De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 20. Brieven 2987-3141

3127 Aan Philipp Melanchthon
Bazel, 6 juni 1536

Aan de even geachte als geleerde heer Philipp Melanchthon, gegroet

Het was uiterst welkom dat u, door met uw brief tijdig het dreigende wolkje van wantrouwen op te lossen, onze vriendschap weer heeft laten opklaren, hoewel ik helemaal geen vijandige gevoelens in uw richting heb gehad en ik daar meer verbaasd dan verontwaardigd over was. Want ik zit niet zo in elkaar dat ik bij de minste of geringste belediging van een vriend een vijand maak. Ik denk dat het nu aan mij is om ervoor te zorgen dat u mij dat wantrouwen vergeeft. Luther heeft de gewoonte om mij onder zijn typische scheldpartijen te bedelven, vanwege het feit dat ik met al mijn geschrijf de wereld op geen enkel punt de weg zou wijzen en op het gebied van de geloofsregels een scepticus zou zijn. Daar kwam bij dat ik in mijn laatste brief aan u Armsdorf had aangepakt,^1. omdat ik graag wilde dat u zich niet zo nauw met Luther verbonden voelde. Ik vermoedde dat dit irritatie bij u had opgewekt; want ik kon niet bedenken op wie die passage in uw voorwoord anders kon slaan dan op mij. Heel die eventuele verdenking had u met drie woorden uit de weg kunnen ruimen. Uw methoden van onderzoek keur ik niet af en ik heb geen moeite met een afzwakking, laat staan met een verbetering. Maar omdat u de Loci zoveel keren hebt uitgegeven, was het correcter geweest als u dat in het voorwoord niet had verzwegen, maar aan de lezer had uitgelegd waarom u van mening was bepaalde dingen anders te moeten formuleren.^2.

Wie de regels van het katholieke geloof uitdraagt, neemt een grote verantwoordelijkheid op zich. Als hij daarin niet consequent is, wankelt zijn gezag in alle opzichten, speciaal bij vijandig gezinde en valse critici, voor wie niet zozeer van belang is wat iemand verkondigt als wel wat hij te bieden heeft. Want

1. Erasmus moet zijn brief 2970 (6 oktober 1534) bedoelen, niet de verloren brief waarop nummer 3120 het antwoord van Melanchthon is.

2. De derde editie van Melanchthons Loci Communes Theologici verscheen in 1535.

[p. 349]

de zaak waar het om gaat heeft haar eigen gezicht en een tong van zichzelf.

Bucer doet in zijn voorwoord, gericht tegen de bisschop van Avranches, heel wat opvallende beloften.^3. Ik zou echt wensen dat die allemaal gerealiseerd werden, maar in zijn werk blijken die helemaal niet waargemaakt. Hij beweert dat hij niet van mening verschilt met de leraren der Kerk, zelfs niet met de meer recente, die iets logischer zijn, tot wie hij Thomas van Aquino rekent. Op dezelfde bladzijde veroordeelt hij glashelder de geloften van monniken: daarin wijkt hij evident van Thomas af. De bisschop van Avranches had gezegd dat bij de eucharistie het lichaam van Christus aanwezig is, zij het niet lijfelijk. Bucer maakt daaruit op dat ze het met elkaar volkomen eens zijn. ‘Jij,’ zegt hij, ‘ontkent de lijfelijke aanwezigheid, wij spreken over geestelijke aanwezigheid.’ Maar de bisschop van Avranches sprak in dit geval over ‘niet lijfelijk’ in de zin van ‘niet met lichamelijke dimensies of afmeting’, zoals de scholastici zeggen, maar wel is hij van mening dat de lichamelijke substantie werkelijk aanwezig is. In uw geschriften, waarin mij veel zaken erg bevallen, verlang ik soms naar iets meer omzichtigheid. Want vaak gaat u zo gemakkelijk om met hoofdzaken dat u geen rekening lijkt te houden met wat een scherpzinnige lezer kan bedenken.

Als daar bij u, afgezien van de brief van Luther en de Dialoog van Corvinus,^4. enig pamflet is gedrukt, dan is dat buiten mijn medeweten gebeurd. Over de Dialoog die sommigen hebben opgetuigd tegen Dolet - ik had bijna gezegd Olet - moet u zelf maar oordelen.^5. Ik denk dat tegen dit soort schreeuwers stilzwijgen de beste vorm van wraak is. Een of andere zeer geletterde, maar opvallend gewetenloze en idiote Italiaan, is bezig om sommigen tegen mij op te zetten.^6. Het is ondenkbaar dat ik van hen iets te vrezen heb, want het ontbreekt hun ten enenmale aan een aanleiding en aan een goede reputatie. Uit Italië heeft hij Scaliger en Dolet gestuurd. In Milaan heeft hij Merula, maar die heeft het toch niet aangedurfd om zijn naam eraan te verbinden.^7. In Rome heeft hij Pietro Corsi, een van zijn hulppriestertjes, aan wiens domheid de roomsen veel plezier beleven. Nu heeft ook Catharinus in Parijs een

3. Martin Bucer, Defensio Doctrinae Christianae, Straatsburg 1534. Zie brief 2972. De bisschop van Avranches was mgr. Robert Céneau.

4. Antonius Corvinus was adviseur van Philip van Hessen. De bedoelde dialoog was een reactie op Erasmus' De Concordia van 1532, getiteld Dissertatio quatenus expediat Erasmi de sarcienda ecclesiae concordia rationem sequi, Wittenberg 1534, met een voorwoord van Luther.

5. Woordspeling Dolet - Olet (pecunia non olet: het geld stinkt niet).

6. Aleander.

7. Gaudenzio Merula: zie brief 3064 van Erasmus aan Francesco Sforza.

[p. 350]

boek tegen mij uitgebracht,^8. waarin hij het volgens de titel gemunt heeft op kardinaal Cajetanus, maar en passant flink tegen mij uitpakt. Het is een nieuwe sekte, die met de dag meer terrein wint. Zonder twijfel is het Satan die deze werktuigen aanstuurt, want die zou liever willen dat iedereen ciceroniaan was dan christen. Velen brengen mij dank omdat zij uit mijn geschriften, wat ze ook waard zijn, een sprankje vroomheid hebben geput. Omdat Satan Christus dit voordeeltje misgunt hitst hij die mensen op. Intussen bedien ik mij van de stem van David, toen hij werd bekogeld met stenen en verwensingen die harder aankwamen dan stenen: ‘De Heer heeft hun ingegeven om mij te vervloeken: misschien merkt de Heer mijn ellende op.’^9. Ik heb mijn hart bij u uitgestort, omdat ik weet dat u zich niet zomaar uit uw tent laat lokken. Mijn ontmoeting met Everard, een jongen met een edel karakter, heb ik als plezierig ervaren.

Het ga u goed. Bazel, 6 juni in het jaar 1536

Erasmus van Rotterdam

Aan de even godvrezende als geleerde heer Philipp Melanchthon

8. Lancellotto de'Politi, die als pseudoniem Ambrosius Catharinus koos.

9. 2 Samuel 16, 11-12.