De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 20. Brieven 2987-3141

3019 Aan Damiaan van Goes
Freiburg, 24 mei 1535

Erasmus van Rotterdam groet hartelijk de roemrijke heer Damiaan van Goes uit Portugal

Was het maar niet in jouw belang geweest, beste Damiaan, om te vertrekken: dan had je ook nu mijn huis kunnen gebruiken naar jouw goeddunken. Nooit heb ik het hier veiliger gevonden of aangenamer dan toen jij hier gast was. Meer dan eens heb ik je geschreven, maar wat meegegeven wordt komt niet altijd op zijn bestemming. Kooplui aanvaarden met tegenzin brieven van intellectuelen. Ik heb Lukas Rem bedankt, en hij belooft mij met zoveel woorden zijn verdere diensten. Ik twijfelde niet of jij mijn brieven in het volste vertrouwen aan jouw dienaar ter hand had gesteld, maar ik twijfelde of hij ze wel allemaal bezorgd had, en ik ben daar nog niet zeker van. Ik heb via hem naar Schets en naar Uutenhove geschreven. Ik heb geen aanwijzingen dat de brieven daar bezorgd zijn.^1. Dat jij nog niets uit Portugal hebt gehoord, verbaast me hogelijk.

Met mijn gezondheid gaat het steeds slechter. Ik bereid me geestelijk voor op mijn vertrek uit deze armzalige behuizing; moge dit plaatsvinden met Christus' hulp! Heel wat vrienden zijn mij al voorgegaan: in Brabant de zeer geleerde Melchior van Vianden, Maarten Davidts, eens mijn gastheer in

1. De brief aan Uutenhove is niet overgeleverd, die aan Schets waarschijnlijk ook niet.

[p. 109]

Brussel, Pieter Gillis in Antwerpen en Frans van der Dilft; hier Botzheim, en in april zijn hier ook verschillende oudere mannen overleden. Veel zwangere vrouwen hebben een miskraam gehad. Ik ben door pijn zo vreselijk gefolterd dat ik al een paar slapende gieren wakker gemaakt heb. Ik denk dat jouw duizeligheid inmiddels wel over is. Je moet niet te veel lezen. Je kunt ook veel leren van gesprekken over literatuur.

Voor het niet publiceren van mijn kladversie dank ik je en ik verzoek je dat vol te houden.^2. Sigmund Gelenius heeft zijn Aantekeningen bij Plinius aan jou opgedragen; voor de derde keer heeft hij ze gecorrigeerd.^3. Maar hij is veel te veel beïnvloed door een manuscript waarin iemand die niet veel van Latijn wist, naar zijn eigen ideeën ‘verbeterd’ heeft wat hem niet aanstond en ons zo ineens een nieuwe Plinius heeft geschonken. Ik heb hem gewaarschuwd om niet op dat manuscript te vertrouwen maar ik vond geen gehoor. Ermolao heeft het niet aangedurfd de tekst van Plinius te veranderen. Gelenius meent dat hij een prachtige prestatie heeft geleverd, ik denk dat het een onvergeeflijke misdaad is. Mijn Ecclesiastes wordt nu gedrukt; het werk was nog niet gepolijst, maar omdat er dringend om werd gevraagd wilde ik het liever zo dan dat het een postume geboorte zou zijn, want ik weet goed hoe slordig er met het werk van overledenen wordt omgesprongen. Het telt vier boeken.

In heel Italië gaan ze tegen mij tekeer in kwetsende pamfletten. In Rome is gedrukt Een verdediging van Italië tegen Erasmus; het werkje is opgedragen aan Paulus iii. De ruzie komt voort uit twee woorden van mij die niet begrepen zijn. Ze komen voor in het spreekwoord Myconius Calvus: ‘net alsof iemand een Scyth erudiet zou noemen of een Italiaan oorlogszuchtig’. Dit leggen zij uit alsof ik de Italianen beledig omdat ik zeg dat ze laf zijn, terwijl met deze woorden Italië juist geprezen is, niet gelaakt. Er bestaan neutrale woorden, zoals ‘eten’, ‘drinken’, ‘praten’, maar ‘vraatzuchtig’, ‘drankzuchtig’ en ‘praatziek’ hebben een negatieve klank. Zo is ‘oorlogszuchtig zijn’ (bellax) niet iets loffelijks maar iets laakbaars.^4. Scythen kijken vanwege hun barbaarsheid en hun wilde aard neer op alle schone kunsten, want zij houden zich alleen bezig met hun wapens. Italianen hechten veel waarde aan filosofie, schone kunsten en welsprekendheid, die de kinderen zijn van de vrede: diametraal te-

2. Het gaat over een ruwe versie van Compendium Rhetorices. Damiaan laat die na Erasmus' dood toch drukken.

3. Erasmus had in 1525 bij Froben een editie van Plinius' Naturalis Historia laten verschijnen met aantekeningen van Gelenius. Erasmus had het boek opgedragen aan Stanislaus Thurzo. In de uitgave van 1535 worden de Annotationes door Gelenius opgedragen aan Damiaan.

4. Erasmus' filologische opmerking over Latijnse woorden die eindigen op -ax (zoals bellax, oorlogszuchtig) steunt op een zeer wankele basis.

[p. 110]

gengesteld aan de Scythen. Je ziet dat dit uitstekende stof is voor een verdedigingsrede.

Er is nog een boekje verschenen, met de titel Cicero verbannen en Cicero teruggeroepen uit ballingschap; dit is echter niet een hevige aanval op mij.^5. Cicero wordt daarin met vurige haat verscheurd en nauwelijks verdedigd. Er is ook een ander boek klaar, getiteld Burgeroorlog tussen Ciceronianen en Erasmianen, alsof ik een vijand van Cicero ben.^6. Men zegt dat ook een zekere Dolet iets tegen mij aan het schrijven is. Julius Scaliger dreigt ook met het een of ander. Er zijn wat jongemannen die te onpas lollig menen te zijn en samengezworen hebben tegen de vijand van Italië en van Cicero. Ook ontbreekt het niet aan schurken die stoken, deels uit afkeer van mij, deels om te genieten van andermans waanzin. Zij hebben in Rome een brief verspreid die zogenaamd door mij is geschreven en vol staat met jolige grappen. Ik denk dat je de monnikenlarie van Augustinus Eugubinus wel gezien hebt. Ik lees die dingen niet.^7. Luther publiceert niets meer zonder Erasmus even neer te zetten als ‘papist’ en ‘vijand van Christus’. Die man is gewoon gek en hij heeft een goddeloze haat ontwikkeld.

Ik heb de groeten gedaan aan allen voor wie je dat gevraagd had, uitgezonderd Baer, die in Rome zit: we verwachten deze maand zijn terugkeer. Over de donderbus zal Gilbert zelf je schrijven.^8. Als ik in leven wil blijven moet ik me helemaal onthouden van schrijven, zelfs van alle studie. Maar leven zonder contact met de wetenschap en in voortdurende pijn, dat lijkt me echt geen leven. Maar het is de Heer, in wiens hand wij allen ons bevinden. Over de corrupte Pliniustekst heb ik die opmerking gemaakt om te voorkomen dat jij het goed vindt dat die auteur opnieuw uitgegeven wordt op basis van datzelfde manuscript: overigens wens ik Gelenius alle goeds toe, zoals hij verdient. Uit een brief van Baer heb ik begrepen dat je een rondreis maakt door Italië.^9. Allerbeste Damiaan, ik wens dat het jou goed en heel voorspoedig gaat.

5. De auteur van dit werk is Ortensio Lando uit Milaan. In 1534 is het anoniem gedrukt in Lyon en in Venetië. In 1540 is onder het pseudoniem ‘Philalethes ex Utopia Civis’ zijn In Des. Erasmi Roterodami Funus. Dialogus lepidissmus in Bazel verschenen. Sprekers zijn ene Anianus en Arnoldus Arlenius.

6. Er is geen exemplaar van een boek met die titel bekend.

7. Augustinus Steucho uit Gubbio. Niet duidelijk is op welke publikatie Erasmus doelt.

8. Gilbert Cousin (Cognatus) was vanaf 1530 in dienst van Erasmus als secretaris en manusje-van-alles. De donderbus blijft een raadsel.

9. Deze brief van Baer is niet overgeleverd. Brief 3011 noemt Damiaan niet.

[p. 111]

Freiburg, 21 mei 1535

Erasmus van Rotterdam, met eigen hand