtelijke tederheid nemen zij elkaar. Mayke drijft langzaam weg.... dan trekt zij hem zacht zingend in haar schoot.... haar armen geklampt om zijn nek.... hun ogen verzinken in elkaar, hopen op elkaar, geloven in elkaar.... voor altijd. Zo ervaren zij het alletwee zonder woorden.

Als zij daarna op hun rug liggen, de vingers van een hand ineengevlochten, tuurt Mayke in de diep-blauwe hemel. Heimelijk denkt zij: ‘Dit kan ei kiendje weire.’ Haar gedachten zweven vooruit: dat zou dan kort voor kerstmis zijn.... een kerstkindje! Maar waar? Er is geen huis, Joep woont in de ‘vrie’ bij de paarden. Daar moeten zij dan maar intrekken. De gedachte windt haar op. Lachend draait zij zich naar Joep:

‘Dat kos waal ins ei kiendje weire va Joezup en Maria, ei Kèrskiendje in de krup van diene paerssjtal!’

Joep laat zijn ruwe eelthanden zacht langs haar oorschelp en wangen gaan:

‘V'r zulle gaw gaon trouwe, da ziënt v'r waal wat d'r va kumt. V'r zint noë veur good same.’

[p. 189]

Mayke, de ogen half dicht, hoort muziek..... ergens ver uit die diepe hemel. De betovering groeit nog als de klok van Wijnandsrade begint te luiden en heel die hemel vult met gebeier.

Maar Joep springt op: ‘Dao loewt 't middig!’ Hij staat alweer op de wagen en zij heft een garf op de gaffel. Bij de volgende steek blijft een gaffeltand haken. Is zij al op de grond? Zij trekt. Dat is een mouw, die omhoog komt! Met kracht gooit zij de korengarf opzij.

Een gil stoot dolkscherp door de stilte. Het paard geeft een ruk aan de wagen. De kraaien vliegen krijsend op. Joep springt uit de wagen.

‘Wat is, Mayke, wat höbste toch?’

Nu ziet hij het. Daar ligt ‘de dood’: 'n half verrot gezicht, uitgevreten neusholte en modderige oogkassen. Een knokige hand zit vastgevroren in de grond. Ratten, muizen of kraaien hebben eraan gevreten. De dode ligt aan de uiterste rand van de vruchtenmijt. Wie weet.... een bedelaar.... hieronder gekropen voor de nacht en bevroren....?

Mayke ligt snikkend op de wagen.

‘Ich höb mich verziën! Ich höb mich verziën!’ blijft zij maar roepen. In haar fantasie groeit een gedrocht in haar schoot, omdat zij juist nu zoiets afgrijselijks heeft gezien.... juist nu.... na hun liefde boven op de dood....

Joep loopt naast de wagen en spoort het paard tot haast aan, terug naar de hoeve. Mayke blijft huilend op de garven liggen.

De zwarte vogels wieken even over het lijk in de voet van de vruchtenmijt. Dan storten zij zich hongerig op de garven en het lichaam.

Later, als burgemeester en gendarmes in gallop op hun paarden komen, vliegen ze verstoord en luid krijsend op van hun prooi.

Het was Wiel Odekerken, de varkenskoopman.

Het onderzoek wijst uit, dat hij gedood moet zijn door messteken in het hart. Al het geld wordt nog op zijn lichaam gevonden.... Joean en Driek zijn onschuldig. Waarom werd Odekerken vermoord en daarna verstopt onder de korenmijt, symbool van vruchtbaarheid..... pyramide van de dood....?