Logo DBNL
Lingua, dat is de tonge: leerende hoe de mensche zijn tonghe bedwinghen sal, twelck een cleyn lidt is, maer het can veel quaets ende goets doen (1597)

Lingua, dat is de tonge: leerende hoe de mensche zijn tonghe bedwinghen sal, twelck een cleyn lidt is, maer het can veel quaets ende goets doen

(1597)–Desiderius Erasmus–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Hier beghint het vierde boeck vande tonghe, waer in ons bewesen wort, hoe wy ons van een quade tonghe sullen wachten.

Nv sal ick u bewijsen waer toe dat een goede tonge bequame ende oorboorlick is, ende oock sal ick u mede leeren remedien teghen een quade tonghe, al ist dat ic deser beloften my inde voorgaende redenen wel gequeten hebbe, ist sake dat ic te volle verclaert hebbe, hoe hinderlicken dinck dat een quade tonge is. Ist dat ick u hebbe doen blijcken hoe groote vreucht ende profijt spruytende is wt een ghemanierde tonge, ende hoe grooten hinder wt een ongesnoerde tonge, so meyne ick dat ghy lieden wt u selven wel neerstelijc sult toehooren ende luysteren, door welcke middelen ende manieren yemant so grooten profijt genieten mochte, ende so grooten quaet gheschouwen. Hierom nv, ghelijck die medecijns eerstmael sorghe draghen, om het lichaem van de siecten te beschermen ende te suyveren, dan sterck ende gesont te maken, oft heeft die siecte het lichaem bevangen, so sullen sy eerst alle quade humoren ende vochticheden purgeren ende verdrijven, eer sy haer eenige medecijnen geven, die de cracht des lichaems verstercken. So sal ick eerst arbeyden om te bewijsen ende te leeren, door wat manieren ende redelickheden men soude moghen schouwen ende wachten, dat de smettelicheyt van sulcken quaet van eenen an-

deren, tot ons niet en cruype oft en come, ende waert sake dat ons van eeniger sijden aengecropen waer, hoe dat soude moghen worden verdreven, ende verleert worden. Maer hier is tweederhande perijckel inne ghelegen, d'een coemt door die besmettinghe, dandere door het hinder ende bederffenisse des quaets ende gebrecx, welcken hinere een quade tonge toebrengt, den ghenen die sy crencken ende bederven wilt. Want gelijck eene die met stamelaers dagelijcx verkeert, ooc leert stamelen, die metten genen die loopende oogen hebben, dicwils hanteert ende converseert, dese wort ooc besmet metten selven gebreke, ende ist dat wy den gemeynen spreecwoorden gheloove geven, die inde creupel-straet woont, die leert oock creupel gaen: So die groote ghemeynschap heeft met clappaerts ende quaetsprekers, dese wort oock haers gelijcke. Want geen ghebreck en loopt ende vliecht haestiger over tot eenen anderen, dan ditte. Maer ick sal oock tweederley manieren leeren, om sulcken quaden ghebreck te ghenesen. Want men moet niet alleen sorchvuldich zijn om ons eygen gebrec, dwelc wy gecregen hebben te genesen, maer oock eens anders ghebreck te ghenesen, waert ons mogelic om doen. Dwelc ist sake dattet ongeneselic is, so en isser niet betere oft vryere dan de vlucht te nemen, welcke niet alleen hier inne gepresen en wort tot deser remedien dienende, maer die oock over al groote crachte heeft om alderhande gebreken te schouwen. Hierom, om hier te beginnen die maniere om sulcken gebreck te genesen, so dicwils als wy ghevoelen ende bemercken dat een mensche heeft een ongetemperde ende ongemanierde tonghe, oft dat hy besmet is met de sieckte des achterclaps ende alle fenijnicheyts, ist sake dat ons dunct dat sulcken gebreck in hem verwortelt is ende

ongeneselick, so laet ons terstont ons selven aftrecken van zijnen geselschap, anders niet dan gelijck wy vlieden van eenen mensche die met melaetsheyt ende lasernije besmet is, oft die metter pestilencie bevangen is. Want ten eersten die met alsulcken gemeynschap heeft ende converseert, doet dat tot groote perijckel van zijn name ende fame te verliesen, want daer men by verkeert, daer wortmen mede geeert. Ende het gebeurt oock dicwils datse mede in perijckel comen, die yemanden yet hebben hooren wt spreken, dwelc veel beter waer geswegen ende verholen gebleven. Dicwils worden sy ooc vander selver siecten cranck, die hen gewennen om alle clappaerts ende beuselaers die niet en connen gehelen, te hooren. Want het ghebreck, dwelck haer eerstmael mishaechde, haer so langer so min eerstmael door de gewoonte mishaecht, terstont ooc so versoetet haer, ende sy crijghen daer genoechte in, door den haet die den mensche inne geboren is, ende door de curiose begeerte om eens anders gebreken te weten. Ist sake dat wy warachtige Christenen zijn, so moeten wy hier hooren den Apostel Paulum, die den Corinthiers, ende door haer ons allen salichlick vermaent seggende: Ist sake dat yemant die broeder van u lieden ghenoemt wort, onder u lieden is een hoereerder, oft een gierich mensche, oft een dienaer der afgoden, oft een quaetspreker, oft een dronckaert, oft een dief ende roovere, met dese en suldy eten oft drincken. Aenmerct nv wat grooten quaet ende hinder die quaetsprekenheyt is, welcke (door Paulus vermaen die een soo grooten vercondiger is des vreets ende onderlinge vrientschappen) tusschen den Christenen scheydende is die gemeynschap der tafelen, als nochtans de selve Paulus niet en wille dat een Christene huysvrouwe af soude schey-

den van haren man dat een dienaer der afgoden waer, noch dat een Christene slave van eenen ongoddelicken Heere ende meester vlieden soude. Daer na moetmen dit ooc aenmercken, onder wat getal hy een quade tonghe rekent, onder roovers ende dienaers der afgoden. Ende by avontueren van eenen dienaer der afgoden soude min perijckel comen den genen dier mede converseerde dan van eenen quaden achterclapper ende quaetspreker. Men moet dit oock aenmercken dat hy eenen quaetsprekere ende eenen dronckaert tsamen by een coppelt onder een jock, om dat door de dronckenschap spruytende is die onmanierlicheyt ende dertelheyt der tongen, oft dat die onmanierlicheyt der tongen is ooc een dronckenschap, gelijc boven verhaelt is. Paulus en verbiet niet dat een vrouwe die Christum belijdende was, niet eten en soude met haren ongeloovighen man, noch daerom en verbiet hy oock niet, datse op een bedde niet en souden slapen, ende nochtans en wilt hy niet dat een Christene met eenen anderen Christenen mensche, dwelck een quaetspreker waer, eenige gemeynschap der tafelen hebbe. Men hout hem voor dul ende sot, die den brant oft het vyer niet en schout, ende soudemen desen voor wijs houden, die met valsche quaetsprekers gemeynschap heeft ende verkeert? Alsser eenen haestelicken brant ontsteken is, dan zijn die creupele ende fledercijnachtighe oock rasch ende snel te beene om te vlieden. Ende van S. Iacob hebben wy geleert dat een quade tonge geen tonge en is, maer een vyer, waer af eenen yegelijcken brant wtspruytende is, niet een huysinge onstekende, maer seer groote machtige Conincrijcken, ende sullen wy dit vyer noch in onsen schoot ende bi ons verwaren, ende niet dencken om van hem de vluchte te nemen. Een sot ende onwijs man (spreeckt Sa-

lomon) die graeft het quaet, ende in zijn lippen is een vlammende vyer. Een dobbel boos mensche verwect gekijf, ende een die te veel woorden heeft, scheyt ende maect Princen twistich. Ende hier en tusschen wort hy noch genoemt open van herten, ende boerdich oft ghenoechelick, die nochtans metter warachtighe daet een brantstichter is. So wanneer het getier oft tgheblaes van eenich Serpent in u ooren tuytende ende luydende is, och hoe rasch vliedy van daer, ende hoe conde ghy gerustelic ende sonder achterdencken gehooren tgeblaes ende ingeven van eender fenijniger tonghen? Maer sommige veerskens vanden ouden geleerde mannen ons achterghelaten, +vermanen ons van eenen die veel jaren metten fledercijn vaste te bedde gelegen hadde, ende als een aderslanghe by hem cruypende, zijn been met hayre wrongen omvangen hadde, terstont hy zijn oude siecte vergetende, is opgespronghen ende wten bedde geloopen, so dat hy namaels noyt vander selver siecten gequelt en wert. So seer vreesde hy ende ontsach hem voor het fenijn des Serpents, ende sullen wy lieden gerustelick leven met een mensche, die een dertel ongheregelde ende fenijnighe tonghe heeft? Voorwaer die Psalmist leerdt ons datter geen crachtiger fenijn en is, dwelck yemanden haestelicker doodende is. Het fenijn (seyt hy) van der serpente Aspis ghenoemt, schuylt onder hare tongen. Niet saechter en spreect oock dien lofsanck die in Deuteronomio staet. Haerlieder besie is een wijn besie der gallen, ende eenen alderbittersten wijntors. Een galle der Draken is haren wijn, ende het fenijn vanden serpente Aspis, dwelc ongeneselic is. Waert sake dat yemandt u gave eenen croes met wijne daer inne gemengt ware de galle der draecken oft het fenijn van Aspis, soudy u daer af niet eysselick

verschroomen? Maer veel doodelicker ende schadelicker fenijn schenct u een achterclapper, een quaetspreker ende beschimper, een valsche overdrager oft een loftuyter ende pluymstrijckere, ende nochtans met gierige ooren wy daer na luysteren. Men vint diepe cuylen, die eenen dootlicken guer ende fenijn voortbrengen ende wt geven, Van dese cuylen vlieden wy met gestopte neusen, ende sullen wy met openen monde ende kelen gapen na de woorden van eenen quaetspreker die veel haestigher ende doodelicker fenijn is wtblasende? Men vint poelen ende grachten die eenen solpherachtigen ende stercken reuck van haer geven, so dat die vogelen daer boven vliedende terstont daer door ter eerden doot vallen, maer veel hinderlicker fenijn ist, dwelck coemt wt dat hol ende cuyl van eenen quaetsprekenden mont. Ghy lieden hebt gehoort: Een open graf is haer kele, hier mede accordeert Salomon oock. Eenen diepen gracht is de mont van een vreemde vrouwe, de gene daer de Heere op verbolgen is, sal daer inne vallen. Dese selve sententie verhaelt hy noch eens int naeste capittel: Eenen diepen gracht, is een hoere, ende vreemde is eenen enghen put. Een hoere is eenen gracht, die nemmermeer en seyt het is ghenoech, waer wt ghy wel moecht segghen, dat den mans groot perijckel is comende ende nakende. Sy heeft oock diefachtige handen, sy heeft eenen buyc vernielende veel goets ende groote erven, maer sy en heeft geen schadelicker lidt dan haer tonghe. Hier mede vleyt ende streelt sy, hier mede ontsteeckt sy het herte van haer boelken ende liefhebber, hier mede verwect sy kyvagien ende dootslagen, sy saeyt vyantschap tusschen man ende wijf, tusschen het kint ende de ouders. O dootlicken ende fenijnigen cuyl, hier inne valt hy daer die Heere op vergramt is. Maer op

die welcke is die Heere verbolgen ende vergramt? +Voorwaer om de sulcke, die meer luysteren ende hooren nae het smeecken ende aenlockingen der stinckender hoeren, dan na die geboden Gods, die den ghenen meer ghehoors gheven, die haer treckende zijn tot hare bederffenisse, dan haren ouders haer tot deucht ende eerlicheyt treckende ende radende. So wien ghy siet die een ongesnoerde tonge heeft, denct dat de selve voor u een hoere is. Van desen gracht suldy wijcken en vlieden, op dat u niet en gebeure het gene dat die schriftuere elders vermaent: Die t'perijckel bemint, die sal daer in verslonden worden ende daer inne vergaen. Met wat grooter sorchvuldicheydt smijten wy van ons een Scorpioen, so wanneer dat na ons cruypt, om dattet ons niet en omvange met zijnen angel, ende niet steken en soude, ende ghy na Ezechiels woort, metten Scorpioenen woonende, suldy dan selfs omhelsen, ende gewillichlick handelen met yemanden die ergher fenijn in zijn tonghe heeft? Paulus in het eylant Melite heeft een aderslange die hem aende hant hangende was int vyer gesmeten ende hy gecreech daer af geen letsel. Maer ghy hout in grooter weerden ende beschermt eenen persoon, die u inblasende is het fenijn der ketterijen, totter tijt toe dat ghy geheel opswilt, ende van binnen ontsteken wort, ende onder coemt door u ongeneselicke siecte. Het heyr van Cato vliedende door die drooge wildernissen van Aphrica, heeft remedie ghevonden teghen die fenijnige beesten, die sy daer te lande vonden, aengesien dat sy niet en consten geschouwen ende ontloopen, ende sullen wy onder so menigerhande fenijn gerustelick slapen? +Want genen hoec oft plaetse in Aphrica en heeft ende voet hinderlicker beesten, als der menschen leven daghelicx voort brenght,

werwaerts dat ghy vliet oft loopt. Wy wandelen totter doot toe in dese groote ende vervaerlicke wildernisse, inde welcke zijn Serpenten ons met haren wtblasen vernielende, schorpioenen, ende diemen noemt int latijn dipsades, ende om dat wy geenderhande water en hebben, hierom zijnse ons te vreeselicker, ende wy moeten die daerom te meer ontsien. Van alle dese groote quaden, wie soude connen vry ende bewaert gesijn, ten sy het sake dat hy God tot eenen leytsman hebbe, die een salige vochtichheyt wt doen springen wt eenen alderhertsten steen? Ist sake dat wy warachtige kinderen van Israel zijn, dat is ist dat wy der gheboden Gods onderdanich zijnde, alle onse betrouwen op hem stellen, gheenderhande maniere van fenijn en sal ons hinderen oft letten. Want dat belooft hy ons inden 90. Psalm: Ghy sult wandelen over die Serpenten Aspis, ende Basiliscus, ende ghy sult vertreden den Leeuwe ende Drake. Want hy in my gehoopt heeft so sal ic hem verlossen, ic sal hem beschermen om dat hy mijnen naem bekent heeft. Het gene dat ons die Psalmist belooft, dat bevesticht ende versekert Christus selve die door den psalmist sprack. Maer dese teeckenen (seyt hy) sullen den genen die gelooven, navolgen: In mijnen naem sullen sy die duyvelen wtworpen, met nieuwe tongen sullen sy spreken, die Serpenten sullen sy verjagen, ende al hebben sy eenich fenijn ghedroncken, ten sal haer niet hinderen. So wie niet afgheweken en is van de geboden Gods, dese is gevloden ende afghegaen vanden fenijne der tonghen. Ons vleesch is een hoere, dwelc niet ophoudende en is ons te trecken tot quade ende dootlicke wellusticheden, smeeckende, dreygende, verveerende, ten cortsten alle practijcke ende maniere proevende. Daerom dan als wy

alle quade tongen ontloopen ende ontvloden zijn, so moeten wy ten lesten dese oock ontvlieden. Het vleesch heeft haer eygen tonge, die geest heeft ooc sijn tonge seer ongelijck den vleesche. +Ist sake dat ghy luystert na de tonge des geests, so hebdy ontloopen de tonge des vleesch. Ist sake dat u die geest wat inblaest, dat blaest hy u inne sonder eenich letsel oft hinder. Hoort na den raet vanden wijsen man u declarerende, wat ghy hier moet schouwen ende ontvlieden, ende het gene dat ghy moet navolgen: O mijn sone, seyt hy, hoort na mijne wijsheyt, ende buycht uwe ooren na mijne geleertheyt ende verstandicheyt, op dat ghy moecht bewaren u gedachtenissen, ende uwe lippen mijn leeringen mogen onthouden. En gheeft den bedroch der vrouwen geen gehoor. Want die lippen van eender lichter vrouwen is eenen druypenden honich, ende claerder dan olie is hare kele. Maer hare leste ende wterste zijn bitter gelijc alsene, ende haer tonge is scherp, gelijc een sweert over beyde zijden snijdende. Hare voetstappen dalen neder ter doot, ende haren ganck gaet door tot inder hellen, door den voetpat des levens en wandelen sy niet, haer voetstappen zijn wilt ende quaet om na te sporen. Daerom mijn sone hoort nv na my, ende en wilt niet wijcken vanden woorden mijns monts, maect uwen wech verre van haer ende en genaect der deuren van haren huyse niet. Ick en sal my niet ontsien hier oock wat wten ouden fabelen onder te mengen, het welcke metter heyliger schriftueren niet qualick en accordeert. Hier voormaels geloofden die ouders datter waren menschen die sy Satyros noemden, woonende in de bosschen, half menschen ende half bocken oft geyten, daer en boven seer schimpich ende boerdich van woorden. Men seyt dat eens op een tijt, een van dusdanighe men-

schen, bedwongen ende benaut zijnde vande groote coude des winters, geraeckte, ende quam inde hut van eenen lantman. +Hy wert byden vyere geset, ende gelijck sulc geslachte van volcke seer sorchvuldich is om alle dingen te ondervragen, so heeft hy ghemerckt dat die boerman in sijn handen blasende was. Die Satyrus heeft gevraecht, waerom hy sulcks dede. Die lantman antwoorde, om dat ick (seyde hy) mijn handen soude verwermen. Als sy nv aende tafel geseten waren, so heeft die boerman wederom in sijne pappe oft bry gheblasen, die te seer heete was. Dese wilde man hem verwonderende heeft ooc gevraecht waerom hy sulcx doende was. Die boerman seyde, om dat ic die pappe die te seer heet is, vercoelen soude. Doen seyde die wilde Satyrus: Wat hoore ic nv? blaest ghy wt eenen monde, coude ende hitte? Met alsulcken diere en ben ic van sinne niet huys te houden oft te woonen. So is hy opgestaen ende is wederom gheloopen na sijne wildernissen, liever hebbende daer coude te lijden, dan by sulcken weert hem te wermen ende vermaken. Ende om dat dit niet so vreemt en soude schijnen, dat hem dese Satyrus oft wilde mensche hier af verwonderende was, soo hebben metter selver sake veel Philosophen haer verstandt ende begrijp becommert, hoe dat comen mach, dat alsmen met openen monde den geheelen adem tsamen wt laet, hy dan verwermt, maer alsmen met toe gheloken monde door een nauwe gaetken de adem wt blaest, dat hy dan cout is ende vercoelt. Voorwaer wy worden by dese profijtelicke fabule vermaent dat wy ons moeten aftrecken vanden geselschap der genen, die met twee tongen zijn sprekende, die seggen dat het goet quaet is, ende dat quaet goet is, settende de duysternissen voor licht, ende dlicht voor duyster-

nissen, settende bitterheyt voor soeticheyt ende soeticheyt voor bitterheyt. Inde gemeyne spelen worden bespot ende belachen die personagien met twee aensichten (die int Latijn Ianos noemt) die een aensicht van vore thoonen, ende een ander hebben van achter, den eersten seer ongelijc wesende. Maer de gedaente ende het aenschijn der herten, dat is eens menschen redene. Wat isser dan vreemder ende wonderlicker dinck, dan dat dit aenschijn der herten so menigerhande is? Door desen wijsen Salomon is de Goddelicke wijsheydt seer verfoeyende, eenen mont die met twee tongen spreeckt. Ecclesiasticus versmaet oock de gene die met twee tongen spreken, achtende dese misdaedt meerder ende swaerder dan eenige dieverije. Over eenen dief (seyt hy) coemt beschaemtheyt ende berou, ende een alderquaetste aenmerckinge over eenen die met twee tongen spreect. Noch ooc Paulus en laet niet toe dat een Bisschop onder sijne dienstboden hebben sal eenige met dobbel tongen sprekende. Maer aengemerct dat nauwelicx geschieden en can, dat yemant onder veel menschen verkeerende, niet altemet en gherake te comen by clappachtige menschen, daerom sien wy dat alderdeuchdelijcxste mannen die steden verlatende, hebben geen woonen inde wilde bosschagien, also haer selven te verstaen ghevende, dat die onnooselheyt vrijer ende met minder perijckel was woonende onder die wilde ghedierten, dan onder de menschen. Ist sake dat ghy geensins geschouwen en cont ghy en moet groote hanteringe ende gemeynschap hebben met veel menschen, onder de welcke ooc clappaerts zijn, so moetty voor twee dingen sorge dragen. Ten eersten dat ghy hem van sijn gebreck ontwent daer mede ghy verkeert, is dat u mogelic is, maer en condy dat niet gedoen,

so draecht sorge dat ghy selve van hem niet beschadicht en wort. Want niet sonder redene oft te vergeefs en hebben die wijse mannen voortijts geseyt. Dat niemandt en can beschadicht worden oft in lasten comen, dan door hem selven, oft hy en bracht hem selven daer inne. Hierom dan het principale dat van noode is, is datmen in vergadert zijn de quade clappaerts zijn, datmen aldaer by brenghe redenen die eerlick zijn ende der deucht ende eerbaerheyt aengaen, om dat een alsulcken ongemanierde clappaert geen occasie en crijghe, om wt te bolle het gene dat niet en behoort. De heylighe Schriftuere die sluyt buyten alle sotte ende onprofijtelijcke fabulen, so doet oock eenigerhande subtijle vraghen wt der geleerden Boecken voortghebracht welc nochtans niet en behoort te eynden ende te comen tot gekijf ende arguatie. Waert sake dat een onwetent clappaert sijn ydele beuselen ende fabulen begonste by te brengen, so salmen hem met een vermaninge bedwingen ende doen swijgen, oft met een schimpich subtijl woort nopen ende raken. +Cicero nopte eens eenen seer subtijlicken, die Catoni de jongen achterclap sprac, dat hy heele nachten over dranc. Maer seyde Cicero, ghy en segt niet dat hy heel dagen lanc metten teerlinc speelt. Want Cato als hy den geheelen dach lanc altijt versleten hadde, ende overgebracht, in saken der gemeynten aengaende, dan plach hy somtijts met sijne vrienden seer late inder nacht goede chiere te maken, aengesien dat hy des daechs sulcx niet en mochte by brengen ende doen. Daerom een achterclapper het gene dat yemanden mistaet dat kiest hy wte, ja ende of hy verargert het selve, maer het ghene dat goet is ende wel gedaen, dat dissimuleert hy ende en wilt dat

niet aensien. +Een borgere van Lacedemonien, eens van eenen clappaert gevraecht zijnde, dwelck hy seer wel wiste, als dese borgere des clappaerts gebreck gewaer was geworden, heeft hem willens ende wetens gheheel anders gheantwoort dan de waerheyt was. Ende als die vrager of clappaert daer op geantwoort hadde, daer liechdy aen. En zijt ghy die selve niet (seyde die borgere) seer dwaes ende sot, die my vraecht na het gene dat ghy van te voren wel wiste? +Een Coninc van Engelant, als ons een van sijnen edelen ende hovelingen over tafel veel sat en clapte, ende vertelde van eenen Abt die seer rijc was, ende verhaelde hoe menigerhande spijse, ende hoe veelderhande gherechten hem over tafel ghebracht werden, hy geliet hem oft hy hem verwonderde van de groote gulsicheyt ende overdaet die de Abt dede. Ende die edel man om den Coninc veel te meer door dese fabele te believen, de welcke hy meynde datse seer aerdich was, ende te belachen, soo heeft hy met opsetten wille ende voornemen daer vele beuselen by gehangen, meer leugenen sprekende (gelijct gemeynlic gebeurt) dan waerheyt. Alst nv tijt was om den ydelen clappaert in sijn leughenen te achterhalen, so vraechde hem die Coninc, oft dien Abt daer hy af seyde, een Reuse was oft een groot grof lanc mensche? Hy antwoorde een middelbaer man is hy. So moet hy dan (seyde die Coninc) eenen seer grooten buyck hebben. Dander seyde dat hy niet veel meerderen buyck en hadde dan ander menschen pleghen. Waer leydt ende verborcht hy (sprac die Coninc) sulcken menichte van spijsen, het en dunct my niet warachtich zijn dat ghi my vertelt. Dese ratelaer ende clappaert aldus gevangen zijnde met sijn eygen worden, seyde: O Heer Coninc, hy en etet dese gherechten alleen niet, hy heeft veel

gasten over sijn tafele, ende een ontallicke familie van knapen ende dienaren. Tsy u dan, der schande (seyde die Coninc) wat vertelde ghy hier voor waer nieus, dat die Abt vele spijsen ende cost heeft, die veel menschen moet voeden ende den cost geven? Hier en boven alle het ghene dat ghy vanden Abt gheseyt hebt, het selve soude ghy ooc my mogen na seggen. Met deser subtijlheyt heeft die Coninc den sotten clap van sijnen onwetenden gast gecastijt. Waert sake datmen sulcx niet wel en conste by gebrengen, so moet ghy u wachten ende vermijden, dat ghy met u antwoorden des clappaerts onmanierlicheyt niet en vermeerdert oft en versterckt. Want also soude hy ten lesten in sijnen clap heel verdullen, weder ghy preest het gene dat hy seyde, oft ooc mispreest. Sommige al ist sake dat sy swijgen, nochtans met hem toe te lachen, oft andere toeknicken, verstercken ende onderhouden sy den onwetenden beuselaer. Hy sal te geringer ophouden, ist sake dat ghyt seer noode ende droevich hoort, het gene datter oneerlick geseyt wort, oft dat ghy daer so na luystert, gelijck oft ghy sulcx niet en hoorde, ende also terstont alst tijt ende stonde geeft een andere redene by brengt, die sijnen quaden ydelen rel ende clap verstoore. Certeyn ten is niet eerlick datmen in eens wijs mans redene die wijselick sprekende is varen soude ende die schoren, maer het is Godlick ende deuchdelick ydele fabulen te scheuren ende te verstooren, die de herten vanden hoorders hinderlick ende schadelick soude zijn. +Ick hebbe eens eenen gekent, die met een loflijcke schalcheyt wtgestreken heeft eenen onmanierlicken clappaert. Als dese clappaert veel hadde wtgebolt, dwelck oock sorgelick was om hooren, hierentusschen desen andere persoon (gelijck oft hy gefantaseert hadde) sach in

eenen Boeck, welcken Boeck hy ghemeynlick tot [sul]cken gebruyck plach mede te dragen, ende als [he]m gevraecht wert, wat hem dochte van het gene [dat] hy geseyt hadde, hy hem geveysende ende ghe[lat]ende, ghelijck oft hy wt eenen droom ontspron[gen] hadde. Ghy moet my (seyde hy) alsulcx verge[ven], ick en hebbe niet een woort ghehoort van alle [het] gene datter ghesproken is. Want dewijle dat [ghy] sprekende waert, soo was ick gheheel tot Brugghe. Want hier was hy gesonden voor een Ambassadeur oft Orateur wt den Name van sijnen Prince.

Want certeyn daer d'een beusele der anderen [vol]cht, ende daer d'een becken tegen het andere clinct, [so d]at die clappernije op de rijde ende ordinantie om [ga]et, daer en is men niet verwachtende dan een [ras]ende dronckenschap der tongen. Ist sake dat ghy [dae]r op antwoort aldus, te dege, dats waer, dats fraey, dats genoechlick, wat hoore ick? wat segdy [my] hier? ende dier meer andere ghelijcke, so vaert [hy] voort met sijnen ydelen clap, ist dat ghy dan [ooc]k een dierghelijcke beusele vertelt, voor een sal [hy]er u twee wederom seggen, ist dat ghy hem we[der] staet, so verhit hy inden strijt. Daerom met pro[fijt]elicke woorden oft heylige lessen moetmen wt[slu]yten ende afweeren de onwetende clappernije, oft met vermaningen moetmen die dwingen, oft door [een] rijpe droevich gesicht verbeteren ende straffen, oft [die] met andere betere rijpere redenen afscheuren ende daer inne varen, oft ist datmen anders niet en can, [so] salmen die met swijghen beschamen, de ooren elders keerende, ende elders nae luysterende. Ist [sak]e dat ghy qualicken cont by gebrengen, dat ghy muecht swijgen, ende gedwongen wort om yet te antwoorden, dan ist het alderbeste te antwoorden,

het gene dat op sijne redenen ende beuselen geensins en sluyt, maer sluyt daer op (so men gemeynlic seyt) ghelijck een tange op een vercken, om dattet schijnen soude, dat ghy na het gene datter geseyt wort, niet seer en luystert, oft dat ghy tselve niet en verstaet. Want niemant en sal geerne den dooven een lange beusele vertrecken. Het sal somtijts ooc goet zijn hem te gelaten oftmen sliepe, alsmen andersins sijnen clap niet voorby en mach. Sy verwecken oock seer die onmanierlicheyt der tongen, die tusschen het spreken quellen yemanden met drincken. Want dat is geheelick olie int vyer gegoten. Want het gheluckte Aristeneto niet wel (soo Lucianus schrijft) dat hy beval datmen Alcidamanti, den Philosooph vander sieckten diemen Cynicos oft honden hiet, een groote schale vol wijns soude schencken, meynende dattet geschieden soude, dat hy daer mede becommert zijnde af soude laten den anderen gasten quellic te zijn, ende te beschimpen. Want na die corte stilte die hem die wijn dede hebben, daer is gevolcht een groot gherucht, ende hy heeftet al in roeren gestelt. Ghelijck als sommige met hout ende andere materie int vyer te worpen, meynen daer mede den brant te blussen, sy bedwingen voorwaer een luttel tijts de vlamme wel, maer terstont de vlamme verwonnen hebbende die materie dier in geworpen was, maeckt veel grooteren brant, ende sy vernielt al datter ontrent coemt. Maer ist datter eenige hier mede besmet zijn daer wy gesegge over hebben, in de sulcken salmen tgebreck der tongen, ende met straffingen, oft vermaningen, oft andere goede onderwijsingen verbeteren ende corrigeren, ghelijck als in onse kinderen, scholieren, huysvrouwen ende dienstboden. Want het gemeyn volck castijdt hare kinderen om een ander slechte

beuselinghe, ende die onmanierlicheyt der tonghen blijft ongecastijt, die dieverye corrigeert het volc, leugene latet onghestraft. Daerom moetmen den kinderen van joncx op leeren hoe oneerlick ende hoe schadelicken ende dootlicken dinc dat een ongesnoerde tonghe is. Sommige corrigeren haer kinderen om dat sy liegen, maer met haren ydelen clap lachhen sy. Voorwaer nochtans veel snaps te hebben is tbeginsel ende tvoorspel der ydelheyt ende leugenen, die leugene is tbeginsel van eenen valschen eet, eenen valschen eet is die voorprologe van blasphemie. Ons kinderen ende boden vinden wy alsulcx, gelijck wy haer met goede leeringen wennen ende onderwijsen. +Cato Censorius plach altijt vele slaven te coopen die inde oorloge gevangen waren, maer die altijt noch jonc van jaren waren, om dat hy haer te gemackelicker na zijn manieren soude setten ende onderwijsen. Dese slaven hadde hy also geleert ende ghewent, dat sy nemmermeer in vreemde huysen en gingen, ten waer door zijn bevel oft zijnder huysvrouwen. Ende alsmen haerlieden vraechde wat dat Cato binnen zijnen huyse bedreef, altoos waren sy ghewent te antwoorden, ick en weets niet.

Onse vrienden zijn wy schuldich eerlic met sulcke vermaninge (die hier af besmet zijn) te onderwijsen. Oft ist dat ons dunct dat sy alsulcken vermaninge niet en willen int goede nemen, so sullen wy dan ons kinderen in haer presentie om sulcken sake castijden, op dat sy daer door haer spieghelen meugen, oft dat wy ons knapen scherpelick straffen, als sy te veel claps hebben. Door sulc middele ende practijcke worden Conincx kinderen also geleert, die welcke met geen slaghen gecorrigeert en worden, want sulcx niet behoorlick en is, maer hebben sy yet misdaen oft bedreven, dwelck haer

qualick voecht, so salmen eenen anderen corrigeren in haerlieder presentie, die van dierghelijcke oock bedreven oft misdaen heeft, op dat sy haer daer aen mogen spiegelen, ende so geleert worden. Ende met deser manieren salmen eenen vrient (daermen voor beschaemt is om te straffen) ooc onderwijsen, hem yet voor ooghen legghende om te lesen, daer hy in mercken mach die groote onbequaemheyt der onmanierlicker tonghen. Maer voor ons kinderen, voor ons boden, ende voor ons huysvrouwe, so moeten wy ons voor al wachten, dat sy sulcx van ons niet en leeren, daer wy haerlieden om castijden ende berispen mogen. Onse straffinge is van cleynder macht ende wort licht gheacht, ist dat wy haer door ons wercken sulcx voor leeren, daer wy haer om corrigeren ende straffen. Chremes wert verweten (so Terentius schrijft in Phormione) dunct u dat so oneerlic gedaen is, dat u sone noch jonc zijnde, maer eene en heeft die hy bemint, ende ghy selve hebt twee huysvrouwen? hebt ghy geen schaemte, hoe suldy hem eenichsins hieromme connen gestraffen ende bekijven? antwoort my hier oppe. Ende noch in een ander fabule oft spel, vermaent hy ooc dat Clitipho luttel achte zijns vaders vermaninge oft onderwijs, om dat hy hem als hy droncken was sulcx hadde hooren beroemen, daer hy hem om strafte nuchteren wesende. Helpt, seyt hy, wat vele leelicke ende schandelicke stucken vertelt mijn vader als hy droncken is, die hy bedreven heeft. Maer nv, seyt hy, spiegelt u aen de andere, ende neemt een exempel aen andere gesellen, daer ghy meucht profijt af becomen. Ende Plautus schrijft ooc, hoe dat Demenetus liggen by zijns soons lief ende vriendinne, oneerlick ende onbetamelick sprack: O Argyrippe een jonck man behoort hem te schamen. Was dat niet een wreede ver-

maninge van eenen oude man, die hem so regeerde inde tegenwoordicheyt van zijnen sone. Maer ick [la]et staen dese fabulen die versiert schijnen te zijn, om die menschen te leeren, wy sien dagelicx onder de kerstenen sulcken onbehoorlicke dingen genoech gebeuren. Wat onbequamer woorden, wat grooter [le]elicheyt hoortmen dicwils, die ouders, die meesters in tegenwoordicheyt der kinderen spreken ende verhalen? Daeromme vermaent Iuvenalis wel, ghy behoort wel achte te slaen op die kinderen al sijn sy jonck gejaert, wildy yet sottelicx voort stellen oft spreken, laet u kinderen wt den wegen gaen. Want so u kinderen aen u sien, so suldy haer oock gemeenlick wennen, och wat een quaet exempel gheven sy die maechdelicke suyverheyt, die in die teghenwoordicheyt vanden maechden ende jonge dochteren, onnute, oneerbare woorden wt haren monde bollen, ende laten gaen. +Men geeft Cato boven al eenen grooten lof, dat hy zijn eygen kinderen binnen zijnen huyse altoos selve leerde ende onderwees, geenen Schoolmeester betrouwende. Ende voor haer so mijde hy hem eenich onbehorlick woort te spreken, ja meer, dan oft hy by eenighe maechden geweest ware, die reynicheit oft suiverheit gelooft hadden. Die selve strafte Manlium, om dat hy zijn huysvrouwe vervaert zijnde van eenen donderslach, in zijnen armen vriendelick greep, inde tegenwoordicheyt van zijnder dochteren. Die wijse Syrach, en wilt ooc niet gehengen den vader, dat hy zijn dochterkens onstraffelic sal aensien, oft met blijde ghesichte aenschouwen, want soo teer ende broosch is de natuere der maechdekens. Hebdy dochters (spreect hy) slaet haerlieder lichamen wel achte, ende toont haer geen blijde ghesichte. Hier voormaels byden Romeynen, gheen Maesschap

oft swaghers, en gingen met malcanderen in geen baeystoven. Maer nv, met onse huysvrouwen, met ons susters, dorven wy wel in die stoven openbaerlick gaen, niet min dan oft wy haer daer veyl ende te coop brachten. Ia, ende dan dat meer is, wy en schamen, oft en mijden ons niet, ons eygen kinderen die verstants ghenoech hebben, by ons, in ons eygen bedde te leggen, ende hooren ende mercken al het gene dat wy met ons huysvrouwen spreken, oft bedrijven. Ende dan daer na, als sy groot worden, gevet den ouders noch wonder dat haer kinderen so oneerbaer zijn, in woorden ende in wercken, die welcke sy so geleert hebben van beginsele als sy jonc en cleyn waren. Gemeenlick knapen, dienstboden ende de vrouwen zijn van natueren seer clapachtich. Ende hoe suldy haerlieden dorven straffen oft bekijven, als sy dagelicx sien, ende hooren, dat ghy selve alle dingen wtbollende zijt? En verwonderen wy ons dan oock, dat wy dienstboden hebben, die ons luttel gehoorsaem zijn, wanneer wy haer yet deuchdelicx bevelen, als wy genoechte hebben, dat sy ons behulpich ende gedienstich zijn in ydelheyt ende beuselderye. Hier omme, men sal niet alleen die boden straffen oft corrigeren, omdat sy eenich secreet mellen, oft om dat sy lieghen, oft om dat sy yemanden beclappen, oft dat sy yemants fame benemen, oft als sy oneerlijcke vuyle woorden spreken: maer oock als sy eenige beuselingen clappen, als sy niet en antwoorden als men haer yet vraecht, als hem die joncxste eer pijnt te spreken dan die outste, oft dat sy te rasch int antwoorden zijn, eer sy yemanden te recht verstaen hebben, oft als sy onbedachtelic antwoorden, oft meer spreken danmen haer vraecht, oft dant behoorlick is. Het dunct my oorboorlick te zijn hier te vertrecken, het gene dat Plutarchus

van Piso vertelt: de welcke zijnen knecht bevolen hadde (want hy seer cort voor thooft was) dat hy nemmermeer niet spreken en soude, dan alsmen hem [y]et vraechde, ende dan oock niet meer antwoorden dan na het gene datmen hem vraechde. So gebeurtet dat hy Clodium tsavonts by hem genoot hadde, ende hadde een eerlicke maeltijt doen bereyden, so dat behoorde. Alst nv tijt was om te gaen eten, ende zijn ander gasten waren al comen, alleene Clodius daer die maeltijt om bereydt was, en quam niet, dies hy zijnen voorseyden dienaer sandt tot Clodium, om te besiene waer hy so lange vertoefde. Ende alst heel spade werdt, ende sy en vernamen noch van Cloduis coemste niet, so ginck Piso ten lesten by zijnen knape ende sprack: Hebdy om Clodius niet gheweest? Hy antwoorde, Ia. Doen sprack Piso: Waerom en coemt hy dan niet? die knape antwoorde: Hy en mocht niet comen, hy excuseerde hem, dies sprack Piso: waerom en hebdy dat niet lange geseyt? die knape sprac: om dat ghy my sulcx niet gevraecht en hebt. Het was een boerde om mede te lachen, maer nochtans die knecht was te prijsen, om dat hy zijnen meester so onderdanich was, ende hem so wel conste bedwingen. Want men souder niet veel vinden, die int dit stuck, haer meesters so nauwe souden ghehoorsaem wesen.

Hier omme sullen wy meer profijts ende gemacx hebben van vrienden, huysvrouwe, kinderen, maerten ende knapen, ist dat wy haer aldus ontwennen te gebruycken die onmanierlicheyt der boerderlicker tongen. Ende dat sal ons te lichtelicker om doen zijn, ist dat wy ons selven aldereerst hier af altoos mijden, willen wy een andere hier af onderwijsen.

Ende want nv tijt is, so sal ick u noch wat breeder hier af vermanen. Het gebreck der tonghen is

den menschen, oft eerst door de natuere aengheboren ende aengegroeyt, oft den mensche door die gewoonte aenghewassen, oft om dat wy ghemeynschap hebben, met die gene die hier af besmet zijn, ende dat wy so door die ghewoonte, ende door de natuere hier toe ghenegen zijn. Die medecijn meesters eerst voor al, als sy yemanden willen ghenesen, so ist van noode, dat sy eerst wel ondertasten, waer door dat de siecte haren oorspronc genomen heeft. Want het is seer goet datmen aenmercken can, oft een cortse wt overvloedicheyt ende verladinge der magen gesproten is, oft door gecorumpeert ende ongesont bloet. Men vint siecten die den menschen aengeboren zijn, door natuere van haren ouders, gelijck lammicheyt, oft fledercijn, oft die vallende siecte, oft den tantsweer. Ende ten anderen zijnder oock siecten, die in deen lant meer regneren zijnder oock siecten, die in deen lant meer regneren dan int andere. Ende so is oock een Grieck van natueren altoos mondigher geweest dan een Romeyn. Ende nv ter tijt een Wale ooc veel meerder dan een duytsch. Ende onder die Griecken waren die van Athenen van natueren altoos rapperder in haer tonge dan een van Lacedemonien, ende een geboren wt Asien ginc haerlieden beyde te boven int spreken. Nv heeft oock den ouderdom ende den aert zijn sonderlinghe gebreken. Gemeynlick zijn die vrouwen altoos meer gheneghen tot clappen, dan die mans. Ende die ouders ende die jonghers connen qualicker haer tonge bedwinghen, dan persoonen die int middel van haren leven zijn, oft dat is om dat in haerlieder so grooten discretie niet en is, oft dat is, om dat die natuere haerlieden te meer crachten in die tonge geeft, dwelc haer in andere leden faelgherende is. Homerus schrijft, dan den ouden Nestor sprake genoech hadde, gelijck wy vanden out-

sten Cato ooc verstaen hebben, ende dit gaet bycans des menschen natuere aen. Maer wildy bevroeden ende aenmercken die oorsaecken, waer door ons dit gebrec sonder de natuere aenwast, ghy sult bevinden, dat zijnen oorspronck aldereerst neemt, door dese navolgende saken, gelijck door ledicheyt, door geselschap daer wy by verkeeren, door vernufticheyt, door onbedachticheit, ende door dwaesheyt, oft door onmanierlickheyt des levens. +Waer door comet dat die barbiers hier mede seer besmet zijn, [so] ick vermaent hebbe, dan om dat sy in haer winckels altoos soo ledich zijn, ende die thuys niet te doen en heeft, coemt daer gemeynlick clappen ende couten. Daer hoormen eenen schipper vermanen van zijn perijckel, dat hy in zee geleden heeft: Een lantsknecht oft een ruytere coemt daer oock vertreckende van zijnder avontueren, ende beroemende hem van eeniger victorien, oft van zijn vrome feyten, ende geeft den menschen so ooc wonder te verstaen. Oft dan coemter noch eenen andere beuselaer, die ooc een beusele by brengt, so dat die barbiers door dit aenhooren ooc moeten leeren clappen, om dat sy yeghelicx callinghe al doense haer werc altijt aenhooren. Het selve geschiet in die sto[ov]en ooc ende by den wagenlieden ooc, ende onder die schippers, ende in die herberghiers huysen oock. Ende die in schepen oft op wagens sitten, en hebben ooc anders niet veel te doen om den tijt te verdrijven van clappen ende couten. Onnuttich vernuft, so ic in [d']eerste gheseyt hebbe, is oock die moeder van alle clappernijen ende sy helpen malcanderen. Ende dat ooc door dronckenschap die onmatelicheyt vander tongen is spruytende, dat mercken wy dagelicx wel in alle maeltijden, al en hadden wy anders geen meerder teecken, want int beginsel so sit yegelic so stille

ende gerust datmen nauwe yemanden hoort spreken, maer als de wijn int hooft verwermt is, siet wat een gesnater datter dan om gaet. Ia dat sy schier al over hoop gebeyren ende clappen, ende schijnen te rasen gelijck als die zee, die door storm van winden ontstelt ende in rueren is. Ende Plautus vermaent op een plaetse dat de vrouwen seggen, als wy den buyc vol hebben, dan hebben wy altoos claps genoech, maer het is voorwaer onder die mans so gemeyne als onder die vrouwen, dan die mans willen altijt was wijser wesen, dan die vrouwen. Nv zijnder sommige oorsaken, die den mensche dickwils dwingen om te clappen. Ende dat wy dicwils sommighe arguacien voor handen hebben, so dat den gheest altijt genegen is om die te wetene. Ghelijcmen met een gemeyn woort seyt: Het is genoechlick te vertrecken, armoede, verdriet, ende perijckel, dat gepasseert. Maer sulcx en is niet seer te misprijsen, so verre alst eerlick ende tamelijc is. Want die oude crijslieden hebben altijt groote genoechte, ende sy zijn altoos gheneycht om te verhalen, oft te spreken van voorgaende victoren, oft perijculen, oft strijden, die sy ghesien hebben. Die schippers hebben groote genoechte als sy van haerder avontueren vertrecken moghen, die welcke verre, ende in veel landen gheseylt hebben. Soo vermanen oock sommighe van haer voorleden blijschappe, oft vreucht, dwelck ick ooc al toe laten, alst in eeren, ende in deuchden geschiet is. Ende den vrouwen ist oock somtijts een recreatie, oft een soet vermaec, als sy beginnen te vertrecken, in wat manieren dat sy eerst die bruyt waren, ende hoe sy gevrijt werden, ende wat giften dat haer doen gegeven waren. Ende met den cortsten geseyt, het gene daer wy altoos die meeste ghenochte in hebben, daer sullen wy ghemeynlick

altoos af spreken, want men seyt ghemeynlick een [out] segges woort: Daer liefde is daer is de ooge, daer pijne is daer is de hant. Ende so ooc het gene [dat] yemanden altoos op het herte leyt, het zy blij[scha]p oft droefschap, daer sal die tonghe meest af vermanen. De gene die yemanden seer bemint, die [sal] altijd om hem dencken oft peysen. Ende die yemanden seer haet, oft op hem vergramt is, qualic [sal] hy van den sulcken connen geswijgen, maer sal altoos wtspreken, het gene dat op sijn herte leyt, [end]e hem beswarende is. Nv zijnder ooc sommige [die] in eenige consten seer expert ende groote meesters [zijn], dese sullen altoos van haer practijcke ende [kon]ste vermanen, ende den hoorders so verwonderinge aenclappen. Gelijck de Medecijn-meesters, [Ast]rologiens, Alcumisters, ende die gene die menigerhande Historien doorlesen hebben.

Nv mach yemant seggen, waer toe dat ick alle [dese] saken hier verhale? voorwaer daerom. Alsmen [alle] circumstantien wel aenmerckt, ende bekent, so [sal]men te lichtelicker het gebreck connen schouwen, [als] ons daer voor mijden. Inden eersten sullen wy lichtelic dese clappernije schouwen, als wy ons altoos [we]nnen, om besich te zijne yet te doen, daer ons pro[fijt] ende welvaren in gelegen is, ende sonderlinge als [wy] een oorsake sien, dat wy ons van clappen ledich [zijn]de niet wel en souden connen gemijden. Gelijck [als]men te wagen, oft te schepe sal gaen, en isser niet [bet]ers, dan eenen Boeck over hem te nemen, ende [da]er inne tegen het ledich sitten te lesen, ende sit ghy [oo]ck te lange in Barbiers huysen, oft baedstoven, [het] selve en is ooc niet te misprijsen. Cato en plach nemmermeer sonder Boeck te gaen, Ia, al sat hy [ind]en Raedt, altijdt sachmen hem sitten lesen, tot[ter] tijt toe, dat die Heeren op stonden ende by een

vergaderden. Plinius al wast in stoven, oft in maeltijden, altoos hoorde hy geerne lesen, ja liever dan clappen. Socrates die was altoos gestoort, alsmen met musijcke, oft onmanierlicke sanck, sijn redenen scheurende was, sprekende van eenighe wijse oft eerlicke dingen. Ende nochtans seytmen, ende ic meyne, dat die musijcke over tafel eerst geordineert is, om daer door alle onbehoorlicke clappernije te verdrijven. Ende tot sulcker manieren worden somtijts vrolicke sotten over tafel ghehaelt. Men leest dat Gayus Cesar te peerde rijdende altoos twee oft drye Notarisen by hem hadde, de welcke teeckenden ende schreven de brieven, die hy op sijn peert sittende orineerde, om de ledicheyt te schouwen. Epaminondas, als hem eens een tijdinge quam, datter een van sijnen Hooftlieden gestorven was: My verwondert (sprac hy) dat hy hem heeft hier in de oorloge connen verledigen om sieck te liggen: Ist dan niet een sake om meer te verwonderen dat yemant nootsakelicke dingen te doene heeft, hem verledicht om na ydele ende onbehoorlicke beuselen te hooren? Daer en is ooc inde gantsche wijde werelt geen dingen daer hovelingen ende monicken hun beter in verdragen connen, ende malcanderen gelijc zijn, dan alleen in clappen ende snappen, ende dat voorwaer nerghens om, dan datse alle beyde luy ende ledich zijn. Alsoo gaget oock by de gene die veel dienaers en boden houden, niet om dat sy haer yet te wercke te geven hebben, maer meer om der eeren wille, ende om geacht te zijn, ende houden haer in alder ledicheyt ende luyerdijen, daer die Engelsche een quade maniere af hebben. +Maer de Keyser Heliogabaldus plach sijnen boden, soo wel die vrye, als die slaven, sommighe dinghen te bevelen, de welcke schenen een gecksmeer te zijn, te weten dat sy inde baedstoven

souden te samen roepen alle die quade hielen oft kac[hiel]en hadden, oft dat sy tot hem over sijn maeltijt [bre]ngen souden, acht caluwe van hoofde, acht los[sch]e, acht doove, acht fleercijnachtighe menschen, [ach]t die wtnemende swert waren, acht die seer lanc [wa]ren, acht vette onvermoghelicke, ende acht die [we]l lanck geneust waren, na dat Griecx spreeckwoort, Apant octo, dat is, van elcx achte. Ende hy [bev]al de selve dat sy hem (eenen gesetten loon haer [gev]ende) halen souden duysent pont spinne coppen. [En]de men seyt, datter thien duysent pont spinnecoppen, van sijn knechten vergadert waren, ende [den] genen die hun verwonderden, waerom hy sulcx [ded]e, gaf hy voor een antwoorde: Om dat ic hier door de groote van de stadt van Roomen soude [we]ten. Maer hy liet hem duncken, dat beter was, [dat] sijn boden sulcx te handen trocken, dan oft sy altoos ledich, van yemanden quaet clapten, oft [een]en anderen beschimpten met verwijt, oft ydele beuselingen vertellende. De selve Heliogabaldus [ord]ineerde op den berch Quirites een raethuys, daer [de] vrouwen altijt moesten vergaderen, ende raet [kom]en houden, welcken hy genoemt heeft, den cleynen [raet], daer inne ooc door de Keyserinne Simiami[ca] gepubliceert zijn, belachelicke statuyten, ende ordinantien vande rechten der vrouwen, alleen aen[ga]ende, hoe elck behoorde gecleet te gaen, wie deen [den] anderen wijcken moeste, wie op peerden soude [rijd]en, wie op muylen sitten mochte, wie in een [ros]baer gevoert soude worden, wie gout ende silver [beh]oorde te dragen, ende so diergelijcke manieren. Ende met sulcke saken wilde die Keyser hebben, [dat] sy haer veronledighen souden. Want als sy [pla]gen heel ledich te zijn, en wisten sy anders niet [te] doen, dan haer met weerlijcke saecken (die de

stadt aengingen) onverstandelick te moeyen. Met sulcke practijcke bedrooch Alcibiades ooc sijn gemeynte, die al tot quaden achterclap van hem te spreken genegen waren, ende nemmermeer daer af een eynde en maeckten. So heeft hy eenen grooten hont gecocht wel dier om gelt, ende hy heeft hem sijnen steert af doen houden, ende desen hont liet hy altoos die geheel stadt door over al loopen. Als desen hont nv aldus over al loopende was, ende elck wel wiste dattet des Conincx hont was, so was daer veel gesegs van den hont, want het docht den volcke een dwaes dinge te zijn, ende het was altijt van den hont dat sy spraken. Daer na quamen sommige van Alcibiades vrienden, ende vermaenden hem dat de gemeynte hem groote schande na sprac van dese honde, dies hy lachende wert, ende sprack: Ick ben tot mijn meyninge ende vermeten ghecomen, want ick hebbe dit alleenlick voort ghestelt, om dat ick liever hebbe dat sy sulcx van my seggen, dan oft sy arger dingen van my seyden, want haerlieder mont en mach nemmermeer stille zijn. Het is wat te prijsen, datmen een groote sake met een lichte sake geslissen can. Maer wy moeten altoos noch sorchvuldiger wesen, om oneerlicke dingen te schouwen ende om ons te voegen tot het gene dat deuchdelick ende Godlick is, ende daer geen onmanierlicheyt in gelegen en is. Ick plach mijn knechten altoos yet te geven om yet te schrijven, niet om dat my eenichsins aenginc, maer om dat sy niet ledich zijn en souden. Van sulcker manieren was die geleerde, eerweerdige Guilielmus, Bisschien van Cantelberch, die alle gheleerde seer beminnende was nemmermeer en vantmen hem ledich sitten, ende hy en mocht oock niet lijden, dat hy yemant van sijn dienaers sach, die ledich ghinghen, oft saten

Och oft alle geestelicke, ende weerlicke menschen, [dit] exempel ooc na volchden. Het en derf ons oock [soo] grooten wonder niet geven, al sien wy sommi[ge] [ledige] Priesters so veel claps hebben. Want men [vint]er veel die niet veel anders en connen bedrijven: [sy en] hanteren die boecken niet, sy en weten gheen [hant]werck, noch sy en moeyen haer met der heyliger Schriftueren niet veel. Maer so haest als sy [hun]ner getijden gelesen hebben, terstont loopen sy na na [de] merct, oft ter herbergen waert, na die cabaret[ten] daer sy niet en weten dan te clappen, ende yegelicx gebreck te verhalen. Och waer zijn dan dese [Prie]sters daer Malachias af vermaent? Die Wet [der] waerheyt is in haren lippen bevonden. In vrede [ende] gerechticheyt heeft hy met my gewandelt, ende [veel] van haerder boosheyt gekeert. Want die lip[pen] des priesters bewaren die wetenschap, ende wt [haer]lieder mont salmen die Wet eyschen, wantet [eenen] engel is vanden Heere der heyrscharen. Waer [is h]et sout der eerden, daermen de dwaesheyt des [volc]x mede behoort te beteren? Maer wy dragen nv [voor] alsulck sout fenijn in ons tonge. Ende hierom [sien] wy datter veel zijn, daer die selve op spreeckt: [Ghy]lieden zijt vanden wege geweken, ende veel heb[dyer] in die wet geschandaliseert, het verbont hebt [ghy] tot een spottinge gemaeckt, seyt die Heere der [Heyr]scharen. Ende daeromme hebbe ick u vervaert, [ende] gemaeckt tot een versmadinge des volcx, om [dat] ghy mijn weghen niet bewaert ende onderhou[den en] hebt. Niet dat ic dit segge, om dat ic haerlie[der] herten noch in quaetheyt opruyen soude, die nv [de] Priesters soo wel die goede, als die quade ver[ach]ten ende versmaden, maer om dat ick elcken [dit] vermanen soude, die tot desen weerdighen

staet haer begeven hebben. Die sijn ongodlic leven betert, die sal haest volgen die goede jonst van den gemeynen volcke. Men vertelt dat Eugenius die Paus eens antwoorde den heyligen man S. Bernaert, die seer verfoeyde die Simonye, die hy te Roomen geschieden sach, als ghy (sprack hy) wt uwe Conventen ende Cloosters die achterclappers murmureerders verdreven hebt, dan sal ick de Simonye wt mijn Hof oock verdrijven. Maer voorwaer lichtelick salmen alle murmuratie ende achterclap wt die Conventen verdrijven, willen sy haer wel voegen tot silentie, willen sy gulsicheyt ende dronckenschap schouwen, willen sy ledicheyt vlieden, ende haer begeven tot der H. schriftueren, ende ist dat sy haer veronledigen nv met lesen, dan met schrijven, ende somtijts yet anders te handen trecken, om alle ledicheyt te schouwen. Want wat cander onsaliger dingen gezijn, dan monicken, die door walginge ende verdriet geheel verdwijnen, ten zy datse met droncken drincken, met jagen, ende vliegen, metten quaertspel, ende teerlingen, ende voort met oneerlicke beuselingen, den tijt overbrengen, daer nochtans den genen die oprecht monick zijn, elc dach veel te cort is. Hieromme alle de ghene die haer selven so ghevoelen, dat sy van natueren tot dit ghebreck genegen zijn, oft door eenige gewoonte hier aen geraect zijn, by gemeynschap van anderen persoonen, dese en mogen niet beters doen, dan dat sy haer weder wennen ende begeven tot eerlicke oeffeninghe, die welcke oock door die ghewoonte sal int leste soet ende behaghelick worden. Ten tweeden, moeten sy haer wennen te verkeeren met alsulcke gheselschap, die hier mede gheensins besmet en zijn, op dat sy haer sulcx weder moghen ontwennen. Wie sal spreeckt Ecclesiasticus beclaghen eenen toove-

raer, oft zijnder ontfermen die van eenen serpente ghequetst is, oft alle die ghene die ontrent die felle beesten comen, ende haer genaken? So ooc die hem by de boose niet en mijdt te gaen, haer boosheyt sal haer overvallen. Ende op dat ghy haerlieden te bat schouwen moecht, so heeft die natuere haer oock merckelicke teeckenen ghegeven, waer door men haer te beter onder-kennen mach. Want die veel claps hebben zijn gemeynlic stamelachtich, ende spreken al hackelende. Maer al is dit altoos niet seker nochtans salmen gemeynlick dit so bevinden, dat die wat haperen oft stamelen meer tot clappen genegen zijn dan een ander. Maer och ofter niemant meer van desen ongemake sieck en ware, dan die ooc sulc gebreck hebben. Nochtans waer dat ghy sulcke volck vint, die moechdy altoos met eeren wel schouwen. Die medecijn-meesters bevelen, die gesont ende welvarende wil wesen, dat sy haer wachten sullen, ende niet eten noch drincken met ongesonde persoonen, oft die cortsen oft ander ghebreken des lichaems hebben. Hoe veel te neerstiger sullen wy wesen, dat wy ooc door het verkeeren van eerlicke wijse personen, mogen deuchdelick ende verstandich worden, ende dat wy ons behooren te wachten van quaet geselschap, daer wy niet dan ondeucht aen leeren en connen. Want die gebreken der herten oft der zielen, zijn veel smettelicker, dan die ghebreken des lichaems. Maer te min hinderlick sal ons dit gebreck wesen, ist dat wy die onnutte vernuftheydt schouwen die welcke der clappernijen seer versterct ende adjunct is, die welcke haren oorspronck wt die ledicheyt altijt genomen heeft, ende wt grooter luyerdijen spruytende is, so dat ghy wel te recht sout mogen seggen, dat die clappernije de suster is van onnutte vernuftheyt ende curioosheyt. maer voorwaer

het is beyde seer alleleens, ledicheydt is de vader, ende die sotternije is die moeder ende die voester. Want wat isser sotter dinck, dan dat yemant soo oanchtsaem is, dat hy sijn eyghen saken vergeet ende gheen achte en slaet, ende altoos hem moeyte met eenen anderen, dwelck hem niet aen en gaet, gelijcker so twee is daer Martialis emde spot, die heeten Olleus ende Aser. Wat isser onnutter dan van ander lieden saecken te clappen ende te snateren, daer gheen profijt af comen en mach, maer dickwils groote laste ende schade, aen eere, aen goet, aen fame, ende naem, ende dan dat wy daer boven elcken noch verdrietelijc zijn, ende daer wy luttel baten af crijghen mogen. Maer want Plutarchus hier af een Boecxken oock beschreven heeft, so wil ickt hier af cort maken.

Onbedachticheyt is der sotheyt oock alderghelijckste. Een sot wort door sijn eygen goetduncken bedrogen, een onbedacht mensche misdoet hier in, dat hy niet en bevroeyt wat hi spreect, als die sake nochtans sulcx eysschende is. Het gene dat wy int danssen ende int singen misprijsen, het selve sien wy aen die sotten, want die minst connen danssen ende singen, die sullen aldereerst beginnen. So oock de gene, die alder qualickste ende onmanierlickste spreken, willen altoos aldermeest spreken. Wy sullen die sotternije wel ontvlieden, ist dat wy ons herte, die fonteyne daer alle woorden ende spraken wtspruyten, met kennisse der waerheyt oeffenen, ende voeden, eer wy ons tot spreken porren, oft seer haesten. Daer na, dat wy ons tonge niet en ontsnoeren om spreken, dan alleynskens sprekende met versinnen, ende ondertusschen wat ophouwende, waer door ons profijte ende hate aencleven sal, ende in twee manieren sullen wy so verstant gebruycken. Ten

eersten, dat wy niet haest antwoorde en sullen geven, op het gene dat wy niet wel verstaen en hebben.

Ten anderen dat wy niet geringe yet segghen sullen, dwelck wy ons na terstont schamen mochten. Ende om dat dese voordachticheyt yegelicken nut ende bequame is, so isse nochtans principalick jonghe volwassen persoonen alder meest van noode. Ten schijnt ooc geen slecht warachtich woort te zijn dat Seneca spreeckt: Het vertoeven en doet nieuwers meer profijts, dan in die gramschap. Ende Fabius woort (soomen seyt) coemt oock seer wel te passe in alle strijden. Ende my dunct datmen in alle dinghen dit gemeyn spreec-woort wel mach gebruicken, het is haest genoech, alst wel ghenoech is, want goede veradicheyt is een versinnicheyt, die wy soo moeten te wercke leggen, dat wy ons niet seer haesten en sullen, tot het gene dat ons te doene staet, maer dat wy moeten sorchvuldich zijn, om dat wel te doen. Oft anders sal ons dicwils ghebeuren, het gene dat Plato seit: Die hem int begintsel meer spoeyende is dant betaemt, die sal te later ende te spade ghedaen hebben. Maer dese hoede is ons meer van noode in onse woorden, dan in onse wercken, want int spreken wy al te lichtelicker misbruycken, maer dies en is het perijckel niet te minder. Als wy yemanden sien die een stout feyt bedrijven wilt, wy waerschouwen hem, ende segghen siet wel voor u wat ghy doen sult. Ende so behooren wy tegen ons selven oock te seggen, als ons die tonge yeuckende is: Versint, wat ghy segghen sult. Ende daerom als ons een woort op ons tonge leyt, eer wy ons tanden daer toe van een doen sullen, ende onsen mont openen, sullen wy by ons selven overpeysen: Watten fellen woort is ditte, dwelck my so geerne ontvlieden soude? Oft werwaert wilt mijn tonghe loopen?

wat profijt sal ick hebben alst wt gesproken is? oft wat salt my schaden als ict swijge? Ende gelijck wy somtijts een pack wegen, oft ons niet te swaer en is om dragen, ist te swaer so laten wy dat liggen, so moeten wy oock ons woorden wegen. Die een pack van zijnen halse leyt, ontlast hem, maer die hem van woorden ontlast, beswaert dicwils hem selven. Wy en sullen ooc nemmermeer oft seer selden eenighe woorden oft redenen wtspreken, oft ten sy dat ons den noot daer toe dwingt, oft dat wy daer door den hoorders eenich eerlic profijt, oft wat vermakinge ter deuchden mogen doen. Ende die sprake machmen wel gelijcken by t'sout, dwelc in een spijse matelic gedaen, sal een spijse seer goet maken, maer te veel souts ghenomen can die selve oock wel bederven. Ende waer toe dienet eenige woorden te spreken, de welcke noch u, noch den ghenen diese hooren, niet nootsakelick, noch profijtelic, noch behagelick, noch orboorlic en zijn? Wildy yewers reysen, ghy sult u eerst bedencken, oft ooc orboor wesen sal daer te gaen. Ende overpeysdy, ende bevroedy dan, ten can mijn profijt niet zijn, ten can ooc mijn schade niet wesen, so suldy u bedencken, ende seggen: Wat leyt my aen die moeyte, ende daer te vergheefs te gaen. En suldy dese versinnicheyt niet so wel behooren te gebruicken in u woorden als in u wercken, ja ghy, veel meer in u woorden. Ende om dat van een cleyn sake dicwils een groote sake spruytende is, hoe veel sullen wy dan te sorchvuldiger wesen, oft wy spreken oft swijghen sullen. Ick hebbe menschen geweten, die wter gewoonten dagelicx plegen te hoesten, te stenen, ende te rupsenen: Ende nochtans dese menschen na, hier voor sorchvuldich zijnde om sulcke te wederstaen, dwelc nochtans eensdeels wt der natueren coemt, hoe veel te min moeyten ist ons,

ons tonge van sulcke ongheregeltheyt te ontwennen, al duncket ons int eerste seer pijnlick te zijn, binnen een maent salt ons veel lichter schijnen te wesen, ende daer na worden wi daer inne verwortelt, al oft wy van eerst wter natueren ons tonge so gebruyct hadden, ende ten dunct ons dan geen pijne zijn haer te bedwinghen. Maer int groeten sullen wy altoos bereyt zijn ende niet te traech, maer in een versamelinge daer veel volcx by een vergadert is, de ghene die hem daer pijnt eerst te spreken (ten waer dat zijnder weerdicheyt oft officien toebehoorde) sal zijn onverstandicheyt so laten blijcken.

Hierom wert seer van vele geleerde mannen Sophocles veersken gepresen, waer in hy seyt dat die int loopen hem die aldervoorste maect, ende den prijs behaelt, gepresen wort, ende die de achterste blijft, die wort bespot, maer in raet te geven, geschiedet dicwils contrarie. Want ist dat yemant op een vrage goede antwoort gegeven heeft, so en ist niet behoorlick dat die gene die na hem gevraecht wort daerom anders gevoelen, oft meer daer by hangen, oft hem oock niet volgen en sal, om dat hy oock ghepresen soude worden, even ghelijck by Terentio, die drie Advocaten, doen den eenen seyt, men mach wel te niet doen, den anderen seyt neen, den derden wilter hem op beraden. Och oft God gave dat alsulcx alleen inde comedien, ende spelen maer te belachen en waer, ende in groote Heeren raet niet gevonden en werde, noch ooc by onse medecijns daer een yegelic meer weten wil dan een ander, men vint selden die een medecijne voor goet, ende ghesont hout, ist dat hyse selve niet gemaect en heeft, oft hi salder meer, oft min toe heeten nemen, op datmen hem voor den geleersten, ende geschicsten houden soude. Voorwaer hy sal genoech ghelooft ende gepresen worden, die

een goede meyninghe wt goeder herten, looft ende prijst, ende also hem selven by yegelic een goede opinie maect, ende dat hy oprecht, goet, ende heel ongheveyst is. Maer men vint sommige menschen, die so nijdich ende eergierich zijn, die nemmermeer eens anders goetduncken prijsen en sullen, ende sullen liever met kijven ende argueren den heelen dach besich zijn, dan dat sy eenen goeden raet prijsen sullen, die wt haer verstant oft subtijl begrijp niet ghecomen en is. Maer men soude behooren, den genen die eerst in den raet gesproken hadde, waerder wat ghemist, dat ten besten te keeren, sonder eenige vermetelheyt. Maer selden gebeurt dat, die alder lest in den raet antwoort, heeft dickwils den meesten lof. Men lacht hedensdaechs met den genen, ende het is weert om te ghecken, die op een saecke antwoort, eer die eerste zijn redene volseyt heeft. Daerom ist het alderbeste, ende het wijsselickste, als yemant yet gevraecht heeft, datmen wat vertoeve eermen op zijn woorden antwoorde gheve, want by avontueren alsmen hem niet en verrast, dat hy noch meer daer toe te seggen heeft, ende hier en tusschen machmen versinnen, watmen daer op antwoorden sal. Want dickwils wordense bespot, die door het haestelick antwoorden (om dat sy niet en verstaen, het ghene datter gevraecht wort) contrarie antwoorden. Ende die schande gebeurt soo wel den mondighen clappaerts, als den genen die stijf hoorende zijn. Onse Heere heeft somtijts den Phariseen op haer heymelicke gedachten geantwoort, eer sy haer meininge wtspraken, maer dese haesticheyt en betaemt niemanden, dan den genen die den H. Geest ontfangen hebben maer wy moeten eerst het gedachte van den mensche die ons toe spreeckt wel te rechte verstaen, eer wy antwoorden, ja willen wy wijsselic antwoor-

den. Het en is ooc niet alleen oneerlic gedaen, maer een hooveerdich werc, als yemanden yet gevraecht wort, ende dat een ander dan coemt, ende antwoort op het gene dwelc hem niet gevraecht en is, diemen wel eenen mont roover noemen mach. Ende hy en laet hem niet alleen duncken dat hy wijs is, maer het is een spijt, dwelc hy den anderen doet, ende hy geeft so veel te verstaen, dat hy niet nut ghenoech en is daer op te antwoorden. Want die sulcx doet, wat ist anders, dan oft hy seyde, wat wildy hem dat vragen, die niet en weet, oft en can? Oft wat ist van noode, yemanden dat te vraghen, als ick hier ben? Die ghene die de beste antwoorde niet en geeft als hem yet gevraecht wort, het is hem te vergeven, als hy na zijn beste antwoort. Maer hy is weert bespot te zijn, die antwoort eer hem yet gevraecht wort, ende dat dan zijn woorden niet wel en sluyten. Ende al waert dat hy een goede antwoorde gegeven hadde, nochtans soudemen hem daer door voor een onverstandich man achten. Themistocles wert eens versnaut van Euribiades, doen hy noch jonc zijnde, hem woude pijnen eerst te spreken, nochtans hadde hy een goede bequame redene ende begonst te spreken: O Themistocles (sprack hy) die in een schermschole opstaen eert tijt is, die crijghen een kinnebackslach. Over maeltijt ist oock seer oneerlick te spreken sonder zijn behoorte te wachten, oft eer hem dunct dat tijt is. Wy hebben ons op eenen tijt van eenen Minnebruer grootelick verwondert die anders niet dan Schotum gelesen en hadde. Dese, alsmen over de tafel vanden Bisschop van Cantelberch, daer vele gheleerde mannen tegenwoordich waren, onder de gasten een questie oft vrage opgaf, als hy dit mercte, ende deur dien dat hy wat verre vande tafel sat, tselve niet wel gehooren en conde,

stont hy op, ende riep wel luyde, wat is hier, wat wildy al veel disputeren? Even oft hy seggen wilde, het is te vergeefs dat ghylieden doet, ten sy dat ic dese vrage (hoewel dat daer seer geleerde Bisschoppen by saten) wtlegghe, want hoe swaer het is, ick alleen cant wel wtleggen, want ick weet alle dingen, &c. So hoomedich zijnse ooc die terstont op eenen stoel climmen, ende bekennen dat sy alle dingen ende alle vragen terstont connen solveren ende antwoorden. Ick hebbe eens eenen Legaet van eenen grooten Prince gekent, op den welcken men quaet vermoeden hadde, dat hi tegens Princen bevel wat quaets in den sin hadde, dies hy by nachte inde gevanckenisse gebracht wert. Den derden dach daer na, als die Coninck na die sake vernomen hadde, soo sant hy twee van zijnen principaelsten Heeren tot hem, die hem seggen souden, hoe dat die Coninc op hem niet en wiste te segghen, maer dat zijn dienaers eenen contrarien persoon gevangen hadden, ende dat so door haer schult by gecomen was. Dese Heeren comende by den man, ende eer sy bycans vanden Coninc een woort mochten spreken, als dat sy daerom van hem gesonden waren, so is hy terstont in haer redene gevaren, biddende ende smeeckende seer, dat hem die Coninc in genade wilde ontfaen, en daer en boven hem selven seer verfoeyende. Ende sy lieden daer comende, om den man wt die ghevanckenisse te laten, door des Conincx bevel, werden haer bepeysende, ende vermoeyden door zijn bidden ende smeecken, dat hy hem niet seer claer en kende, maer melde hem selven, dies sy van des Conincx bevel niet en vermaenden, maer zijn terstont weder tot den Coninc gekeert, ende hebben hem die sake te kennen gegeven, dies de onsalige hem hier door tot groot lijden ende verdriet gebracht heeft. Och hoe

schadelic wast hem, dat hy op Iacobus woort niet gedacht en hadde, die spreect: Alle menschen moeten snel int hooren wesen, maer traech int spreken. Hadde hy zijn tonge so lange bedwongen, totter tijt dat sy des Conincx relaes wtgesproken hadden, ende dan stoutelic ende onversaecht geantwoort, hem ontschuldich kennende in die sake, prijsende des Conincx gerechticheyt, wel wetende dat door zijn bevel sulcx niet geschiet en was, ende dat zijn knechten oock niet veel daer aen misdaen en hadden: Also en soude hy hem in sulcke last niet gebracht hebben, maer weder in des Conincx gratie gecomen hebben. In die scholen van der vniversiteyt, is een goede maniere, die hieromme prijs weerdich is, die welcke in alle disputatien gebruyct wort, maer oft geleerde mannen dat ingeset hebben, oft dat door den noot sulcx geordineert is, is my onkennelick. Niemanden en ist gheorlooft in die disputatie te spreken, dan die gene die daer toe genomen ende beroepen is. Ende die gene die een vrage wtgeven sal wtspreken. Ende als hy dan zijn vrage wtghegheven heeft, die gene die om te antwoorden daer toe genomen is, en mach noch so haestelick niet spreken, maer den anderen moet zijn questie noch eerst eens weder verhalen, ende dan noch verbeteren, swaerder maken, oft licht maken, oft meer toedoen, ende dat tot twee oft drie reysen toe, na dat hem belieft. Ende dese veranderinge, verhalinge, vertoevingen valt somtijts den hoorders verdrietelic, nochtans ist nootsakelick ende een remedie, om niet veel onbescheeden woorden in die arguatie te gebruycken. Ende als sy te seer int argueren verhitten, so wort haer vanden hoorders ende omstanders bevolen te swijghen, om dat eens anders behoorte dan oock zijn soude. Maer dick-

wils (ick kent) moeten sy swijghen, die nochtans orboorlick zijn ghehoort te wesen, maer het is altoos beter yet dan niet. Ende dese maniere ende remedie is den Walen bysonder nootsakelic, want boven haerder tonghen lichtveerdicheyt, zijnse noch altijt subtijl ende sterc int argueren. Maer boven al, die yet spreeckt, hy spreect te vergeeft, heeft hy geen gehoor oft geloove. Daeromme, die niet haestich en is int spreken, maer al versinnende hem wat verpoost, die sal wel gehoor hebben, ende men sal sijn woorden oock geloove geven, het welcke onse Rethores oyt hebben voor een goede leere gepresen. Want een yeghelick die sijn redene so tractim begint, hem versinnende voor den hoorders, het is merckelick, dat hy sijn woorden sonder bedroch spreect, niet te voren versiert oft gepractiseert. Ende oock altoos, die sijn redene in den raet manierlick somtijts is wtsprekende, sijn woorden sullen ghemeynlick meer dan eens anders mans woorden geacht worden. Daeromme leeren dese gheveysde meesters also gheveysdelick spreken, om datmen haer woorden soude ghehoor ende geloove geven, gelijc Homerus seyt dat alsulcx Vlysses een was. Daeromme en salmen niet aenmercken alleene wat dinge datter geseyt wort, maer wt wat herten, oft wt wat meyninge dat ghesproken wort. Het ghebeurt oock dickwils dat wy somtijts yemanden yet vragen, dwelck ons vrienden zijn, om dat wy mercken dat sy te seer schamel zijn, ende te bloode int spreken, om dat wy haer tot eenigen cout verwecken souden. Daeromme die antwoorde wilt geven, op het gene dat hem niet gevraecht en wort, ende daer door den hoorder tot hem locken wilt, die doet gelijck oft yemant sijnen vrient cussen wilde, ende dat eenen anderen daer tusschen beyden schoot,

om gecust te worden voor de selven. Hadde de jonghelinck, wien Octavianus vraechde, om dat hy hem van aensicht in als soo ghelijck was, oft sijn moeder somtijts in des Keysers hof geweest was, slechtelic geantwoort, daer hem niet slechtelic gevraecht en wert, so en soumen hier mede niet ghelachen hebben. Maer doen den jongelinc vernam, dat hy met hem spotten wilde, antwoort hy, met grooten lof sijns verstants, dat sijn vader daer dicmael gheweest hadde, maer sijn moeder niet, heeft also op des Keysers nichten zijn antwoort gedraeyt. Men vint oock sommighe menschen die een ydelheyt, oft een beuselvrage versieren connen, om dat sommige clappaerts daer op antwoorden souden, ende datmen so met haer spotten mach. Gelijc het is eens gebeurt, datter eenen Predicaren Monick aen een coopmans tafel sat en at, die tot alle naelden eenen draet wist, ende so werden daer sommige spotters by ontboden, de welcke hem menige ydele vrage ende beuselinge vraechden, maer hy wist haer op alle woorden terstont antwoorde te geven, ende in goeder neersten. Onder al wasser een die hem vraechde, oft yemant een compact met eenen ghemaect hadde om hem te leveren twee vaten schapen melcx, oft hy hem met hinnen melc soude mogen betalen. Hy antwoorde jae, alst hinnen melc hem so profijtelick ware, als schapen melc, ende hier door werden sy alle lachende, ende met hem spottende. Daerom ist veel eerlicker, als yemanden wat ghevraecht wort, dat hy hem excuseert, seggende dat hy daer geen verstant af en heeft, ende laet die questie om gaen tot eenen anderen, die daer bequamer toe is om sulcx te solueren. Gelijc alsmen yemant den eersten croes wijns schenct, die sal om der eerbaerheyt wille dien voort gheven eenen anderen die hem

dunct eerlicker te zijn, soo salmen ooc sulcke ydele vragen altoos vanden halse stoten. Ende als hy somtijts niet voor by en mach, ende dat zijn behoorte is te antwoorden met alder eeren mach hy dan seggen, dat hy voor die hant niet en weet daer op yet te antwoorden, dat hoorens weert is, hy soude hem eerst daer op moeten bedencken, oft met sijn boecken beraden, ende door sulcken manierlicheyt sal hy meer lofs verwerven, dan oft hy veel geantwoort hadde. Ende hierom verstandighe mannen en sullen die sulcke niet prijsen, die altoos seer vyerich zijn om lof te hebben, door haer subtijle antwoorde, oft door een redene terstont voor die hant wt te spreken, meer dan om wel te spreken. Ende niemandt en sal hem meer ontsien yet voor die hant, oft subtijlic te spreken, dan die gene, die alder wijselickste connen spreken. Demosthenes en plach nemmermeer sijn oratie te doen, dan altoos door geschrift ende dat om alsulcke sake, om dat hem het volc nemmermeer quellen en soude, om subijtelick een oratie te doen. Maer wy lesen dat Cicero sulcx maer eens gedaen en heeft. Ende die selve Cicero, als hy eens op eenen gesetten ende sekeren dach voor die hondert mannen oft hondert Rechteren een sake soude moeten bedingen, so heeft hy een van sijne slaven, Erotes ghenoemt, vry ende liber ghemaect, om ghene andere ghediensticheyt, dan om dat dese slave Ciceroni gebootschapt hadde, dat die sake ende gedinge tot des anderen daechs wtgestelt was. Dese grote meester, ende sulcke wonderlicke constenaer int wel spreken, die boven yegelijcken vermocht sijn oratie subijtelic ende voor die hant te doen, was nochtans, so sorchvuldich, dat hy niet onbedachtelic, ende sonder wel versinnen, wt sijnen monde en liet gaen, om datmen niet segghen en soude dat hy anders

sprac dant behoorde. Voorwaer haer grote wijsheyt [ende] wetenschap maecte haer traech, ende so versinnich int spreken, maer die onverstandicheyt maect ons gemeynlic seer stout ende snel int spreken. Hierom vermaent Syrach seer scherpelic: so ic oyt eerst geseyt hebbe: Hoort al swijgende, eere ende gratie suldy van eenen yegelicken verwerven. O jonckman [al]st noot is en spreect noch nauwelick in u saecke, [ende] als u yet twee reysen gevraecht wort, versint dan [no]ch wat ghy antwoorden sult. In veel saken ge[la]et u oft ghy onverstandich waert, hoort al swijgende, ende ooc al vragende. Als ghy int midden van groote Heeren staet, wilt u niet onderwinden oft voornemen te spreken, ende daer oude mannen zijn, mijdt u daer van veel te spreken.

Maer haerlieder redene is noch veel onbequamer ende onnutter, de gene die spreken, dat hooft noch steert en heeft. Ghelijck die ghene doen, die terstont bereet zijn om dwaselick te antwoorden, [ende] nochtans en connen sy gheen eynde van haren woorden gemaken. Maer het is genoech datmen antwoort gelijc Plato spreect, so Socrates leerde antwoorden van zijnen meester Eutimedus, in deser manieren: Als u yemant vraecht, is u vader niet thuys, segt neen, hy en is niet thuys: Begeert hy dan meer te weten, vragende waer hy is, segt dan hy en is noch wt den raet niet gecomen. Maer het is overdaet ende te veel geantwoort, als u gevraecht wort oft u vader thuys is, dat ghy dan spreect, hy is eergister gereyst doort bevel van den Heeren tot den Keyser, ende vertelt hem so die heel sake van sijns vaders bootschappe. My dunct die aldus antwoort doet wel soo onverstandelick, als die ghene die zijnen ghebuerman eenen mortier gheeft, die welcke een schootel van hem begheerdt gheleendt

te hebben, oft die hem eenen trefter eyscht, den gantschen huysraet te voren leyt. Soo oock alsulcke dwaesheyt machmen aen haerlieden mercken, die veel breeder antwoorden danmen haer vraghende is. Horatius spot ende gect met eenen, die als hy soude schrijven die oorloge van Troyen, die selue hooger ende breeder begost dant wel van noode was, maer noch grotelicker misdoen die ghene die antwoorden het ghene dat noch hemel noch eerde en raeckt, ghelijck oft yemant (soo Demenactes seyt) eenen bock woude melcken, ende een ander daet onder een sifte hiel.

Ende oock in eenige saecken het recht aengaende, een ghetuyghere die te veel spreeckt, brengt den verweerder dicwils in last, cost of schade, oft meer antwoorden dant behoorlick is. Hy sal lichtelick wt bollen het gene dat den anderen hinderlick wesen sal. Ende door veel sprekens ist somtijts onmogelic te onthouden, het ghene datmen ghesproken heeft. Nochtans zijn die getuychenisse hier omme gheordineert, ende worden scherpelick ondertast ende ondervraecht.

Vande onmanierlicheyt van spijse ende dranck, hebbe ick dicmaels op ander plaetsen vermaent, daerom laet ons voort gaen in ons eygen, ende sonderlinge nootsakelicke dingen, die ons behoorlick zijn om te beteren. So dunct my voor al de principaelste leere te zijn, dat nyemant sijn tonge wel en sal connen bedwingen, hy moet eerst door die berueringe des herten, der redenen onderdanich zijn ende gehoor gheuen. Wy sien dickwils dit merckelick gebeuren, als yemandt die haest ende onmanierlick ghestoordt is, hoe hy meer ende vaster voor hem neemt, niet veel te segghen oft manierlick te antwoorden, hoe hy te vreeselicker door de gramscap

(die gelijck een wintbuye den ancker vanden sche[pe] smijt) ghebeyrende is, ende met zijn tonghe alle quaetheyt sprekende is. Het selve ghebeurt oock door groote blijschap, oft door droefheyt, oft door vervaertheyt, oft verbaestheyt, oft door eenighe hope. Maer die met sulcker neerstiger ende sorchvuldigher indachticheyt, zijn sinnen so wennende [ende] bestierende is, dat hy hem nerghens inne te seer verblijden, vergrammen, oft vreesen, oft hopen en [sa]l: met sulcker sorchvuldicheydt sal hy dan oock wel zijn tonghe bestieren, daer hy zijn herte ende sinnen can door regeren. Want gelijck dat oock al te vergheefs is, eenen wtsinnigen mensche te onderwijsen, gaet manierlick, neemt uwen tabbaert so om dlijf, siet wijsselic voor u, oft ten sy dat ghy hem die rasernie eerst verdrijft. Also ist ooc te vergeefs, dat ghy eenen hoveerdigen mensche, oft die metter ghiericheyt, oft met haet, of met wellusticheyt besmet is, vermanen wilt hoe hy spreken sal. Die hem vreest by eenen wreeden Heere oft Prince te gaen, ghy moet hem eerst onderwijsen, dat hy sulcke onbehoorlicke sinlicheyt moet bestieren. Ende bysonder moet hem yegelic alder nauste wachten, voor het gene daer hy aldermeest in gebreckelick soude moghen wesen, waer toe ons seer behulpelick sal wesen, dat wy ons selven wel leeren kennen. Niet sonder redene en wort Socrates verduldicheyt van yegelijcken gepresen, die tegen natuere alle begeerlicheyt, met crachten ende met stercker gewoonte, so [te]mde ende bedwanc, dat hy scheen sonder eenige pas[si]e te wesen. Door dese verduldicheyt der herten, heeft hy oock gecregen diergelijcken lijtsaemheyt des lichaems, teghen alderhande tegenspoet, hoedanich ende hoe swaer die wesen mochte. Die Philosophen bekennen ende seggen, dat den dorst qua-

licker is om verdragen dan den honger, al ist beyde quaet om lijden, maer Socrates plach met dusdanige gewoonte den dorst te verwinnen ende te verdrijven. Als hy na der ouders manieren zijn lichaem wat oeffenen ende vermaken wilde, op sulcke tijden alsmen meest begeerlic was, ende genegen om drincken, soo en wilde hy nemmermeer drincken voor dat hy sach dat yeghelijcken zijnen croes wtghedroncken hadde, niet dat hy hem voor eenich hinder vreesde met ander lieden te drincken, maer dat hy also zijnen grooten appetijt om drincken leerde bedwinghen. Ende also met sulcker manieren bedwanck hy zijn lichaem tot waken, tot hitte, tot coude, ende tot grooten arbeyt. De ghene die dan die fortselicke begeerlicheyt der natueren, so oock in zijn bedwanck heeft, die sal zijn jeuckende tonghe oock wel bedwinghen connen. Die ghene die seer dorstende is, ende hem can bedwinghen ende onthouden van drancke, die sal hem oock wel bedwinghen niet veel te drincken: Desgelijcx als yemant een oorsake heeft om spreken, ende hy ghevoelt zijn tonghe (jae oft sy dorstich ware) daer toe seer gheneghen om spreken: Nochtans bedwingt hy hem, dat hy niet en spreeckt, so langhe tot hem noot oft profijt dunct te zijn, zijn reden wt te spreken, dese sal hem dan oock lichtelick connen bediwnghen, om gheen onmanierlicke ende brootdroncken woorden te spreken. Ende sulcke manieren om tamelick ende behoorlick te spreken, en sullen wy na ons begeerlicheyt niet ghebruycken, maer na die hoorders ons voeghen, ende niet soo langhe spreken, tot dat ons genoecht, maer altijt behooren wy te aenmercken, oft den ghenen oock behaghelijck is ons reden te aenhooren. Waert datmen eenen schipper oft crijchsman soo langhe

liet spreken tot dat hy dies versaeyt ware, als hy van zijn victorie begint te clappen, so souden wel een heel historie van Troyen conterfeyten. Maer als hy overdenct wat heeft yemant met al dese woorden te doen, ende die te aenhooren, soo dat hy lichtelick bevroeden dat beter is, dat hy in tijts aflate, te wijle dat hy haerlieden noch behaghelijck is, dan oft sy door overvloedicheyt van woorden walginge cregen. In het eynde der comedien voechtmen gemeynlick by: Blijft gesont, ende verheucht [u] lieden door ons genoechte, want daerom houden sy so subijtelic af, om de toehoorders noch hongerich te laten ghaen, maer het eynde van een clappaerts redene brengt alloos walginge, ende voor sijnen lof heeft hy een spottinge. Daerom die hem int ghene can bedwinghen te spreken, daer zijnen geest toe ghenegen is, die sal hem lichtelick in alle ander dingen bedwingen. Athenodorus die Philosooph als hy oorloog begheerde om zijnder outheyt wille om van den Keyser Augusto te vertrecken, so vermaende hy den Keyser int scheyden, dat hy niet doen oft spreken en soude als hy gram waer, hy soude eerst alle die 24. Griecxsche letteren overpeysen, ende tegen hem selven overslaen, ende daer soude hy remedie in vinden tegen die gramschap, maer die Philosooph meynde hier door, dat deur alsulc vertoeven die gramschap swichten, ende nemmermeer te seer haestich zijn en soude. Die Keyser door dese woorden heeft hem met zijn armen omhelst, seggende: Och, ic hebbe ws noch wat van doene, ende hielt hem door dien noch een heel jaer by hem, om dat hy van hem stilheyt ende sedicheye leeren soude. Hoe comet, dan dat wy so veel respijts onser tonghen niet en gheven, als sy ghereet is om te clappen, dat wy eerst oock onsen heelen A b c mogen

overslaen. Terentius seyt in Hecyra, als Laches met eender hoeren spreken moeste, so seyde hy tegen hem selven eerst: Ick moet wel toe sien, dat ickt door dese gramschap niet en verbosse, oft dat ick niet en doe, dwelck my nae berouwen soude. Hebben die Heydenen sulcx in haer spele ende Comedien ons gheleert, hoe veel te meer sullen wy Kerstenen dan den menschen ooc behooren sulcx te vermanen, met boecken, ende leeringhen te schrijven. Pallas (soo Homerus schrijft) zijnde die Goddinne der wijsheyt, belette, dat Achilles met sijnen sweerde Agamemnon niet en quetste, maer het kijven ende het schimpich spreken lietse noch gedogen. Maer het gene dat Pallas in hem wrachte, dat moet die redelicheyt nv in ons wercken, niet dat wy ons alleen mijden sullen met onse handen te smijten, maer oock met onser tongen en behooren wy niemanden te deeren. Ia willen wy ooc luysteren ende onderdanich zijn den H. geest Christi (soo Achilles Pallas was) hoe dicwils trect hy ons metter ooren, ons vermanende dat wy wel sullen spreken, als ons yemant qualic toesprekende is. Die gramschap is een onvermeugen begeerte, maer die genoechte, bedrijft ende stelt groote brootdronckenschap voort. Het is den minnaer een groote vreucht altoos van sijnder vrijersse te clappen, maer die niet en minnen, en scheppen daer gheen groote recreatie in. Die ghene die so vierich minnen, door die groote begeerlicheyt en laten sy haer niet alleen duncken, dat die menschen op haer woorden achte slaen, maer spreken ooc somtijts wel aen, hetgene daer gheen leven in en is. Gelijck Plautus vermaent, datter een jonc vrijer was, die tegen den stijl, ende grendel vander deuren woorden maecte, soo oock teghen het bedde daer hy sijn ghenoechte op bedreven hadde,

jae, oft tegen die gouden ringen ende snutdoeck, van sijn liefste gesonden, oft die hy seynden wilde tot sijnder vriendinnen. Soo oock die schaepherders clappen wel tegen haer schapen, ende tegen die boomen oft velden, haer laten dunckende door die vyericheyt, dat op haer woorden wort acht geslagen. Het dunct menigen ooc een groote vreucht te zijn, als hy zijnen vyant eenich leedt verwijten mach. Maer die gene die noch vyant, noch niet lief en hebben, en zijn hier mede geensins beholpen. Ic hebbe eenen persoon gekent, die Griecx begonste te leeren, ende hy creech daer so groote vyericheyt ende begeerte toe, dat hy yegelicken int Griecx aensprekende ende groetende was, ende int Griecx zijn redenen verhaelde, ja al en verstonden sy niet veel Griecx, so vyerich was hy om zijn Griecx met een yegelijc te spreken. Ende ooc was hy also quellic ende moeyelick, den genen die nochtans wel Griecx consten, dat sy altoos met hem spottende waren, want het Latijn was haerlieder gereerder om spreken dant griecx. Plutarchus vermaent ooc van eenen die eens gelesen hadde in twee oft drie boecken die Ephorus beschreven hadde van Epaminondas, ende dese waer hy quam, yegelicken was hy moeyelic ende daer mede quellic, altoos vertellende van het gene dat hy in die boecken ghelesen hadde, ja op alle maeltijden was hy hier mede in die weere, so dat nergens vermaec oft vrolicheyt en was daer hy quam, altoos het selve vermanende, so dat elcken van hem die walge stac, so dat hy daer wt dan naem behiel Epaminondas, want hy altoos van zijn feyten verhalende was, ja ende meer glorioosheyt daer in hadde, van Epaminondas selve in zijn leven daer door gehadt heeft. Also ooc die eerste vander scholen comen, ende die haer laten duncken dat sy hooge ende seer wel gheleert zijn, om

dat sy te Loven oft te Parijs gestudeert hebben, oft om dat sy eenigen naem van promotien oft meesterschap vercregen hebben, het is al van haer geleertheyt, dat sy voor yegelicken clappen ende vermanen. Maer den lust, die welcke metter tijt noch vercoelt ende in hem selven cesseert, soudense met redenen eerst bedwongen hebben. Ende gelijc die sorgen ende vreesen voor eenige hooge vloeden, sullen die dijcken aldermeest versien, ende bewaren, daer haer dunckt dat die vloet aldermeest zijn crachte plach te baren. So behooren wy ooc onse redelicheyt aldermeest te wercke te leggen, om ons te bedwinghen, in het gene daer onse sinnelicheyt alder vyerichste toegenegen is te spreken. Socrates seyde altijt, dat hy sulcken dranck oft spijse niet en begeerde, die welcke maer een lockinge oft lackernye en was, om altoos meer te eten, oft te drincken, ja al en hadden wy dorst oft hongher, gelijck nieuwen most die altijt soet in den mont is, ende gelijck taerten ende vlaeyen, oft eenich ander bancket suycker, aengesien dat hierinne het meeste perijckel gelegen is, om onmanierlick den buyc op te vullen. Daerom behooren wy ons oock te mijden van sulcker redenen, daer ons dunckt dat wy niet wel, doort behagen wt en souden connen gescheyden. Daerom behoordy oock wel te versinnen, eer ghy u tonge ontsnoeren sult, wie ghy zijt, voor wien dat ghy spreeckt, wat dat ghy seggen wilt, van wien ghy spreken sult, wat persoonen dat zijn, op wat plaetsen dat ghy zijt, ende oft den tijt sulcx eysschende is. Ende dan ten lesten, wat goet, wat mach, u, oft yemant anders. Ende in sulcken saken suldy dan yet bevinden, waer door ghy u selven ontraden sult te spreken. Ende dan suldy noch overpeysen, oft eerlic wesen,

sal oft oneerlick, oft nootsakelick is, oft sonder perijckel sal wesen, ofter yemant door verheucht oft bedroeft sal worden. Ende dit aenmercken ende bevroeden, sal ons een goede hoede int spreken ende int swijgen wesen. Ende hier door comet so ick vermaent hebbe dat die hier voormaels die eloquentste ende die welsprekentste waren, dat die nemmermeer seer haestich en waren om spreken, ende altoos int beginsel bloode ende beducht. Maer die wijsheyt sal voorwaer altijt den verstandigen bloode ende beducht maken, ende die sotheyt sal den gecken stout maken. Men plach te seggen dat Pericles om zijnder wtnemender eloquentien, in zijn sprake donderde ende blixemde, nochtans eer hy altoos een oratie beginnen woude, ginck hy den Goden sacrificie doen, om dat hy anders niet spreken en soude, dant behoorlick en ware. Ende by den Romeynen was oock een maniere, dat sy altoos drie oft vier veerskens spraken, eer sy haer oratie begonsten, God biddende, dat eerlick ende salichlic wesen mochte, ende tot der ghemeynen profijt, al het ghene datter verhaelt soude worden. Die eerbaerheit wort ooc dicwils aenghesien na den tijt, na die plaetse, ende na persoonen, maer achterclap, onnutte woorden, oneerbaer redenen, schimpich verwijt, wort nv tot alle tijden, in alle plaetsen, ende van alle persoonen schandelic verfoeyt. Want niemanden en betaemt vileynige vuyle woorden te spreken, maer somtijts mistaet een gebrec, den eenen meer dan den anderen. Gelijck onnutten clap mistaet, ende voecht den ouders qualijcker dan den jongers, den Priesters meer dan den Ruyters. Ten anderen voeget oock qualicker voor die jonghers, dan voor volwassen oft gehouden mans, onbehoorlicker voor u kinderen, dan voor vreemde. Ende daerom die eerbaer geacht

wilt wesen, sal door sulcke manieren dit quaet soo van hem stooten. Wat is schandelicker, dat oude grijse persoonen, ja die met eenen voet in haren put gaen, eenige onreyne woorden door haer tonge wt den monde laten vliegen, die door haer crancheyt des ouderdoms sulcx niet meer en connen gheplegen, noch ghedoen. De handen hangen oft sy lam waren, die beenen zijn van t'fledercijn gequelt, alle zijn leden crimpen in een, hy gaet al schuddende met den hoofde, maer alleenlic die tonge can noch haer valscheyt baren, door het spreken van sulcke onreyne, oneerbaer woorden ende redenen. +Ende als wy dan alsulcx aenmercken ende sien, want wy meer dan eens tsjaers dat sien gebeuren, hoe vreemt sien wy op? wat vreemder gedachten rijsen in ons? ende als den ouden grijser dan wech gaet, wat groter eeren wort hem dan na gesproken? Ick wil hier vertellen, dat ick selve in Italien ghesien hebbe, maer so bedectelick, dat ick niemant in geen suspitie brengen en sal. Ic was by drie Griecken, den eenen was een moninc, den anderen tamelick wel geleert, den anderen was een jonghen ontrent van vijftien jaren. Den moninck hadde zijn maeltijt versuymt, daerom beschicten wy dat hem wat etens gebrocht werde, hy hadde aen twee eyeren genoech, noch hy en begeerden oock anders niet meer. Daerom docht my dat heel een vroom goet man was, inde H. schriftuere oock neerstich, hoe wel dat hy niet meer dan die gemeyn Griecsche sprake en verstont. Hy was so slecht, so leelick, ende afgrijsselick gecleet, ooc waren zijn cleederen so besmuystert ende vet, so dat ic meynde, dat Hilarius den Heremijt veel suyverder ende reynder gecleet was. Tot noch toe is hy eenen moninck in als ghelijck hy passeerden oock voor eenen moninc. Maer int leste des maeltijts,

wert hy hem seluen, seer ongelijck, want soo haest als die tafel, ende spijse opgenomen was, begostmen alderhande beuselen te verhalen. Daer trock desen geleerden mensche, een griecx boecxken wt sijn mouwe, daer sommige miraculen in geschreven stonden. Sy seggen ooc dat byde Griecken een maniere is, dat de priester na het ampt, den gemeynen volcke eenige mirakelen, die yewers geschiet zijn verhaelt ende vertelt. Dat hadde nv des Sathans discipel voor de handt ghenomen, soo dat die voorreden, waer in de Priester het volck tot toehooren beweecht, was ghelijck het alderbeste, waer mede tselue volck tot dancsegginge tot Godt te dancken, ende te loven vermaent ende geleert wort. Maer in het middel, warent louter vuyle, schandelicke ende oneerlicke woorden, die ooc een openbaer hoere int bordeel, oft inder baedstoven voor ons soude schamen te spreken. In dit lesen hadde mijnen goeden moninck heel groote geneuchte, jae hy begoste hier in so vrolic te zijn, ende so te lachen, dat hy bycans versticte, hy spronck op, ende neder, ende tot elck oneerlick woort, wist desen moninc ooc een rabbauwerijtken te doen, oft vuylicheyt te seggen. Den jongelinc die daer by sat verwonderde hem, ende men soude voorwaer om sijne jonckheyt tselue gelaten ende hem goede Christelicke exempelen voorghelesen hebben, ooc soo hadde ic meer van desen moninck een goede vermaninghe ende onderwijsinghe verwacht, dan een goet gemoet. Maer het worden gemeynlic alsulcke gesellen, die niet anders dan ceremonien ende keuckendienst en leeren. Men hadde hem vleesch voor geset, ende het was daer toe eenen vleeschdach, maer hy en wilde door heilicheyt geensins eten. Hy en soude oock gheen ander cleet aenghedaen hebben, al hadde yemandt hem een ghe-

schoncken, ende in het gene daer hy van Gods wegen zijn heylicheyt in soude bewesen hebben, was hy so godloos ende ongeschickt. Hy soude hem ten minsten voor den jongelinc geschaemt, ende alsulcken oneerlicke ende oncuyssche woorden niet gesproken en hebben, daer den jongelinck grootelick in vererghert wert. Paulus en heeft niet gheboden, datmen een hayren hemde, oft cleet, oft een besmuysterde vette cappe aendoen sal, maer hy vermaent ons tot suyverheyt, ende reynicheyt der tongen, gelijck tot den Ephesien: Geen woorden die quaet zijn, en suldy wt uwen monde laten gaen, maer die goet is sal spreken tot versterckinghe des geloofs, op dat den hoorder mach gratie verwerven. Ende noch int navolghende capittel: Hoerderye, oncuysheyt, ende alle onreynicheyt en mach van u niet genoemt worden ghelijct den heyligen betaemt, oft vuylicheyt, sots claps, ende boeverye, die tot geenen profijt en comen, maer altoos dancsegginghe laet van u hooren: Ende ooc die leugene is hy daer int selve seer misprijsende ende verfoeyende. Daeromme (spreect hy) legt af die leugenen, ende spreect met uwen naesten die waerheyt, want wy alle ledekens zijn aen malcanderen gehecht. Hoe sorchvuldelick doet hy Thimotheum wijcken van die leugenen. +Met wat grooter verbolgentheyt verfoeyt hy die ghene die onvruchtbaer woorden spreken. Hy en can oock niet verdragen, dat die weduwen so ledich over al loopen in ander vreemde huysen, ende niet en clappen dan onbehoorlicke woorden. Ende noch tot den selven schrijvende, verfoeyt hy oock het onnuttelick gekijf, ende twist, het welck onder het decsel der gheleertheyt, genereert groote tweedrachticheyt.

Maer nv is dese ydele clappernye ende quaetsprekinghe sonder dat sy eenen Kersten mensche

niet wel en voecht, boven dien, oock niet profijtelick, ende altoos niet sonder perijckel. Het schijnt dat sy in haer selven heeft een ketelinge van eeniger recreatien, maer dese is seer oneerlic, eenen grooten woecker des hertsweyrs, na haer treckende. Want als ghy wt uwen monde hebt laten gaen, dwelck ghy behoorde geswegen te hebben, terstont volchter dickwils berou ende leetwesen na, om dat ghy het ghene, (dwelck door u brootdroncken tonghe ontvloghen is, eenen anderen sulcx betrouwende) niet weder in halen, oft wederom roepen en cont oft en mocht, ende een ander en latet hem ooc niet min ontvliegen. Ende dat cleyn vermaec ende corte genoechte der tongen wort also met grooten ende eeuwigen hert-rou dicwils geloont ende vergouden. Ende men seyt oock een gemeyn woort, dwelck hier wel dient: die spreect al wat hy wilt, moet dicwils hooren dat hy niet en wilt. Ende gelijck Hesiodus schrijft: Wanneer ghy qualic ghesproken hebt, so suldy quade antwoorde wederom hooren. Hierom die altijt bereyt is om zijnen naesten zijn leet te seggen, die melt dicwils ende beclapt hem selven tot zijnder schanden, oft grooter schanden. Maer het alder leelicste is, dat de gene die eenen anderen beclapt oft accuseert, wort dicwils op sulck feyt selve bevonden, dwelck hy den anderen verwijtende is. Gelijck als yemant over maeltijt eenen scheelaert oft losschaert heet, ende selve maer een ooge en heeft. Ende oft yemant eenen anderen wilt dieverye aentijgen, ende selve een kercroover is, oft die yemanden overspeelder oft hoerjager noemen wilt, ende selve een vrouwen vercrachter is. Ende dit is het ghene, dat wy somtijdts sien een cleyn caf in ons broeders ooghe, ende wy dragen eenen balck daghelicx in onse ooghe. Daerom in geender ma-

nieren en sullen wy connen remedieren ons quaet, ende ons ontwennen van dese snateringe, ende valscheit van onsen naesten laten te spreken, ten sy dat wy die male die achter op onsen rugge hangt, voor op onse borste hanghen. Want den genen die door redelicheyt, oft eerlicke ende deuchdelicke saken zijn tonge niet en can bedwingen, alsulcke mach de vreese van schade ende hinder bedwingen, ende overmerck van schaden, dickwils het jeucksel der tongen verdrijvende is, gelijck den eenen nagel wort met den anderen verdreven. Het sal ons oock seer behulpelick wesen, dat wy dicwils overpeysen by ons selven, het leven van ander menschen, die door het misbruyc van haerder tongen, haer selven in lijden ende verdriet gebracht hebben. Ende als wy dan ooc selve, door onse tonge in laste ende in grooter noot geweest hebben, sullen wy teghen ons selven spreken: Och door het ghebreck van mijnder ongesnoerder tonge, hebbe ic eens die schade geleden, ic wil my voort aen wachten, dat ic my aen sulcken steen niet meer en stoote. Het salder ooc veel aen helpen, dat yegelick alle avondt overpeyse wat deucht oft profijt dat hy van dien daghe bedreven heeft, oft hy met zijnder tongen, meer quaets oft profijts gewracht heeft, dan met zijn wercken, ende als hy dan bevint dat hy yet ghesproken heeft, dat orboorlicker ghesweghen hadde geweest, so sal hy met leetwesen hem selven castijen ende corrigeren.

Door alsulcken middel sullen wy ons lichtelick en geringe ontwennen, van sulcke ydel clappagie, ende onse tonghe wat badt leeren snoeren. Ende door ditte, sal de voorsichticheydt ende wijsheyt, ons oock aencleven, en alle te samen accorderen.

De wijse man bewijst ons noch een ander remedie, hoe dat wy ons der valscher clappernyen niet

seer aentrecken en sullen. Dat is, als ons yemant [me]t woorden misseyt, dat wy overdencken sullen, [ho]e dickwils wy oock wel eenen anderen misseyt hebben, ende soo sullen wy te lijdsaemlicker verdragen het ongelijck dat ons misseyt wort, ende om dat wy begeeren datmen ons vergeven sal, soo ist ooc wel noot en behoorlic, dat wy eenen andere ver[ghe]ven moeten. Aldus zijn Ecclesiastes woorden: [N]ae alle woorden die de boose spreken sullen en wilt [u] herte niet begeven, op dat ghy uwen dienaer niet en hoort quaet spreken, ende om dat u herte ooc wel weet, dat ghy uwen naesten dicwils misseyt hebt. Maer sommige quade woorden moeten wy somtijts ten besten keeren, ende altoos in genen erge nemen, ende dicwils sullen wy ons gelaten, als oft wy [di]e niet verstaen oft gehoort en hadden, oft willen [w]y nauwe toe luysteren, als yemant van ons yet spreect, wy sullen ons alte lichtelick altijt stooten. [I]ae ende dicwils ons aentrecken die woorden die ons dienaers spreken.

Ic hebbe u nv vermaent, hoe ghy eens anders brootdroncken tonghe verdragen sult, ende hoe wy ons voor sulc ghebrec wachten sullen, ende hoe wy ons selven daer in castijden, ende corrigeren moeten. +Maer nv ist tijt, dat ic v ooc vermanen moet met luttel woorden, hoe dat wijt maken sullen, dat eens anders fenijn ons so min schadelic sy, alst meugelic is. Hier teghen en is geen stercker remedie, dan dat een mensche hem soo regere, dat niemant op hem luttel oft niet veel en weet te seggen, ende op dat sy geen oorsake en hebben om haer pijlen nae v te schieten. Maer ooc een valsch accuseerder oft overdrager, en sal hem ooc niet vreesen om die ontschuldige te beclappen, maer altijt moeter een cleyn oorsake schuylen, soo dat waer is, ghelijck men daghelijcx

spreect, daer moet water zijn daer t'calf verdranc, hy maect wel het feyt veel swaerder oft leelijcker dant gheschiet is, maer altijt isser eerst een oorsake des quaets. Een spinnecop al dat sy wt haren lijve druct dat wort fenijn, maer daerom en ontsuyvert sy alle cruyden oft vruchten niet, want sy en sal nemmermeer ontrent de alsene comen. Noch zijnder meer ander materien, daer sy haer voor mijdende is. Astrides en werdt noyt beclapt oft gheaccuseert, want soo deuchdelick, ende eerbaer was hy van manieren. Ende al ist datter somtijts een quaedt gherucht oft eenen oneerlijcken roep coemt, over den ontschuldighen, alsser gheen wortel en is waer door dat gherucht meerder op rijsen mach, so sal hy in hem selven weder verdwijnen, ende dat van niet comen is, sal weder in niet verghaen, ende somtijdts in lof en prijs vanden ghenen die beclapt was, veranderen. Paulus den Apostel wist wel wat grooter quaedt dat was valsche beclappinghe. Daerom vermaent hy, dat wy ons niet alleen wachten ende mijden moeten van alderhande boosheydt, maer oock van alle manieren ende specien, die quaedt schijnen te wesen. Hy bekent dat den offer der Afgoden in hem selven soo quaet niet en was, maer nochtans door het quaet vermoeden van den volcke, om niemant te schandaliseren, verbiet hy datmen daer niet af eten en sal. Maer nochtans en heeft hy dat selve by den Corinthen niet geuseert, want hy en woude by het Evangelie niet leven, dwelc hy in den dach prekende was. +Iulius Cesar heeft Pompejam zijn huysvrouwe eens verlaten, om dat den roep over al ginc dat sy van Clodio geschoffiert was, ende als Clodius om dier saecken wille voor het recht be-

trocken was, ende die Keyser wert daer oock ontboden om zijn getuygenisse te seggen, so sprac hy: [D]at hy noyt eenich quaet vermoeden op zijn huysvrouwe ghehadt en hadde. Doen sprack die ghene die Clodium gheaccuseert hadde: Waerom hebdy [ha]er dan van u doen ghaen? daer op antwoorde Iulius: Om dat eens Keysers huysvrouwe haer [be]hoorde so manierlick te regeren, dat sy oock vry van alle quade suspitien ende beclappinghe zijn moet. Het was een rijpelijc woort, maer hadde hy hem selve daer voor altoos wel ghemijt, ende volbracht dwelck hy van zijn huysvrouwe eyschte, [he]t soude meer gepresen geworden hebben. Maer al [en] heeft hy sulcx niet volbracht, wy zijn na ons wterste beste schuldich dat te volbrengen. Laet ons [in] als Paulum gehoor geven ende onderdanich zijn, [lie]ver dan wy in eenich tijtelken Gods Evangelie souden verstooren. Dat is onsen Christelicken [na]em, die wy door het H. Doopsel over die vonte ontfangen hebben. Paulus seyt dat een Bisschop [vr]y van eenighe sonde moet wesen, oft van eenich gebreck, niet om dat hy daerom niet weerdich en [is] der officien, maer om dat hy daer door van zijn ondersaten niet veracht en soude worden hem onweerdich daer toe kennende. Ende aldus, waeromme willen wy valsche beclappinge vreesen, als wy altoos een suyver, onbevlecte conscientie hebben, dwelck Petrus die Apostel ons wel gheleert heeft, in zijn Epistole. Wie isser (spreeckt hy) die [u] lieden hinderen sal, als ghy Gods navolghers gheweest zijt? Ende ist dat ghy yet om die rechtveerdicheyt moet lijden, soo suldy salich worden? Maer haerlieder vervaertheyt en wilt niet vreesen, op dat ghy-lieden niet verturbeert en wort. Maer maeckt uwen Heere Christus heylich in u lieder

herten, altoos bereyt om voldoeninge tot yegelic[ken] die van v bescheet begeeren ende redelicheyt van [het] gene, daer ghy door hope v op betrouwende z[ijdt] ende met manierlicheyt ende vreese, altoos hebbende goede conscientie, op dat sy in tgene, daer sy v [sel]ve door accuseren, beschaemt worden, die v beclappen ende die goede versaminghe in Christo. Want beter ist dat wy om ons weldaedt (alst Gods [wil] is) dan om ons midaet oft quaet lijden. Maer want niet wel mogelic ende seer lastich is, ons l[even] so te regeren, datmen op ons niet en soude we[te] te seggen, waer door een beclapper ons soude connen hinderen, ende onteeren: So moeten wy een maniere vinden, hoe dat sulcx nochtans geschieden [sal] op dat een valsche tonge ons so luttel alst mogelic is, beschadige. Inden eersten salt ons seer helpen ist dat wy ons selven ontschuldich kennen, en[de] ons der saecken niet aen en trecken, ende op h[un] valsche woorden niet en achten, ende al ist dat o[ns] yemant misseyt, dat wy nochtans daerom niet verder en misseggen, maer dat wy stille swijgen, [of] met minsamiger spraken ons heusselick verantwoorden tegen den beclappers: Ende also sal te ger[in]ger den twist ende die vyantschap gestilt worden. Want als wy met obstinaetheyt tegen malcanderen blijven herbecken, segghet d'een leedt, d'ander en sp[re]kes niet min: Sulcx doet dat den nijt ende twist in hem selven boser wort ende groeyende is. [Ende] dan ten lesten een onblusselic quaet daer door spruytende is, so dat wy alle menschen den mondt v[an] ons opdoen. Een ootmoedich oprecht Christen mensche en sal hem sulcx niet laten verdrieten. Want wy nemmermeer sonder gebrec en zijn. Ende wa[nt] Christus, die voor ons ghecruyst is, al werdt [hy] valschelick beschuldicht ende beclapt, [hy]

en heeft daerom niemanden wederom misseyt, oft qualick geantwoort. Al moest hy een onbeschuldighe doot sterven, hy en heeft daerom met genen dreyghementen haer vervaert oft doen duchten, maer alle die wrake gaf hy sijnen hemelschen vader, die alle dinck te recht oordeelende is: Iae dat noch meer is, ende dwelck een teecken was van sijnder onsprekelicker liefden, hy badt sijnen hemelschen vader noch voor die gene, die hem bespottende waren. Welc exempel Stephanus aldereerst na ghevolcht heeft, ende daerna den weerdighen Paulus, met grooter lasteringen (spreeckt hy) worden wy geaccuseert ende beclapt, maer wy moeten altijt wel spreken. Wy lijden vervolginge, wy moetent verdragen, ende bidden voor die gene die ons hinderlick zijn. Hy heeft den volcke geleert, het gene dat hy met den wercken al voldaen ende bewesen heeft. Ende hy hevet al volbracht het gene dat hy den menschen gepredict heeft. Spreect wel (seyt hy) tot den genen die qualic spreken, ende die u vervolgen. Wilt altijdt wel, ende nemmermeer qualic spreken. Ende ist ooc mogelicken (wantet in v-lieder machte wel is) houdt met alle menschen pays, ende vrede met eendrachticheyt. Niet mijn alderliefste u selven wrekende, maer wilt altoos die gramschap wijcken. Daerom en [d]orren wy ons Ouidius veerskens niet seer aentrecken: Verdriet ende pijne die de onbeschuldighe lijden moet, is grooten hertsweyr. Als Photion die oprechste binnen Athenen, den dootlic fenijn drincken moeste, ende sijn huysvrouwe seer schreyende (so der vrouwen maniere is) sprac: O mijn lief man, het is beclagelick, dat ghy een ontschuldighe doot sterven moet: heeft hy haer gheantwoordt. Hoe vrouwe, haddy dan liever dat ick om eenighe misdaet sterven moeste? Den selven wert oock

gevraecht als hy sterven soude, wat hy sijn kinderen wilde bevelen voor een gedachtenisse. Dat sy (sprac hy) om de sake, al moet ick een onverdiendelicke doot sterven, nemmermeer en dencken, ende dat sy daerom die gemeynte van Athenen niet en benijden. +Aristides die door Ostracismum gebannen wert, als hy wter stadt gaen soude, sommige van sijnen vrienden vraechden hem, wat quaet hy den volcke van Athenen jonnende was, om dat sy hem sulcke ondancbaerheyt bewesen, die nochtans voor die gemeynte oyt so veel gedaen hadde. Ic en wensche haer geen beter welvaren (sprac hy) dan dat sy nemmermeer om Aristidem en mogen peysen. Socrates die door valsche beclappers geaccuseert was, wy lesen dat hy noyt arger woort in zijn accuseerders en sprac, dat waren Anitus ende Melitus, dan doen hy het fenijn gedroncken hadde, en[de] daer was onder in den croes noch wat wijns restende, dwelck hy op der eerden wtstorte, ende sprac[,] dat schenc ic Antio ende Melito. Die selve wert eens van eenen onverstandighen mensche, met eender vuysten in sijn aensicht gesmeten, dies hem een die daer ontrent was, seer verwonderde, dat Socrates so patientelic dat verdroech, Socrates sprack: Wat sal oft can ick daerom ghedoen? Die ander sprack: +Ick soude hem voor het recht ontbieden. Dies Socrates sprack al lachende: Ende oft my een ezel met sijnen voete gheslaghen hadde, soude ick hem daerom voor het recht betrecken? Maer men vinter veel, die een saecke eer verergeren, dan verbeteren sullen, ende als haerlieder yet misseyt is, sy weghen de sake altoos veel swaerder dan sy is. Ist niet veel beter datmen die saecke ten besten keert, seggende aldus: Ic vergeeft hem, hy hevet wt een haesticheydt gheseydt, hy en meyndes

niet, die wijn sprac, een ander heeft hem opgeruyt, [hy] en wist vander waerheyt niet, hy meynde een ander voor handen te hebben. Ende sodanige exempelen hebben wy veel van den Heydenen, die altoos [sed]ichlick verdroegen, als haer yemant misseyde. Maer wy die Christenen heeten, om een licht segges woort, zijn dicwils so gestoort ende verwect tot grooter blasphemien, ende tot smijten ende vechten. Cleomenes Coninc van Lacedemonien strafte eens eenen, die van alle menschen, tot alle menschen quaet sprekende was: Gaedy daerom sprac hy tot yegelicken quaet clappen, om dat wy niet ledich en souden zijn om u quaet te openbaeren. Orontes hadde eens den Coninck Merato wat straffelicker [toe]ghesproken dant behoorlic was, ende als hy vertrocken was, een van des Conincx Heeren sprac: Orontes heeft u te spijtelic toegesproken, ja meer dant hem wel betaemde, dies die Coninck antwoorde: Hy en heeft niet misdaen, sy misdoen meer die schoon spreken ende loftuyten, dan die gene die haer meyninge straftelic wtspreken. Also sedichlick antwoorde eens Leoticidas die sone van Aritones, [al]s hem overgebracht was, dat Demoratus kinderen hem seer gediffameert hadden. Dat en dunct my geen groot wonder zijn (sprac hy) want niemant dan haer allen en is van dien aerde, om eenighe [d]eucht van yemanden te spreken. Alsoo een verstandich man, als hem yet misseyt wort van eenen onverstandigen, moet altoos dencken, dat is sijn gebrec, ende daerom alsulcx te lichtelicker verdragen. Want niemant en sal hem aentrecken, dat een ver[k]en altoos grimt, oft wie sal hem stooren dat een hont bast, oft dat een gans kakelt, oft dat een os oft koe blaet. Diesgelijc sprac ooc sijn Lysander, als hem veel valscheydts verweten werdt, seght al mijnen

onwille, ende al dat ghy wilt, ende daer u herte toegenegen is, op dat ghi al u quaet moecht wt spouwen, dan suldy eerst wel te passe worden. Ende gelijc niemant en behoort hem eenighen lof aen te trecken, oft hem daer door te verhoveerdigen, so en behoort oock niemant seer te achten, wat een quade tonge clapt. Plistarcus die sone van Leonydes, als hy gehoort hadde dat een clappaert (dwelck hem een wonder docht zijn) gepresen hadde. Ick verwonder my hier af sprack hy, yemant moet hem wijs ghemaect hebben dat ick doot ben, want hy is ongewoonlic, ende ten is ooc niet wel in zijnder macht, dat hy van yemanden deucht spreken soude, die noch levende is. Sommige schrijven dat Pericles straf ende wreet van natueren was, maer nochtans en heeft hy in een sake gheen strafheyt, maer sedicheyt gebruyct ende getoont. Als hem een onwetent clappaert met schimpige woorden seer lastich ende quellic was, hy en trac hem dies niet seer aen, maer ginck zijnder veerden wandelen, maer dese quaetspreker volchde hem waer dat hy ginc, ende altijt meer quaets sprekende was, om datmen hem geen antwoorde en gaf. Ten lesten comende tot by zijnen huyse, ende den nacht die daelde, so beval Pericles zijnen dienstboden, dat sy met een lanteerne hem lichten ende thuys leyden souden. Daerom geen meerder leet en connen wy yemanden doen die ons misseggende is, dan dat wy op zijnen clap gheen antwoorde en geven. +Pericles bethoonde hier een sedich manierlick herte. Ende dies gelijck Plato, als hem Dionysius versenden soude, die niet seer eerlick met hem en leefde, men beschrijft dat Dionysius seyde: Plato als ghy weder by u ghesellen in uwer collegien ende scholen coemt, oft onder u vrienden, ick en twijfel niet ghy sult dan veel quaedts

van my verhalen. Plato wert lachende ende sprack: Voorwaer heer Coninc ic weet wel dat mijn medebroeders so neerstich ende besich zijn int studeren, dat sy haer niet en souden connen verlegen om daer na te hooren, oft ooc om u te dencken. Hy bethoonde daer ooc zijn wtnemende groot verstant, dwelc Albertus Coninck van Polonien oock prijsende was. Als hem aengebracht wert datter een was, die veel oneeren van hem geseyt hadde, ende quaet tot alle menschen, hy en wert daer door niet seer beroert, noch dies en track hy hem niet seer aen, seggende: Liever hebbe ick, dat maer een mensche tot alle menschen my schande na seyt, dan dat alle menschen tot maer eenen mensche van my quaet spraken. Desghelijcx antwoorde oock Antistenes Cynicus, teghen de ghene die hem aenbrachten, dat hem Plato groote schande na geseyt hadde. Het is Coninclic (sprac hy) dat yemant die wel doet, noch quaet hooren moet, welck woort Plutarchus toe schrijft Alexandrum de Groote, want het gelijckt wel ende beter eens Conincx woort te zijn, dan Cynicus woort. Volumnius ende Sacculio, deen wonde altijt yegelicken na conterfeyten in zijn woorden ende dander bethoonde altoos een valsch ghelaet, als sy beyde in d'oorloghe gevangen waren, ende in die tenten bewaert worden, sy en mijden haer noch niet, met schimpige woorden Brutum den Hooftman te blameren, dies Brutus vermaent wert, dat hy haer sulcke brootdronckenschap wat wt drijven soude, dwelck hy luttel achtende was, ende vergat altijt sulcx te doen. Ten lesten als sy niet af en lieten, ende hem altoos meer ende meer beschimpten, dies Casca heel verstoort ende ongestelt wert, so consenteerde Brutus ten lesten, dat hy haer corrigeren soude naer zijn beliefte, ende terstont werden

sy ghecorrigeert ende castijt. Dit stuck is ons eenen goeden spiegel in twee manieren. Ten eersten dat den loon, ende het eynde van eender ongebreydelder tongen altijt verdriet ende schande is. Ten anderen dat een verstandich Heere, niet seer achten sal wat een onwetent clappaert spreeckt, door het ghebreck van zijnder natueren, niet door goetduncken oft by redenen. Ende oock niet min en behooren wy haer te verdraghen, dan wy die sulcke patientelick verdragen, die in een rasende cortse versmoort ligghen, ende niet en weten wat dat sy segghen oft clappen.

+Het en sal ter avontueren niet betamelick wesen dat ic nv hier verhale, van Hercules en Lindius, om datmen sulcx voor een fabule vertrect, maer oft gebeurt is of niet, dat coemt alleleens, maer het schijnt meer eens crijsmans voere te wesen, dan een prijsweerdich stuck, oft een eerlick feyt. Hercules op een tijt als hy hongher hadde, gheraecte by eenen lantman die Lindius genaemt was, ende die met twee Ossen int lant ploegende was. Hercules badt desen lantman, dat hy hem den eenen Os wilde geven om zijnen honger te blusschen, want het was een groot onvermeughen mensche, een weynich en mocht hem niet helpen ghelijck eyeren oft sulcke cost. Ende die lantman excuseerde hem seer, seggende dat hy geenen Os derven en mochte, maer dat hy met die twee Ossen zijn huysghesin geheel voeden moeste. Hercules daer door verstoort zijnde, heeft den lantman alle beide zijn Ossen genomen, ende die met zijn geselschap doen dooden, ende daer af zijn maeltijt ghemaeckt. Als Hercules sat over maeltijt etende ende drinckende, so quam die boer kijven ende qualick spreken (maer anders en hadde hy niet dan het na keecken,) Hercules en trac hem

dies niet seer aen, ende sprack daer na dat hy noyt vrolicker maeltijt gheten en hadde. Want hy den boer staende voor sijn tafel, anders niet dan oft een vermakelic sot geweest hadde, achtende was. Dit exempel wildijt ghelijcken by der voorgenoemder exempelen, het sal heel grof ende straf schijnen te wesen, maer willen wy dit gelijcken by het gene dat ons Ruyters nv dagelicx voort stellen, ende die fortse die sy onder die boeren ende lantlieden bedrijven: So salt ons duncken een groot eerlick feyt te wesen, die welcke noch niet te vreden en zijn, al hebbense genoech gegeten ende gedroncken, maer wt puerder brootdronckenschap, al het gene dat haer behagelic schijnt, vernielen ende bederven. Ia ende het ghene dat sy niet met haer en connen gedragen, sullen sy so te schande maken, datter niemant meer profijts af gehebben en can. Ende noch die arme lant-lieden, al sien sy haer vrouwen oft dochteren voor haren oogen schoffieren, sy en dorren niet een woort kicken oft spreken, maer worden noch bedwongen dat sy haerlieden bidden ende dancken moeten, om dat sy noch het lijf behouden. Schijnt dit straf te zijn dat Hercules om sijnen hongher te stelpen, den boer twee ossen nam, die so veel loffelicke feyten onder die menschen bedreven hadde? wie sal my dan connen bewijsen dat onsen Kerstenen Ruyters sulcx geoorloft is, die welcke ghehuert zijnde ende soldt winnen, nochtans als sy ter oorlogen-waert gaen, oft wederom comen, alsulc gewelt bedrijven, niet door den honger, maer door eenen quaden wille, ende meer op die vrienden, dan op die vyanden alsulcke quaetheyt baren. Ende dan als sy thuys comen noch seer ge-eert ende gepresen worden, haer latende duncken dat al crijchs-gebruyc is, het gene dat sy geplogen hebben, ende sien voor haeren ooghen, datmen

ander dieven, straet-roovers, ende dootslagers scherpelic corrigeert. Maer laet ons weder op ons eerste propoost comen, hoe dat wy ons door quade clappernye so luttel stooren sullen als wy mogen. So laet ons dan oock dese quade clappernye dicwils achten, dat sy ons is profijtelick, ende niet schadelic. Sy vermanen ons, waer in dat wy ons selven corrigeren sullen, waer voor dat wy ons mijden sullen ende alle onaxsaemheyt hier door dicwils van ons verdrijven sullen. Philippus Coninc van Macedonien, als de groote Heeren van Athenen ende Philosophen in veel saken hem gestraft hadden, hy bedancte haer dies seggende, dat hy door haer woorden seer ghebetert wert, als sy haer groote dwaesheyt betoonen wilden. Ende noch als zijn vrienden hem rieden dat eenen, die niet dan quaet en conste spreken, wt sijn stadt bannen soude, sprack hy, dat en sal ic geensins doen. Want so en soude hy doch over al niet doen, dan van my valscheyt vertellen. Ende als Smychytys hem aenghebracht hadde, dat Nycanor veel valscheyts van hem gesproken hadde, so rieden sommige Heeren, datmen hem corrigeren soude. Philippus sprack: Neen: Nicanor en is de quaetste in Macedonien niet, ter avontueren hem is eenich ongelijck van my geschiet, daer ick eerst om peysen moet. Ende als de Coninck aenmerckte, dat hy heel verarmt ende ghebreckelick was, ende dat hy hem in dies noyt gedachtich geweest en hadde die hem eertijts grooten dienst, als een vroom Heere gedaen hadde, so beval hy datmen hem rijckelick begiften soude, het welck volbracht wert. Ende Smychitus siende dat Nicanor heel verandert was, lovende ende prijsende altoos den Coninck, so heeft hy dit den Coninc wederom gebootschapt. Hieromme siedy nv wel (sprac de Coninc)

dat heel aen ons somtijts het ghebreck is, als het volck geen deucht van ons en vermaent. Als Teletio Prince van Lacedomonien overgebracht wert, dat sijn vader niet deuchdelicx van hem geseyt en hadde, de jonge Prince sprac: Mijn vader en soude sulcx niet gesproken hebben, hadde hy geen oorsake gehadt om sulcx te spreken. Ende als sijnen broeder oock verweten wert, waerom datmen hem so veel niet en eerde onder de borgers, als sijnen broeder, ende dat hy nochtans van so hoogen stamme als hy geboren was. Hy sprac, om dat mijn broeder geen ongelijck, als ick verdraghen en can. Alsulcken manierlickheyt, ende zedicheyt sachmen altoos blijcken aen den Keyser Tiberius, meer dan aen alle dander. Als hem ooc overgebracht wert, dattet volck veel leets van hem achter sijnen rugge sprac, en woude hy daer geen wrake over doen, maer sprack: In een vrije stadt moet het gedachte, ende de tonge oock vry wesen. Noch ten anderen als den gemeynen raet ordineren soude, in wat manieren datmen des volcx brootdronckenheyt wat castijden soude. Hy antwoorde dat hy niet ledich en was, om over sulcke saken te sitten, ende waert dat hy hem daer mede eens moeyde, sy souden hem altoos dan quellick wesen, so dat hy ander swaerder saken daer door soude laten verslappen. Claudius de Keyser, als hem een Griecx Meester in sijn Oratie beschimpende was, hy geliet hem, oft hy dat niet verstaen en hadde. +Ende so saechtmoedich seytmen dat Vespasianus oock was, daer ic u twee of drye exempelen af verhalen sal. Als Cynicus op een tijt tegen den Keyser seer spijtich gesproken hadde, ende als hem daer na de Keyser weder int ghemoete quam, dies hy hem veronweerdichde den Keyser reverentie te doen, maer met schimpighe

woorden blamerende, die Keyser reedt zijnder veerden, ende het docht hem genoech te zijn, dat hy hem by eenen bassenden hont gelijckende was. Saluius een Advocaet als hy eenen rijcken man voor trecht verantwoorden soude, wat heeft Hipparchus (sprac hy) met den Keyser te doene als hy 10. duysent croonen rijc is. Als dit den Keyser over gebracht wert, ende principalick, om dat Hipparcus een groote amende geven soude, daer den aenbrenger ooc door soude gegaudeert hebben. Maer Vespasianus niet wetende door wat grondt dat die tael-man sulcx gesproken hadde, heeft dese woorden ten besten gekeert. Denckende dat hy daer door niet vercleynt en was, maer dat wt haet ende nijt gesproken was, ende liet sijn saechtmoedicheyt daer door blijcken. Aldus saechtmoedich was een Heydensch mensche die God noyt ghekent en heeft, noch sijn Evangelie niet gelesen en hadde, ende wy die Christum belijden, en connen nauwe een soete vermaninghe van onse vrient verdragen, ende nement noch in quaet het gene dat ons wt oprechter deucht geseyt wort. Als tusschen eenen ridder, ende een raetsman, een sake van iniurie woorden voor rechte quam, die Keyser gaf selve daer over dit vonnisse, seggende: Men en behoort eenen raetsman niet te misseggen, maer als hy yemanden misseyt, so machmen hem ooc wel wederom misseggen. Door dese sententie heeft hy die cleine van state verhoocht, ende die rijcke vervaert, ende alle die ouders ontsagen dat woort, daer door bevroedende, dat sy niemant en mochten misseggen, oft sy moesten dierghelijcke weder hooren. Maer Christus onser alder Keyser heeft ons een recht ende wet gegeven, dat wy niet wederom misseggen en mogen, al ist dat ons misseyt wort. Archelaus rijdende achter straten, wert eens met water van

boven wt een venster begoten, dies sommige Heeren hem rieden, dat hy dat wreken soude. Hy en heeft (sprack hy) my niet begoten, maer den genen die hy meynde dat ick was. Maer nv, alsser een woordt, oft een vermaninghe over al int hondert wort ghesproken, wy sullen ons dat terstont aentrecken, ende tot een verwijt ende spijt nemen. Het ghene dat het natuerlic verstant den Philosophen gegeven heeft, alsulcx als de wijsheyt ende die verstandenisse den Heydenschen Coninck heeft doen spreken ende volbrenghen, het selve, oft daer toe en van ons die Goddelicke schriftuere niet ghebrengen, oft so veel exempelen oock niet, die ons Christus die salichmaker voor ghewesen heeft.

Hoe sullen wy ooc een goede remedie vinden, als ons yemant met zijn valsche tonge yet schandelicx verwijtende is, daer wy geen schult toe en hebben, dat wy dan peysen ende overdencken sullen, ende tegen ons selven spreken, dat Gods wille is, ende dat wy daer door gecastijt worden, dat wy eertijts te seer glorioos geweest hebben, door die loeftuyters die ons doen presen, die welcke wy behoorden versmaet te hebben, daerom laet ons met David spreken: Laet ons sulcx ghehenghen, als ons yet misseyt wort, God die Heere sal onser daer door (hope ick) barmhertich ende ghenadich wesen.

Het soude te lanck vallen om te verhalen, wanneer ende waeromme dat wy yemant, die qualijc op ons spreect, antwoorden sullen. Wy lesen dat hi straf is, die zijn eere ende fame niet en acht, ende wy lesen, Antwoort den sot na zijn sotheyt. Ende God ons Heere, heeft op sommige geantwoort. Sy verweten hem dat hy een Samaritaen was, ende hy sweech. Sy verweten hem dat hy den duyvel in hadde,

ende heeft haer in die leugene gestraft. Sommich verwijt isser, dat niet der pijnen weert en is om te verantwoorden. Gelijck oft yemant in een oneerlijck landt, oft van cleynder ende schamelder afcoemst gheboren ware, want alsulcx sal door het swijgen hem selven stillen, maer hier door mogen wy oock te sorchvuldigher zijn, om ons eerlick te reguleren, ende door ons deuchdelicke wercken mogen wy sulck ghebreck der rampsaliger Fortunen te niet doen, ende verbeteren. Maer wort ons yet verweten, daer wy ons baerschuldich in kennen, ende dat door ons krancheyt gebeurt is, sulcke vyantschap sullen wy dan voor een vrientschap bekennen ende achten. Ende oock certeynlick het is eenen scherperen spoor-slach om ons selven te corrigeren, eens vyandts verwijt dan eens vriendts vermaninge. Ende ist dat ons een leugene verweten wort, so moeten wy overdencken, oft wy hem eenige oorsake ghegeven hebben, waer door hy ons accuserende is. Ende als wy dan bevroeden waer wt den oorspronc gesproten is, so sullen wy sulcx verbeteren, ende ons voortaen daer voor mijden. Ende ten lesten, hy verantwoort hem ghenoech, die met wercken ende met woorden bethoont dat hy belogen wort. Ende dan so ghebeuret, dat die beclappers dickwils selve beschaemt worden.

Hy en onteert oock hem selven niet, oft en acht sijn fame niet luttel, die hem altoos mijt ende wacht, dat hem in geender manieren met goeder causen niet en mach misseyt worden. Maer somtijts ist noot, ende de sake eyscht, dat wy ons verantwoorden moeten. Gelijc alst ons aen naem ende fame, ende aen lijf ende goet gaet, ende datter meer ander ooc door in laste souden mogen comen. Hadde Christus al swijgende bekent, sulcx, doen sy hem verweten, dat hy

door Beelzebub den duyvel veriaechde, dat sou[de] tot grooter schaden van alle menschen gheweest hebben. Ende S. Pauwels verantwoort hem seer straffelijck teghen de valsche Apostolen. Want dat ghinck alle menschen aen. Een [B]isschop die oneerlijck beclapt wordt, ende met leughenen ghediffameert wort, die behoort hem [w]el te verantwoorden, op datter het volck niet [do]or en worde geschandaliseert, ende op dat sijn [lee]ringhe niet versmaedt en zy. Het en is niet [ee]n saecke, maer het schilt veel quaet te verantwoorden, ende quaet wederom te verwijten. +Men doet somtijts den sot na sijn sotheyt antwoorden, op dat hy hem niet laeten duncken en soude, dat hy wijs waere. Ende somtijts en behoo[re]t oock niet datmen den sodt nae sijn sotheydt antwoorden sal, op dat ghy hem niet ghelijck [sc]hijnen en sult te wesen. Onse Heere antwoorde den Phariseen, haer in hun eyghen schalcheyt [be]vanghende, als hy haer vraechde, het doopsel van S. Ian, comet wt Godt, ofte wt den menschen? Sulcken antwoorde gaff hy oock, [om] den Keyser sijnen tribuydt te gheven, noch van den siecken op den Saboth te ghenesen. Hy [en] antwoorde den sotten nae zijn sotheydt niet, [d]oen hem verweten werdt, dat hy eens timmermans sone was, ende een dronckaert die altoos [d]en wijn drinckt. Ende Paulus antwoorde den sot na sijn sotheydt, als hy sprack tot den waerseggher ghenaemt Elymus: O mensche vol bedrochs ende valscheyt, o vyant van alder rechtveerdicheyt, ghy en laet niet af des Heeren weghen tot schanden te maecken, ende siet nv die hant Godts coemt over v, ende ghy sult blint worden ende niet weder siende worden, voor dat tijdt is.

Petrus antwoorde Ananiam oock na sijn sotheydt, maer dit is selden by den Apostolen ghebeurt die altijdt wel seggen mochten. Begeerdy een teecken van Christus die in ons woonende is? Maer wy arme menschen zijn schuldich te swijghen, oft maer een corte sedighe antwoorde te gheven, oft ten sy dat ons den noodt dwinghende is. Maer wy arme menschen zijn schuldich te swijghen, oft maer een corte sedighe antwoorde te gheven, oft ten sy dat ons den noodt dwinghende is. Ick hebbe nv bewesen, hoe wy eens anders gebreck van ons weeren sullen, ende hoe wy ons eyghen gebreck oock van ons verdrijven sullen. Ick hebbe v oock remedye ghegheven teghen het fenijn der valscher tonghen die ons crencken ende beschadighen wilt. Wat behoeff ick nv noch meer te doen? anders niet dan elcken te vermanen, dat sy haer oeffenen willen, om een Christelicke tonge te gebruycken.

Onder alle teeckenen daermen een gheloovich mensche aen mercken soude, die in Christo gheloovende is, soo wordt ons vermaendt. Sy sullen met nieuwe tonghen spreken, soo ick voor verhaelt hebbe, ende sy sullen de Serpenten verdrijven. Tot noch toe hebbe ick int ghemeyne al ghesproocken, maer nv als een Christen mensche wil ick die Christenen aenspreken.

Wy bekennen die beloften van onsen Hooftman ende leytsman, die welcke als hy opwaert na den hemel climmen soude, soo heeft hy zijn gheloovighe herten versterct, door zijn leste woorden sprekende: Die ghelooft ende ghedoopt is sal salich worden. Ende alle dese teeckenen sullen haer volghen die in my gheloouen. Door mijnen Naem sullen sy den duyvel wtworpen, met nieuwe tonghen sullen sy spreken, die serpenten sullen sy verdrijven, ende het verghiffenisse dat sy drincken sullen, en sal haer

gheensins hinderen. Sy sullen den siecken de handt opt hooft legghen, ende sy sullen ghesont worden. Dese macht is aldereerst ghegheven die eerste vercondighers des woordts Christi, op dat het ghene dat doen sienlick was, soude soo tot sijnen tijt geduerich blijven, ende dat geestelick verleent was, soude inder eewicheydt in alle menschen blijven. Die Heydenen hadden oock haer doopsels, waer door sy gheloofden, datse ghesuyvert werden, sy hadden oock hunne monicx cloosters, ceremonien, ende regulen, waer voor sy hun lieten dooden, ende oock andere ombrochten. Sy hadden ooc hun professien ende religien, die sy met groote superstitien ende heylicheydt onderhielen. Die van Bacchus des wijn-godts religie waren, hadden hunnen besonderen regel. Cybeles ende Ceres hadden oock hunne papen ende monicken, die wisten wat daer toebehoorde. Sy hadden hunnen propheten, hunne besweeringen, wijdingen, ende nieuwe tongen, waermede sy te voren niet ghesproken en hadden, ghelijck sommighe gheschiet, die een groote cranckheyt hebben, oft die van den duyvel beseten zijn, die medecijnen meynen, dat alsulcx geen wonder en is, maer datter coemt door groote fortse ende crachte der siecten. Tegen die serpenten hadden sy Heydensche toovenaers wt Marsien, sy hadden oock psyllen, die niet alleen sonder letsel oft hinder alle fenijn en handelden, maer ooc wt andere menschen het fenijn wtsuychden ende t'selfve hadden sy wter natueren. Sy hadden woorden, ende heymelicke misterien, sy hadden tempels, daer sy Apollinem ende Esculapium aenbaden, sy hadden oock ringen, tegen alderhande siecten. Dese

dinghen behooren in ons aldervolmaeckste te wesen, ten waer tsaecke, dat ons die Heere bedroghen hadde, oft dat wy ons valschelijcken vanden Christenen naem beroemen. Daer en is niemandt onder v-lieden, ist datmen hem gevraecht oft hy aendt Evangelium ghelooft, hy sal terstont antwoorden, jae ick gheloover aen, waerom niet? Ick hoor hier een vaste professye, ick sie oock, dat behalven dese professye, sommighe besonderen professyen, ende beloften ghedaen hebben, niet aen Baccho, niet Cereri, niet Osiridi, oft Isidi, maer aen die aldervroomste heylighen Dominico, Francisco, Benedicto, Bernardo, Augustino, Brunoni, Brigidde, etc. Nochtans is hier-en-tusschen de professie, alsment hun vraecht, allen gemeyn, ende sy segghen, sy zijn Christenen. Ende alwaert datse gantschelijck gheen religie en hadden, soo soumen nochtans dit teecken der gheloovighen van hun eysschen moghen. Wel aen, laet ons onder malcanderen eysschen ende vragen. Waer zijn die teeckenen deser professien ende des gheloofs? Die warachtelijck gelooft, ende gedoopt wordt, die en wordt niet Marsus, oft Psyllus ghebooren, maer een hemelsch mensche. Maer waer is de cracht, om het fenijn te verdrijuen? Die Discipulen naemen het fenijn vande Heydenen, maer wy vergheven, ende dooden met fenijn, soo wel die Heydenen, als die Christenen. Wy oorloghen, wy dooden metten sweerde, ende met fenijn. En dunckt v niet dat dit slangen wt ghelaten is? Ouer al is de wereldt vol slangen vol wilde dieren, maer waer zijn die Evangelische psylli, die met een Goddelijcke vermaninghe der tonghen, die slanghen verdrijuen souden,

die met het suyghen van broederlijcke liefde, troost, ende vermaninghe, den menschen het fenijn afnemen souden. Die werelt is vol menschen, die metten duvel beseten zijn, die, ten sy dat wy gheloouen, dat die ghene die met haet, nijt, gramschap, ende eergiericheyt, ghiericheyt, ende woecker ende diergelijck in besmet zijn, ende die gantse werelt, met moort, brant, ende dieverijen ouerhoop worpen, den duuel niet in en hebben, maer waer sijn nu die Euanghelische besweerders, Ick sieder wel sommighe, die in den stoel der Apostolen sitten, maer waer zijnse, oft vintmen die inden name Iesu die duuelen wt drijven? is dan die cracht des gheests Godts verghaen? Is die cracht des almachtighen Gods te niet? Is die macht des gheloofs heel wech? Hoe comet dat die boose gheesten so ouer al regneren, ende onghestraft blijuen? Hoe vele siecten zijnder onder die Christenen? Hoe vele menschen zijnder cranck van dootlijcke sonden? Waer zijn nu de heylsame handen, diese met hunne heylighe aenroeringhe connen ghenesen. Waer is die nieu tonghe, die alle dese dinghen, die wy gheseyt hebben, can wtrechten? Sy verdrijft de duuelen, sy veriaecht die slanghen, sy gheneest diese aenroert. Die Romeynen hadden fenijn ghedroncken, want door die valsche Apostolen namen sy de Wet der Ioden aen. Wat remedie en ghebruyct hier Paulus niet teghen? Die Galaten waren oock cranc, want die valsche Apostolen hadden die heylsame leer Paulus met fenijn vermenght, hoe arbeyt hier desen wonderlicken psyllus op dat hy dit schadelick fenijn wt hun herten wtsuyghen soude, somtijts spreeckt hy soetelick aen, som-

tijts bekijft hyse, somtijts vermaent hyse, etc.

Ick wilde wel (seyt hy) dat ick by v waer, ende mijn spraecke veranderen conde, want ick schaem my uwer als ick bedencke, wat ghy te voren gheweest, ende nv zijt. Die de swarte consten ghebruycken, zijn ghewoon de plaetse der schaden aen te roeren. Maer Paulus, als eenen wijsen constenaer, begheert by hun te zijn, om dat hy een yeghelijc helpen soude, so zijne crancheydt van doen heeft, dat en conde hy met brieven niet ghedoen. Met wat grooter sorghen, ende soetheydt grijpt hy die sweeren der Corintheren aen, hy houdt hem heel ootmoedich om die wt te suyghen, hy doet al dat hy can om hun te ghenesen. Ick heb v hier eenen Marsum, eenen psyllum, eenen die het fenijn wtsuycht ghewesen, ende daer zijnder hedensdaechs noch sommige, die hun beroemen datse van Pauli geslacht zijn, sonderling in Italien, die met tooverijen, die ghene die van wilde dieren ghewont zijn, ghenesen connen. maer waer zijn nv die waerachtighe naecomelinghen Pauli die met de H. leer, ende schriftuer der siecten der zielen ghenesen connen? wy sien wel datse alle ghedoopt zijn, wy hooren wel dat een yeghelick een Christen wilt ghenoemt zijn, maer die cracht des doopsels en connen wy niet aenmercken, noch die cracht des gheloofs en blijckt in ons niet, wy moeten alsulcx door waerachtighe teeckenen bevestighen. Want het gheloove, al ist verborghen, en is nochtans niet ledich, maer sal altoos sijn cracht baren. Voorwaer die alder sekerste teeckenen, zijn in de tonghe gheleghen.

Daerom willen wy een waerachtich Christen mensche zijn, soo moeten wy wt doen den ouden

mensche, met alle zijn bedrijf, ende den nieuwen mensche aentrecken, die na Gods beelde geschapen is, ende hoe coemt dan in ons noch die oude tonghe? ia die clap-achtighe, die lichtveerdighe, die leughenachtighe, die twistmakersse, die beclapstere, die beschimpstere, die achterclapstere, die onreyne, die meyneedighe, blasphemie sprekende, quaet radende, ende tot alder boosheyt gewent? Maer ist dat wy Gods H. gheest ontfangen hebben, ende dat wy van Christus leden zijn. Waerom en hoortmen in ons niet spreken dan een wijse tonghe, een manierlicke, een sedige, een eerbare, een voordachtighe, een voorsienighe, een waerachtighe, een saechtmoedighe, een vreedsamige, een simpele, een welsprekende, een vertroostersse, vermanende tot alder deucht, ende altoots Godt danckende? +Wy lesen in die H. schriftuere, van een diversche ende menigerhande tonghe, van een serpentelicke tonge, van een duuelsche tonge, ende van der honden tonge, van menschen tongen, van der engelen tonghe, van een eertsche tonghe, van een hemelsche tonghe, van een kinders tonghe, ende van die Goddelicke tonghe. Een yeghelijck de liecht, die is meyneedich, hy bedriecht, hy leert boosheydt, hy raedt onrechtlick, hy saeyt twist tusschen gebroeders, ende dit is al een duuelsche tonghe. Maer ist dat wy den duvel versaken, ende dat wy God gehuldich zijn, hoe comet dat des serpents tonghe dan noch in ons ghehoort wort? Ende als wy waerachtige kinderen Gods zijn, waerom hoortmen ons dan noch met een menschen tonghe spreken? Die van eerden comen is, is eertsch, ende spreeckt van der eerden. Also waren noch die Apostolen doen sy spraken: Heere wanneer sal het rijck

van Israel wesen? maer nae die tijdt werden sy Hemels. Die Hemelen vermanen den lof ende blijschap des almachtighen Godts. +Van der honden tonge, daer of is die Psalmist ghedachtich. Het waren honden die spraken ende riepen, doet hem wech, doet hem wech, cruyst hem, cruyst hem, het waren oock honden die soo eysschelick ende grouwelick op hem basten hanghende aen den cruyce: Vach die den Tempel Godts can, ende wil destrueren, ende te niet doen. Het waren oock honden die riepen, daer en is anders gheen hope der salicheyt, dan nae Moses Wet, ghy moet besneden worden. Dese honden ghebiedt Paulus dat wy schouwen sullen. Maer men vint oock goede honden, die voor het huys Gods altijdt die waecke houden. Die een medecinalicke tonge hebben, ende die de wonden suyueren van de schamelen Lazarus. Men vindt oock honden dat bewaerders ende herders der schapen zijn, die als die wolf coemt, stom worden, ende teghen die schapen laten sy haer stemmen hooren, ende haer tanden blicken. Maer dat zijn die schadelickste honden, die der stemme der Euangelien beletten ghehoort te worden.

Die Ioden werden berispt, die een onbesneden herte hadden. Maer och oft onder die Kerstenen oock niemandt en ware, die een onbesneden tonghe hadde, die anders niet bollen en can, dan van huysen te timmeren, van landt ende sant, van haer kinderen te besteden. Het is een menschen tonghe die sulcx spreeckt, ende bewijst dat in hem niet anders en is, dan dat menschelick is. Die by die volmaecte wijsheyt sprekende is, waer in die Goddelicke misterie verborgen is, dese schijnt te spreken met een engelsche tonge.

Want soo schrijft Paulus tot den Corinthen, al sprake ick met menschen ende met een engelsche tongen. Ende die selue, doen hy noch als een Iode dwalende was, ende de Christenen vervolchde. Ende doen hy Christus wet, ende den loon van dien niet en bekende, doen sprack hy met een kintsche tonghe. Als ick een kindt was (seyde hy) doen sprack ick gelijc een kint, ic peysde als een kint.

Al ist saecke, datter noch een ander maniere van kinderen ende jongeren is, die jonc ende cleyn zijn inder quaetheydt, maer int verstandt volmaeckt zijn, wt wiens mondt Godt doet sijnen lof vloeyen. Maer daer is oock een Goddelijcke tonghe, oft Gods tonghe, ende dat is die tonge, daermen by die Propheten af leest. Des Heeren tonghe heeft ghesproocken. Ende in Iob vinden wy oock, oft Godt met v spreken mochte, ende dat hy uwe lippen mocht openen, ende dat hy v die verborgentheydt des wijsheydts soo betonen mochte. Voor dese tonghe moeten alle menschen, ende der engelen tonghen swijgen. Want het ghene dat den menschen wijsheydt dunckt te zijn, dat en is voor Godt niet dan dwaesheydt ende sotheyt. Dese tonghe (soo ick meyne) hadde Paulus ghehoordt, doen hy inden derden Hemel ghevoerdt was, maer de misterie van deser tonghen en can gheen tonghe wt-ghespreken.

Maer die hoocheydt van der Hemelscher tonghen, heeft Godt wat ghemiddelt ende heeft tot ons wat matelijcker ghesproocken, hem vernerende als hy zijnen eenighen sone tot ons sandt, om dat wy (hem hoorende ende navolgende) die eewighe salicheydt souden verwerven. O ghy Christenen aenmerckt het ghene dat Christus tonge, die v leytsman ende Prince is, gesproken

heeft. Slaet ghade zijn tonghe, sy en clapt gheen ydele fabulen, sy en beroemt haer niet, sy en beclapt niemanden, sy en slaet niemanden doot, sy en bedriecht niet. Die Apostolen, ende Discipulen hebben dese tonghe ghehoor gheheuen als sy spraken: Heere werwaert sullen wy ghaen? ghy hebt die woorden des eewighen leuens. Hy vercondichde die blijschap Gods ende des eewichs leuens, hy leerde den dwalenden, hy strafte die sondaers, hy verweckte die craghe, hy vertrooste die allendighe, hy gebenedijde die ionghe kinderen, hy maecte die siecken ghesont, hy veriaechde den duvel, hy suyverde die melaetsche, hy dede tempeest cesseren, hy verwecte die doode, hy verghaf die sonden, hy badt voor die goddeloose, ende hy dancte altoos zijnen Hemelschen Vader. Maer om yemanden zijn leedt wederom te verwijten, en heeft hy geen tonge ghehadt, hy badt voor die ghene die hem principalick ter doot brachten, hier toe was hy vierich roepende. Hoe comet dat wy dan na ons vermogen, dese tonge niet naer en volghen, die so sedich is, so medecinalick, so saechtmoedich, raet gheuende yeghelicken, die inder eerden ende inden hemelen zijn. Maer niemant en can dese tonghe naghevolgen, dan die ghene die den gheest Godts ontfanghen heeft. Noch oock die Apostolen en spraken niet eer met nieuwe tonghen, voor dat sy den H. gheest ontfanghen en hadden. Als die discipulen seyden: Heere, wildy dat wy ghebieden, dat het vyer wt den hemel neder dale, op dat dese stadt mach vernielt worden? doen spraken sy noch met een menschelicke tonge. Ende oock doen sy onder haerlieden argueerden, wie dat die mee-

ste int rijck der Hemelen soude wesen, dat was oock al door een menschelicke tonghe ghesproken. Ende noch: Heere suldy in desen tijdt niet verthoondt worden, ende wanneer sal het rijck van Israel weder op staen? sy spraecken noch al met een menschelicke tonghe. Maer doen sy die vierighe tonghen ontfanghen hadden, wat spraecken sy doen? Sy spraken van die wonderlicke wercken Godts, niet van die hoochste oft die leechste te zijn, niet van haer huysvrouwen, niet van landt oft sant, oft van huysen, oft wooninghen, maer met diversche tonghen in een accoort van Gods moghentheydt. Sy hadden ghelijckelick een herte, een siele, want door eenen gheest waeren sy alle te saemen vervuldt. Maer nv, hoe veel diversche opinien sien wy onder die gheleerde, ende in die scholen, ende met soo veel diversche leeringhen, die de heel Christenheydt beroeren. Ghelijcken wy nv niet weder den torren van Babel? Ende hoe ist moghelick dat onder die hoochmoedighe eendrachticheydt can volstandich blijven. Niemandt en wilt den anderen wijcken, d'welck Paulus wel wetende schrijft aldus tot den Philippensen: Hebdy eenighen troost in Christo, hebdy eenich versaemen door den Heyl. Gheest, isser eenighe bermherticheydt in v-lieden, vervult mijn blijschap, dat ghy soo oock ende het selve moecht bevroeden, gebruyckende de selve liefde ende gevoelende, dat wy niet door twist oft ydel glorie en moghen wercken.

Want waer door is in ons allen alsulcke verscheyden tonghe, ende soo menigherhande sinnelickheyt? dan door ons groote hoochmoedicheydt. Waerom en voeghen wy ons niet on-

der malcanderen, ghelijck hem die wijngaert in een vlicht? want door Christum den wijnstock behooren wy in een ghevlochten te zijn. Waerom en aenhooren wy Paulum niet, die met Christus monde ons aensprekende is? Het is een ghetrouwe God, door wien zijn wy gheroepen int gheselschap zijns soons Iesu Christi. Ick bidde v broeders, door den naem ons Heeren Iesu Christi, wilt hem al te samen belijden, ende laet onder v-lieden geen verscheyden opinien blijcken, maer weest volmaect, verstandich, van eenen sin, ende hebt alle een gevoelen. Want als deen lidt van dander ghetrocken is, waer suldy dan het leuen int lichaem vinden? Ende als thooft vanden lichaem ghesneden is, waer siedy dan het leuen in het lichaem? Het is waerachtich dat Paulus spreeckt, dat wy geroepen zijn int gheselschap, ende inde vereeninghe van den sone Gods, om dat wy door het ghelooue aen zijn lichaem ghevesticht zijn, het welcke is die H. Kercke. Dat is so veel te segghen, als een verghaderinghe, oft ghemeynschap, ende niet een verscheydinge. Want hoe ist moghelick dat wy Christo ons hooft adiunct wesen souden, als wy onder ons verscheyden ghesint zijn. Daerom behooren wy eendrachtelick een gheuoelen te samen te hebben, ende met der liefden aen een ghevesticht, ende onder malcanderen in een ghemengt te worden. Daerom spreeckt hy: Weest volmaeckt, dat is, een heel lichaem onder een, niet verscheyden, niet vermindert, maer vast ende sterck in Christo ghehecht, met den bant der liefden ende des H. geests. Het en behaechde Paulo niet wel dat hy byden Corinthen hoorde so veel verscheyden stemmen

ende opinien. Ick ben met Paulus, ick ben niet met Apollo, ick met Cephas, ick met Christo. Maer wat soude hy nu segghen, als hy onder ons-lieden hoorde so veel verscheyden tonghen spreken? Deene prijst die Doctoren van Parijs, dander is met die Doctoren van Colen oft van Louen, deene heetmen een Sophist, dander een Thomist, deene die spreeckt met Luyter, dander prijst Corolstadium, d'eene seyt dat hy een ghoedt Euangelisch man is, ende noemt eenen anderen Papist. Ende noch so veel ander diversche opinien, die ick my schame al te verhalen. Och hoe wordt het huys ons Heeren verstroyt? hoe deerlick wordt die stadt des Heeren om leeghe gheworpen? O weerdich lichaem, waer is nu die eensaemheyt? ende die daer af ghescheyden is, en is gheensins in Christo. Waerom en laten wy niet af den torren van Babel te voltimmeren: ia den thoren der houeerdicheyt, ende van alle tweedrachticheydt. Ende waerom en beginnen wy Ierusalem niet op te rechten, ende den tempel des Heeren te timmeren die heel leyt vervallen. Waer sal ons weder eenen Esdras op comen, die al dese verscheyden tonghen sal weder in een Iootsche tonghe brenghen, dat is, die de waerheyt der Euanghelien verclaren mach? Want Esdras sach dat die Ioden huysvrouwen trouden van ander landen, ghelijck Moabiten, Ammoniten ende dierghelijcke, so dat haerlieder sprake onder een ghemenght werdt, sprekende half Iootsch, ende half Moabytsch. Ende zijn wy een Christen volck, hoe comet dat wy niet een tonghe en ghebruycken? Het coemt al meest door die huysvrouwen die wy trouwen, ia vreem-

de huysvrouwen, die de H. Kercke niet en kent. So menige secten ende opinien alser zijn, die welcke wy aenhanghen, so veel vremde huysvrouwen trouwen wy dagelijcx. Dese vremde huysvrouwen hebben den Conick Salomon oock inden gront bedoruen, daerom en sal hem niemant te seer betrouwen op die ghemeynschap van so vele vreemde vrouwen. Wat raet ende remedie dan om dese ghemengde sprake ende tale te veranderen ende te vereenigen? Laet ons gaen tot het eerste beghinsel der Euangelien, doet penitentie ende hebt berou, het rijcke der hemelen is nakende. Een yeghelick sal zijn eyghen misdaet bekennen, ende sal zijn leuen beteren, so sal Godt onser ghenadich wesen: Wiens gramschap met recht wel op ons haer strafheydt baert, want van het hol van onsen voeten, tot den hoofde toe, en isser gheen ghesontheydt in ons: Ende sulck volck sulck Priester, sulc ghemeynte, sulcke Heeren. Ende yeghelick soect hem selven, maer niemandt Christum. Soo die schoolmeester is, soo zijn die discipulen, so die Vader, so zijn de kinderen, soo die meester, soo zijn die knapen. Al te samen berispen wy eens anders leven ende leeringhen, maer niemandt en denckt om hem selven te corrigeren. Eenen anderen willen wy altoos beclappen, ende ons selven altoos excuseeren.

Daerom van die tonghe moet aldereerst spruyten een beghinsel der eendrachticheydt. Laet ons niet langher kinderen van den ouden Adam ende Eva blijven: Die sijn sonde ende misdaet zijnder huysvrouwen aentighende was, haer die schuldt ghevende, ende hem excuserende, ende sy woude haer met den Serpente excuseren ende verschoonen. Laet ons oock van Cayms ghe-

slachte niet langher wesen, die loochende voor Godt dat hy zijnen broeder vermoort hadde, ende doot gesmeten. Laet ons ooc niet te wercke ghaen naer Ananias, ende Saphira, op dat wy in den H. gheest niet en lieghen. Maer laet ons voor God ons misdaet belijden, al ist sake dat hy hem altoos kennelic is. Ende laet dit het een beghinsel van uwer lippen wesen. Laet ons Dauids tonghe naevolghen, waer door Godts gramschap ghestilt wordt, ende met sulcke maniere heeft Godt zijn wrake ende zijnen moet laten sincken. Laet ons met Esaia bidden, op dat wy zijn bermherticheydt moghen verweruen, segghende: Laet ons niet grimmen, oft wy die Beyren ghelijckelick waren, maer laet ons ghelijck duyfkens ons bepeysen ende versuchten. Wy hebben een oordeel verwacht, dwelck die salicheydt niet en was, maer wert van ons verlenght. Ons boosheden zijn voor uwen ooghen vermenichvuldicht, ende onse sonden hebben ons seluen veroordeelt, want onse boosheden waren ons aencleuende, die welcke wy alle bekenden. Wy hebben ghesondicht ende ghelogen voor onsen Heere, wy hebben onsen rugge van hem ghekeert, om dat wy valscheyt spreken souden, ende wy hebben ouertredinghe ghewracht, ende wt hebben in ons herte leughenen ghesproken. Laet ons oock versuchten ghelijck Ieremias, ende laet ons met hem bidden: O Heer wilt onser noch ghedachtich wesen. Ende noch met Daniel: O groote Godt, v bidde ick, die verneyrlick zijt, ende soo voort: Latet ons niet verdrieten Godt te bidden om zijn ghenade ende bermherticheydt, het welck den heylighen Pro-

pheten niet verdrooten en heeft. Wy en sullen nemmermeer eynde van twist, oorloghe ende tweedrachticheyt hebben, ist dat wy met ons hertneckighe quaetheydt, eens anders quaetheydt willen verwinnen, ist dat wy deen dwalinghe met een ander willen verdrijuen, ia ende als wy yet onrechtelick ghedaen hebben, dat wy dat onrechtelick beschermen willen, hebben wy onuerstandelick ghesproken, ende dat weder onuerstandelick willen verantwoorden. Laet die Princen, waerachtighe Princen zijn, laet die Bisschoppen, Papen ende Monicken, waerachtelick alsulcks zijn, daer sy hun toe begheuen, ende toegeroepen zijn. Waerachtighe schapen, zijn Godts schapen. Die eens met zijnder tonghen qualick ghesproken heeft, moet dat met wel spreken wederom verbeteren, navolghende so den heylighen Iob. Wat sal ick antwoorden, ick die qualick ende lichtveerdich ghesproken hebbe, ick sal mijnen mont met mijn handt bedwinghen ende toe houden. Ick hebbe een woort ghesproken, maer och oft ick sulcx niet ghesproken en hadde.

Die houeerdighe eyscht nu ootmoedicheydt vanden den houeerdighen, ende die hoveerdige teghen den houeerdighen hem op recht. Die ghierighe berooft den ghierighen, deen ketter verwijt den anderen zijn ketterije. Ende soo doende en isser van vechten, van rooven, van kijven, hier nu nemmermeer gheen eynde.

Laet ons desen hooghen toren onder die voedt worpen, ende die abuysen der herten der tonghen sal dan hem seluen stillen. Wanneer dat wy al meest verstoort ende verturbeert zijn, dan ropen wy. Och wat raet? wildy na eenen

beteren raetsman hooren, dan nae Petrum, die Prince der H. Kercken? Verootmoedicht v (spreeckt hy) onder die moghende hant Gods, op dat hy v verheffe, als hy v coemt versoecken, alle uwe sorchvuldicheyt op hem legghende, want hy alleene is ons sorghe. Hy moet wel seer hoeueerdich wesen, die Godt niet en wilt onderdanich zijn, al ist dat die weerdicheydt van Princen oft Bisschoppen haer voor die menschen verheft, nochtans moet sy haer voor den ooghen Godts verootmoedighen, wiens moghentheydt weer sy willen oft niet en willen, moeten sy altoos subiect wesen. Ende also sullen sy groot ende machtich worden. Ende het ghemeyne volck moet Godts gheboden onderdanich zijn, ende om Gods wille oock alle creatueren subiect wesen. Ende so sullen wy warachtighen vrijdom ghebruycken, ist dat wy die sonden niet en dienen oft ghehoorsaem en zijn. Daeromme laet ons schouwen veel spreken, want daer inne is die sonde gheleghen, dwelck ons Godt oock int bidden verbiedende is. Laet ons altijt het swijghen beminnen, wy moeten langhe leeren, als wy yemanden willen voort leeren, snel om hooren, traech om spreken. Laet ons, ons tonghe om gheen ydele beuselen ontsnoeren, peysende altijts om Gods beuelen, die spreeckt dat wy van elck ledich woort, redene gheuen sullen in den dach des oordeels. Ende laet ons oock naer Paulum luysteren die spreeckt, dat wy alle woorden schouwen sullen die ons niet profijtelijck en zijn tot der eewigher salicheydt. Laet ons die sotten haer sotheyt laten spreken, maer wy moeten altoos sorchvuldich wesen, op datmen van

ons segghen mach: Die mont der rechtveerdigher sal wijsheydt bevroeden, ende zijn tonge sal een rechtveerdich oordeel wtspreken. Ende laet ons oock na Paulus leeringhe doen, ons sprake moet altijt so met wijsheydt ghemenght wesen, ende so voordachtich, op dat wy mogen weten, hoe wy yeghelicken antwoorden sullen. Laet gheenderhande quaet wt uwen monde comen, maer maeckt dat die tonghe met den herte accordere. Ist sake dat wy die waerheydt beminnen, so laet die leugene verre van onsen monde zijn. Willen wy noch nae Paulum luysteren, so en sullen wy niet ouerdencken dan het ghene dat waerachtich is, goedt, rechtveerdich, minnelick, deuchdelick, loflick, ende eerlick, ende anders en sal ons tonghe niet spreken. Nu meuchdy vraghen, wat loon suldy daer voor ontfanghen? Eenen grooten loon so die Apostel spreeckt, die Godt des vreets sal met u wesen. Ende ist dat ons herte Iesum bemint, ons sprake sal altoos van Iesus wesen, ende hy sal hem verneren altoos by ons te wesen, ende int midden van ons. En spreeckt gheen oneerbaer cluften, maer een Goddelicke sprake laet van u ghehoordt worden. Die orboorlick is tot versterckinghe des gheloofs, so sal u sprake den hoorders behaghelick zijn. Alle bitterheydt, gramschap, ghetier, en blasphemie, moeten wy van ons weeren, ende alderhande quaetheydt. Noch gheen hoerderije, onreynicheydt, giericheydt, en mach door ons ghenoemt worden, maer dancksegghinghe, om dat die barmherticheydt Godts ons van alsulcke boosheydt is beschermende. Dronckenschap moet oock verre van ons wesen, die moe-

der van alle onwetende clappernije, maer ons blijschap ende vreucht moet altijdt wt den Hey. gheest spruyten, waer af sullen wy vervult worden, alsoo dickwils als wy met Psalmen, lofsanghen, ende gheestelicke liedekens den Heere met gantscher herten loven, dancken ende ghebenedijen. Voor het fenijn der valscher accusatyen, laet ons daer voor een broederlijcke vermaninghe gheven, voor verwijdt, vertroostinghe, voor achterclap een vriendelick vermaen, voor tweedrachticheydt, vreedtsaemighe woorden, voor murmuratie, lofsanghen ende Psalmen, voor vrolickheydt, gheestelijcke liedekens, voor sotte fabulen, verstandighe redenen, voor valsche beclappinghe van onsen naesten, belijdinghe van onsen eyghen misdaedt, ende siende onsen broeder door boosheydt vallen, raedt ende daet gheuen om hem te beteren.

Hoe sorchvuldich zijn wy, als wy yewers aen ons lichaem wat hebben dat ons wee doet om ons wel te bewaeren ende te wachten. Hoe neerstich zijn wy, als wy yewers ghequetst zijn, om dat te ghenesen. Wat versoecken wy Meesters als ons been ghebroken is, oft eenich [li]dt wt sijnder plaetsen is, om dat weder in sijn plaetse te stellen. Hoe neerstich helpen wy dan ons selven, niet aensiende pijne, oft smerte. Ende dan ten alderlesten, als wy al ons beste ghedaen hebben, ende dat dan niet gheneselijck en is, maer datter tvyer inghecomen is, soo laeten wy ghehenghen alsulcke lidt af te saghen, oft te snijden, dat jammerlijck ende verdrietelick om sien is. Als wy nv ons lichaem alsoo beminnen, waerom en betoonen wy alsulcken liefde onsen naesten niet, om onsen nae-

sten te ghenesen. Met wat ghrooter spitsicheydt verwijten wy noch het ghebreck van onsen naesten, oft zijn misual, ende wat gheven wy ons seluen al toe, in ons boosheydt behaghen hebbende. Ende met wat groote hooueerdicheyt willen wy onsen naesten castijden. Ende hoe haest sullen wy ghestoort worden als ons yemandt in ons ghebreck, dwelck ons mistaet wat straffende is. Soo dat wy niet en ghebruycken om onsen broeder te onderwijsen, die oprechte liefde, die gheen quaet en denct oft en vermoeyt. Maer wy willen somtijts verergheren ende int quaet keeren, het ghene dat deuchdelick ende tamelick is. Gelijck wy oock somtijts seer neerstich ende vierich zijn, om yemanden in zijn boecken te begrijpen oft te berispen, ende dan daer door willen wy eenen naem van gheleertheydt verwerven. Haet, nijdt, houeerdicheydt, dwelck in ons ouervloedich is groeyende, willen somtijdts met eenen deuchdelicken schijn bedecken ende verborghen. Ende als wy eens anders ghebreken straffen oft berispen, ons wterste meyninghe en is dickwils niet, dat wy hem gheerne onderwijsen souden, oft dat wy sulck ghebreck haten, maer principalick onsen grondt is, om dat wy sulcken menschen benijden.

Het is wel behoorlick dat een Bisschop oft Predicant, moet die sonden ende die quaetsprekers straffen, maer met sulcker sedigher manierlicheydt, dat die ghene die ghestraft wort, in hem seluen bevroedt, dat hy eenen ghoeden Medecijn meester heeft die hem ghenesende is, maer niet eenen Scherprechter die hem corrigherende is. In sulcker manieren onder-

wees Paulus sijnen Timotheum, op dat hy het Evangelie vercondighen soude, ende dat hy bequamelijck den onbequaemen straffen soude, jae dat hy al biddende onderwijsen soude, ende leeren ende berispen. Ende dit belaste hy eenen die een ouerhooft was, die gheen ghebreck en hadde, hy en seyde oock eerst niet, straft oft schimpt, maer het seyt eerst, vercondicht het heylich Euanghelium. Eerst ist van noode dat wy den mensche onderwijsen ende leeren sullen, ende daer na straffen ende berispen. Ten anderen seydt hy bidden, met leeringhe, ende saechtmoedicheydt, maer als wy onsen naesten yewers in nu sien dwalen, wy berispen hem leelick, niet dat wy hem begheren te onderwijsen. Wy en sullen onsen naesten niet haest van zijn dwalinghe ontraden, dwelck onse vyandt is. Door haet zijn wy dickwils seer gheneghen om onsen broeder te verordeelen, maer ons eyghen openbaer quaet en straffen wy niet, sorghende dat wy onse eerweerdicheydt daer door verneren souden, oft dat ons eere door dien soude vermindert worden. Ende hier door worden sommige menschen seer verheuen, ende schijnen wonder te zijn: Wy straffen dat niemant bekent en is, wy ordeelen dicwils ouer het ghene dat wy niet en verstaen.

Laet ons dan den Heere bidden dat hy zijnen gheest seynden wille, op alle die ghene die ghestelt zijn om die menschen te leeren ende te onderwijsen, ende dat hy haer verleene alsulcken verstandighen ende gheleerde tonghe, als Esaias hadde, daer hy Godt mede loofde ende dancte. Die Heere (spreeckt hy) heeft my een gheleerde tonghe ghegheuen, op dat ick mach

onderwijsen, die ghene die van het woordt gheweken is. Ende dit is voorwaer die tonghe die eenen goeden herder van noode is, die can binden het ghene dat ghebroocken is, ende dat cranck is weder maecken, niet die seer roepende is, maer crachtich in haer selven, het roockende vlas niet blussende, noch eenen ghecroocten stock niet in stucken crommen, op dat haer verleent wordt Ieremias mondt, ende dat hy hem niet en ontsie, maer hem vernedere den onreynen met sijn handt te suyveren, ende met sijn woorden yeghelick te onderwijsen, op dat God tot haer mach segghen: Siet ick hebbe v mijn woorden in uwen mondt ghegheven, ick hebbe v heden gestelt over het volck ende alle rijcken, op dat ghy wtroeden sult ende bederven, verstroeyen ende verslaen, saeyen ende planten, ende op timmeren.

Och wat eenen quaden huysraedt heeft hy in sijn huys, die een quaede tonghe heeft, een sweerdt d'welck met fenijn bestreecken is, ende quaedt gheschudt, vergiffenisse, tooverye, ende alderhande doodtlick fenijn. Ende een leeraer oft predicant die een tonge heeft soo hy behoort te hebben, wat heeft hy veel goeder instrumenten, in een alsulcken cleynen lidt. Hy heeft een medecijne, remedie ende salve teghen alle siecten der sonden, een sweerdt des gheests, daer hy alle quaedt mede afsnijdende is, want Esaias is aldus sprekende: Hy heeft mijnen mondt ghestelt, ghelijck een snijdende sweerdt.

Noch heeft hy eenen pijl, daer hy mede doorschiet de herten tot berou ende leedtwesen haers eersten levens, ende daerom volchter dat oock nae by Esaiam: Hy heeft my ghesteldt als eenen

wtghesochten pijl. Noch heeft hy een trompette daer hy de ghene die in vasten slape liggen mede ontweckende is, ende die doode tot het leuen verweckende. Hy heeft een roede oft scepter daer hy Coninghen ende Landen mede ghebiedende is. Hy heeft een seysene, daer hy alle wellustighe begheerten van die herten des menschen mede afsnijdende is, ende alderhande boose ghedachten af maeyende. Hy heeft eenen stock daer hy mede op doet ruymen ende verdrijft alle de ghene die haer teghen die heylighe Kercke oprechten ende stellen willen. Noch heeft hy een houmes, daer hy mede afsnijdt, ende wtworpt tot den gronde, alle planten die wt Godt niet ghesproten en zijn. Hy heeft een ploech-yser, daer hy eenen nieuwen acker mede om worpt, om daer in te saeyen het saet der Euanghelischer leeringhen. Hy heeft een trouweel, daer hy alle dinghen mede effen ende plaen maeckt. Hy heeft een spade daer hy nieuwe planten mede in die eerde grauende is. Och laet ons dan bidden dat God sulcken crachtighen vruchtbarighen tonghe gheven, alle ouersten die ons onderwijsen ende leeren moeten. Ende laet ons oock bidden dat hy alle Princen, Heeren, ende rechters ende alle den volcke een verstandich herte verleene, een sedich morwe herte, een hoorende herte, om dat sy nae onse herders, die ons tot alder deucht vermanen, neerstelick hooren souden. Een vlieghende herte, om dat sy haerlieden die ons voor ghaen in den Euanghelischen wech, neerstich ende snel als een voghel na volghen souden, ende datter oock gheen

tonghen en ghebreken, op dat yeghelijck so leere spreken, als hem voor ghewesen wort. Voorwaer hier door sal God dan, als wy met suyverder herten tot hem ghekeert zijn, onser wederom ghenadich worden, ende het groodt verdriet, ellende, ende plaghen van ons keeren, ende door die claerheydt die ons dan verleent wordt, sullen wy alle dan heughelick in den Heere verblijden.

Nv ben ick tot der enghelscher tonghen ghecomen, welcke tonghe hebben alle Predicanten, Bisschoppen, ende Prelaten, waer af ick voort segghen sal, het ghene dat my Godt int herte seynt, in mijnen boeck, an die maniere hoemen spreken sal, den welcken ick nu aenslaen ende beghinnen sal met der hulpen Godts, den welcken sy lof, eere, ende glorie in der eewicheyt, Amen.

 

FINIS.


Vorige Volgende