De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 20. Brieven 2987-3141

3099 Aan de lezer
[Bazel], [omstreeks 20 februari 1536]

Dit is Erasmus' nawoord bij het Compendium van zijn hand dat is opgenomen in de eerste Bazelse uitgave van Vives' De conscribendis epistolis Libellus vere aureus, gedrukt door Thomas Platter en Balthasar Lasius in 1536 (de eerste druk van Vives' werk dateert van Antwerpen 1534, Michael Hillen). Eerder waren van het Compendium slechts clandestiene uitgaven verschenen, onder de lange titel Brevissima maximeque compendiaria conficiendarum epistolarum Formula.

[p. 295]

Erasmus van Rotterdam groet de lezer

Ik ben niet bij machte om de handen van drukkers vast te binden, maar wat ik wel kan is ervoor zorgen dat u, beste lezer, niet misleid wordt. Dit werkje is een verminkt samenraapsel, ontleend aan een of een of andere notitie die ik veertig jaar geleden in allerijl in twee dagen bij elkaar heb geschreven. Het was echter bedoeld voor één man persoonlijk en daarom onbehouwen en boers geschreven, bestemd voor iemand die dat ook was.^1. Wie de oplichter is kan ik ook zonder een zeef nodig te hebben gemakkelijk raden. Uit respect noem ik zijn naam niet.^2. Het meeste heeft hij verminkt, hij heeft sommige dingen van zichzelf toegevoegd, enkele uit onwetendheid verdraaid. Hij heeft bijvoorbeeld ‘Wie u aanbeveelt aan wie’ geweld aangedaan door het te veranderen in ‘Wat voor iemand u aanbeveelt aan wie’, waarbij hij de nuance van de formulering niet snapte. Hij heeft er een oud voorwoord aan toegevoegd, maar met wijziging van de naam. Want ik ken niemand die Petrus Paludanus heet.^3. Hij heeft er ook nog een brief van zichzelf bijgedaan, gericht aan een mij onbekende Fabricius, waarin geen woord van mij voorkomt. Iets onsmakelijkers dan die brief bestaat niet.

Ik heb u gewaarschuwd. Ik heb mijn plicht gedaan.

Het ga u goed, lezer.

1. De beknopte adviezen voor het schrijven van brieven had Erasmus genoteerd ten bate van zijn toenmalige bijlesleerling Robert Fisher in Parijs.

2. Verantwoordelijk voor de clandestiene uitgave was Ulrich Hugwald; die schreef ook de brief aan een niet geïdentificeerde Petrus Fabricius, die in deze uitgave ontbreekt maar die door Erasmus wel wordt genoemd. Enkele van de clandestiene uitgaven van het Compendium: Erfurt januari 1520, Mainz september 1520, Leipzig 1520, Bazel 1521, Antwerpen 1522, Leuven 1522.

3. Het voorwoord, gericht aan een Petrus Paludanus, is een vrije bewerking van Erasmus' brief 71 aan Robert Fisher.